|
[[Egiptoko Inperio Zaharra]] K.a. 2720–2300 urte bitartean garatu zen, eta IV. eta V. dinastiak izan ziren agintean. [[Keops]], [[Kefren]] eta [[Mizerino]] faraoien garaietan iritsi zen gailurrera: hauek eraiki zituzten [[Gizako nekropolia|Gizako piramideak]]. Hiriburua Tinistik [[Menfis]]a aldatu zuten eta [[Nubia]]ko meatzeak hasi ziren ustiatzen. Garai hartakoak dira Menfisko biztanleek gogoko zituzten eskultura erraldoiak ([[Gizako Esfinge Handia]]).
Tarteko Lehen Aroa K.a. 2300–2065 bitartean garatu zen, eta VII-X. dinastiak izan ziren agintean. Niloko haraneko eta deltako jaun ziren [[Herakleopolis]]ko erregeen (Kheti I, II eta III) eta Egipto Garaiko jaun ziren [[Tebas (Egipto)|Tebasko]] erregeen arteko gerrak hasi ziren. Azkenean Tebaskoek irabazi zuten, [[Mentuhotep I.a]]ren garaian, eta [[Egiptoko Inperio Ertaina|Erdiko Inperioa]] sortu zuten (K.a. 2065–1785; XI. eta XII. dinastiak). [[AmenemhatSesostris III.a]]ren etagaraian [[SesostrisNubia]] erregeen garaian Nubia kolonizatu zuten, eta [[Fenizia]]ra eta [[Palestina]]ra hedatu zen orduan Egiptoren eragina. Tebas utzi eta [[El Lisht|Lishten]] jarri zuten hiriburua. Tebasko [[Amon]]en gurtzarekin batera, [[Osiris]]ena zabaldu zen. Hainbat joera azaldu ziren garai hartako artean. Tamaina handiko arkitektura berriro nagusitu bazen ere ([[Mentuhotep I.a]]ren hilobia), [[ikonografia]]n nolabaiteko [[humanismo]]a gailendu zen.
Erdiko Inperioaren ondoren, Egiptoko historiako garai ilunenetako bat etorri zen, [[Egiptoko Tarteko Bigarren Aroa|Tarteko Bigarren Aroa]] (K.a. 1785–1580, XIII–XVII. dinastiak). [[Hikso]]en etorrerak markatu zituen XIII. eta XIV. dinastiak. Haien jatorria ez da ezaguna, ustez [[semita]]k baziren ere. XV. eta XVI. dinastiak leinu horretakoak izan ziren. [[Indoeuropar]] teknikak, ohiturak eta erlijio erak eraman zituzten ([[zaldi]]a eta gerra orga, besteak beste). [[Amosis]]ek egotzi zituen hiksoak, eta [[Egiptoko Inperio Berria|Inperio Berria]] sortu zen.
==== Inperio Berria ====
[[Egiptoko Inperio Berria]] K.a. 1580–1085 urte bitartean garatzengaratu dazen, eta XVIII–XX. dinastiak izan ziren agintean. Egiptoko inperioaInperioa inbasioetatik gorde nahian, XVIII. dinastiako faraoiek inperio lurrak zabaltzeari ekin zioten: ekialdetikekialderantz [[Eufrates]] ibairaino zabaldu zuten inperioa, eta Niloko laugarren ur-jauziraino hegoaldetikhegoalderantz. XVIII. dinastiako faraoien artean aipatzekoak dira: [[Amenofis I.a|Amenhotep I.a]], Nubiaren konkista hasi baitzuen; [[Tutmosis I.a]], konkista hori burutu eta inperioa Goi Eufrateseraino zabaldu zuena; [[HatsepsutHatshepsut]] erregina, [[Karnakeko obelisko]]a jaso zuena; [[Tutmosis III.a]], Asiako[[mendebaldeko sartaldeaAsia]] eta Egeoko[[Egeo]]ko uharteak bereganatu eta, asiriarrak[[asiriar]]rak garaitu ondoren, inperioa [[TaurosTaurus (mendilerroa)|Taurus mendimendietaraino]]etaraino zabaldu zuena; [[Amenofis III.a|Amenhotep III.a]], Egipto indarrez eta ondasunez gailurreraino eraman zuena. Hala ere, garai honetanharten, [[hitita]] indoeuroparrak hasi ziren Egiptoren aurkako gerran.
[[Akenaton|Amenofis IV.ak]] Akenaton izena hartu zuen, eta [[Aton]] jainkoaren gurtza ezarri zuen Amon zaharraren gurtzaren ordez; hiriburua Amarnara[[Amarna]]ra aldatu zuen (egungo Tell al-Amarna). Haren seme [[Tutankhamon]]ek [[Tebas (argipenaEgipto)|Tebasa]] itzuli zuen atzera hiriburua, eta Amonen gurtza ezarri zuen berriro. XIX. dinastian (K.a. 1314–1200) [[Seti I.a]]k hititen kontrako guduak irabazi zituen, eta haren seme [[Ramses II.aka]]k berriro garaitu zituen [[Kadeshko gudua|Kadeshen]], baina hititak erabat menderatzea lortu gabe. XX. dinastian (K.a. 1200–1085), [[Ramses III.a]]k «''itsasoko herriak»'' ([[Egeo]]koEgeoko uharteetako herriakuharteetakoak) garaitu zituen, baina ordurako Egipto gainbehera zetorren, eta Amonen apaizen indarra areagotu egin zuen. XX. dinastiaren garai honenhorren amaieran, Ramses faraoiaren aroan azaldu zen anarkia giroa areagotu zen eta inperioa bitan banatu zen: [[Smendes]] faraoia [[Tanis]] hirian (Behe Egipto Beherea) finkatu zen eta Heribor[[Herihor]] apaiza Tebasen, bere burua faraoi izendatu ondoren. Egoera horrek bere horretan iraun zuen XXI. dinastian.
==== Tarteko Hirugarren Aroa ====
|
