Birus: berrikuspenen arteko aldeak

Infektatutako zelula baten barruan edo zelula bat infektatzeko prozesuan ez badaude, birusak partikula independente edo ''birioi'' moduan existitzen dira. Birioi batek honako atalak ditu: i) material genetikoa, [[DNA]] edoala [[RNA]] molekula luzeak (bata ala bestea, inoiz ez biak), birusak eragiten dituen [[proteina|proteinen]] egitura kodetzen dutenak; ii) geruza proteiniko bat, [[kapside]]a, materiala inguratzen eta babesten duen; eta, kasu batzuetan, iii) [[lipido]]zko kanpoaldeko bilgarri bat. Birus partikula horien formak [[helikoide|helikoidal]] eta [[ikosaedro|ikosaedrikoak]] dira espezie batzuentzat, eta egitura konplexuagoak beste batzuentzat. Birus espezie gehienek birioi txikiegiak dituzte [[mikroskopio optiko]] batekin ikusteko, bakterio gehienen tamainaren ehunena gutxi gorabehera.

Birusen jatorriak [[biziaren historia ebolutiboa]]n ez daude argi: batzuk [[plasmido]]etatik abiatuta [[eboluzio]]natu zutela uste da -zelulen artean mugi daitezkeen DNA piezak-; beste batzuk, berriz, bakterioetatik abiatuta eboluziona zezaketen. Eboluzioan, birusak [[geneen transferentzia horizontal]]erako bitarteko garrantzitsu bat dira, eta [[aniztasun genetiko]]a [[ugalketa sexual]]aren antzera handitzen dute<ref>{{Erreferentzia|izena=Carlos|abizena=Canchaya|izenburua=Phage as agents of lateral gene transfer|orrialdeak=417–424|abizena2=Fournous|abizena3=Chibani-Chennoufi|abizena4=Dillmann|abizena5=Brüssow|izena2=Ghislain|izena3=Sandra|izena4=Marie-Lise|izena5=Harald|data=2003-08-01|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1369527403000869|aldizkaria=Current Opinion in Microbiology|alea=4|zenbakia=6|issn=1369-5274|doi=10.1016/S1369-5274(03)00086-9|sartze-data=2019-10-03}}</ref>; baliteke ere eboluzioaren muinean paper garrantzitsua edukitzea<ref>{{Erreferentzia|abizena=Ryan, Frank, 1944-|izenburua=Virolution : the most important evolutionary book since Dawkins' Selfish Gene|url=https://www.worldcat.org/oclc/317747594|isbn=9780007315123|pmc=317747594|sartze-data=2019-10-03}}</ref>. Birusak izaki biziduntzat hartzen dituzte zientzialari batzuek, material genetikoa garraiatzen dutelako, [[ugaldu]] eta eboluzionatu egiten direlako hautespen naturalaren bidez. Hala ere, ez dute ezaugarri giltzarririk (zelulen egitura, adibidez), normalean bizitza gisa hartzeko beharrezkotzat jotzen direnak. Eta ez dute [[metabolismo]] propiorik ere. Ezaugarri horietako batzuk dituztelako, baina ez guztiak, birus horiek "bizitzaren ertzeko organismo"<ref>Rybicki, EP. The classification of organisms at the edge of life, or problems with virus systematics. South African Journal of Science. 1990;86:182–86</ref> eta [[erreplikazio|erreplikatzaile]] gisa deskribatu dira<ref>{{Erreferentzia|izena=Eugene V.|abizena=Koonin|izenburua=Are viruses alive? The replicator paradigm sheds decisive light on an old but misguided question|orrialdeak=125–134|abizena2=Starokadomskyy|izena2=Petro|data=2016-10-01|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1369848616300103|aldizkaria=Studies in History and Philosophy of Science Part C: Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences|zenbakia=59|issn=1369-8486|pmid=26965225|pmc=PMC5406846|doi=10.1016/j.shpsc.2016.02.016|sartze-data=2019-10-03}}</ref>. Biziaren mugan dauden egitura sinpleak dira beste zientzialari batzuen ustez <ref> Albero, Josu: Mikrobioen Mundu Liluragarria, EHUak argitaratuta (2019)29-30 orr. ISBN:978-84-1319-082-2 </ref>