Leonardo da Vinci: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
No edit summary
60. lerroa:
 
=== Florentziara itzultzea ===
[[Fitxategi:La belle ferronnière,Leonardo da Vinci - Louvre.jpg|thumb|''Belle Ferronnière'' (1490–1495), Paris, Louvre ]]
 
1499ko martxoan, Leonardok [[arkitekto]] eta [[ingeniari]] militar gisa lan egin zuen veneziarrek hirian babesak eraiki nahi zituztelako.<ref>{{erreferentzia|izena=Angela|abizena=Ottino della Chiesa|urtea=1967|izenburua=The Complete Paintings of Leonardo da Vinci|argitaletxea=Penguin|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Hiria [[turkiar]]<nowiki/>ren balizko itsas eraso batetik defendatzeko sistemak garatu zituen, eta proposamenen artean, [[Urpekariak|urpeko]] eskafandra bat asmatu zuen. Turkiarrek erasorik egin ez zutenez, asmakizuna erabili gabe geratu zen. Apirilaren amaieran Florentziara itzuli zen eta han, [[Friuli-Venezia-Julia|Friuli]]<nowiki/>ko uren jarioei buruzko azterketa egin eta gero, [[esklusa]] sistema bat proposatu zuen, [[Isonzo]] ibaiaren ibilbidea jaso ahal izateko. Ondoren [[Mantua]]<nowiki/>n egon zen [[Luca Pacioli]] fraide matematikoarekin, eta [[:es:Isabel_de_Este|Isabel de Este]]<nowiki/>ren erretratua egin zuen. 1501ko apirilaren 4ko gutun baten, Pierre de Nuvolak Mantuako dukesari erantzuten dio Leonardoren “ikasketa matematikoek pinturarengandik urrundu dute".<ref>{{erreferentzia|izena=John|abizena=Wells|urtea=2008|izenburua=Longman Dictionary|argitaletxea=Pearson Longman|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-1-4058-8118-0|hizkuntza=En}}</ref> Hala ere, Santissima Annunziata komentutik oniritzia jaso zuen [[:es:Cartón_de_Burlington_House|''Ama Birjina, Jesus Haurra, Santa Ana eta San Juan Bataiatzailea'']]''rekin'' izango zenaren prestaketa-zirriborro bat egiteko. Margolanak ikaragarrizko mirespena eragin zuen, "gizon eta emakumeak, gazte eta nagusiak” joaten ziren ikustera “Jaialdi handi batean parte hartzen zeudela bezala”. Egonaldi labur bat egin zuen Erroman, Tivoliko [[:es:Villa_Adriana|Adriana jauregian]], eta Frantziako Luis XII.aren estatu idazkaria zen Florimond Robertetek eskatuta, [[:es:Virgen_de_la_rueca|Husuen Ama Birjina]] margolanean aritu zen.<ref>{{erreferentzia|izena=Alessandro|abizena=Vezzosi|urtea=1996|izenburua=Léonard de Vinci: art et science de l'univers|argitaletxea=Gallimard|orrialdea=|orrialdeak=Capítol 4: «L'art et la guerre»|ISBN=|hizkuntza=Fr}}</ref>
 
251. lerroa:
 
[[Arkitektura]] ere ikasi zuen. [[Filippo Brunelleschi]]<nowiki/>ren lanaren eragina izan zuen, eta Florentziako San Juango<ref>{{erreferentzia|izena=Alessandro|abizena=Vezzosi|urtea=1996.|izenburua=Dans la Florence des Médicis. Léonard de Vinci: art et science de l'univers|argitaletxea=Gallimard|orrialdea=|orrialdeak=Chapitre 2|ISBN=|hizkuntza=Fr}}</ref>  bataiotegia altxatzea aurreikusi zuen, eta baita [[Milango katedrala|Milango katedrale]]<nowiki/>rako linterna dorre bat sortzea. Askotan forma oktogonala erabiltzen zuen eraikin erlijiosoetarako, eta zirkularra militarretarako. 1484 eta 1485 urteetan Milanek jasandako [[Izurri|izurrite]] epidemiaren ondoren, [[hiri]] perfektu teorikoa diseinatu zuen, [[zirkulazio]]-ardatz optimizatuekin eta kalitateko bizi baldintzekin, ikuspegi funtzionalak kontutan hartuta eta ez bereizketa sozialak, [[giza gorputza]]<nowiki/>ren organoen antzera. [[Lorategia - Gane|Lorategiak]] diseinatzen ere aritu zen. Zoritxarrez, bere arkitektura lan asko galdu egin dira.<ref>{{erreferentzia|izena=Luca|abizena=Giordano|urtea=2009|izenburua=La polita stalla: Leonardo, i trattatisti e le scuderie rinascimentali|argitaletxea=Viglevanum|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=It}}</ref>
 
== Ospea eta izena ==
Leonardoren ospea bizi zen bitartean  han handia  izan zen, Frantziako erregeak garaikur bezala eraman zuela eta zahartzaroan babestu. Harrez gero,bere lanarekiko interesa ez da inoiz gutxitu. Belaunaldiak bere artelan ezagunenak ikusteko ilarak egiten jarraitzen dute, gazteen kamisetek bere marrazkirik ospetsuenak daramate, eta idazleek jeniotzat jarraitzen hartzen, bere bizitza pribatuari buruz espekulatzen duten bitartean, eta baita  bere inteligentziari buruz ere.<ref>{{erreferentzia|izena=Daniel|abizena=Arasse|urtea=2002|izenburua=Leonardo da Vinci|argitaletxea=Dumont Buchverlag Gmbh|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=10: 3832171509 / 13: 9783832171506|hizkuntza=En}}</ref>
 
Leonardo etengabeko miresmena sortzen du margolari, kritikari eta historialarien artean, eta horrela  omentzen dute idatzietan. [[Baldassare Castiglione]], Il Cortegiano-ren (The Courtier) idazleak, 1528an idatzi zuen: "Mundu honetako margolaririk handienetako batek begiratzen du parekorik ez duen arte honetan ..." Eta "Anonimo Gaddiano" ezagutzen zen biografoak honakoa idatzi zuen 1540an: "Bere talentua hain zen arraroa eta unibertsala, esan daitekeela naturak mirari bat egin zuela bere izenean ...”
[[Fitxategi:Leonardo da Vinci, Salvator Mundi, c.1500, oil on walnut, 45.4 × 65.6 cm.jpg|thumb|''Salvator Mundi'']]
[[Giorgio Vasari]]<nowiki/>k, Artisten bizitzak (1568) edizio luzatuan,<ref>{{erreferentzia|izena=Giorgio|abizena=Vasari|urtea=2015|izenburua=Leonardo da Vinci|argitaletxea=Penguin Books Ltd, United Kingdom 4|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=10: 0141397764 / 13: 9780141397764|hizkuntza=En}}</ref> Leonardoren kapitulua ondorengo hitzekin aurkeztu zuen: “Normalean gizon eta emakume batzuk talentu nabarmenarekin jaiotzen dira, baina noizean behin, natura transzenditzen duen modu baten, pertsona bakar bati zeruak hainbeste edertasun, grazia eta talentu ematen dizkio, beste gizonak oso atzean uzten dituela. Eta bere ekintza guztiak hain inspiratuak dirudite, egiten duen guztia Jainkoarengandik datorrela dirudiela,  gizakiaren trebetasunetik baino. Guztiek aitortu zuten hori egia zela Leonardo da Vincirekin. Edertasun fisiko aparteko artista izateaz gain, egin zuen guztian grazia infinitua erakusten zuen, eta bere talentua hain bikain landu zuen, ezen aztertu zituen arazo guztiak erraztasun osoz konpondu zituela.
 
XIX. mendeak Leonardoren talentuarekiko mirespen berezia ekarri zuen. Leonardoren koadernoen garrantzia ezaguna zen, baita margolanak ere. Hippolyte Taine-k 1866an idatzi zuen: "Agian ez dago munduan hain unibertsala den beste jenio baten adibiderik, hainbeste gai betetzeko, hain grinatsua infinituarekin, hain naturaltasunez bikaindua, bere mendearen eta hurrengo mendeen baino askoz aurreratuagoa." <ref>{{erreferentzia|izena=Hippolyte|abizena=Taine|urtea=1886|izenburua=Voyage en Italie|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Fr}}</ref>Bernard Berenson artearen historialariak 1896an honakoa idatzi zuen:"Leonardo da artista bakarra literalki eta hitzez hitz esan daitekeena: ukitu zuen guztia betiereko edertasunerako gauza bihurtu zen. Berdin da burezurraren zeharkako ebaketa izan, belar baten egitura, edo giharren azterketa bat, berak, lerroa eta argia eta gerizpearentzako zuen sentimenduarekin, bizitza transmititzen zuen balioetan betirako transmititu zuen.”<ref>{{erreferentzia|izena=Bernard|abizena=Berenson|urtea=1896|izenburua=The Italian Painters of the Renaissance|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
 
Leonardoren jenioarekiko interesak etengabe jarraitu du; adituek haren idazkiak aztertu eta itzultzen dituzte, teknika zientifikoak erabiliz haren pinturak aztertzen dituzte, eztabaidatu egiten dute idatzietan dauden baina inoiz aurkitu ez diren lanei buruz.<ref>{{erreferentzia|izena=Melinda|abizena=Henneberger, .|urtea=2006|izenburua="ArtNews article about current studies into Leonardo's life and works|argitaletxea=Art News Online|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Liana Bortolonek, 1967an idatziz, zera esan zuen: "Ezagutza-arlo guztietan aurrera egitera bultzatu zituen interesen aniztasuna dela eta, pentsa daiteke Leonardo, zalantza barik, jenio unibertsal nagusia izan zela, termino horrek esan nahi duen guztiarekin. Gizakia gaur egun ere deseroso dago, jenio baten aurrean, XVI. mendean zegoen bezalaxe. Bost mende igaro diren arren, oraindik ere Leonardo harriduraz ikusten dugu.<ref>{{erreferentzia|izena=Liana|abizena=Bortolon|urtea=1967|izenburua=The Life and Times of Leonardo|argitaletxea=Paul Hamlyn, London|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=10: 060003142X / 13: 9780600031420|hizkuntza=En}}</ref>
 
XXI. mendeko Walter Isaacson idazleak, Leonardoren <ref>{{erreferentzia|izena=Walter|abizena=Isaacson|urtea=2017|izenburua=Leonardo da Vinci|argitaletxea=New York: Simon & Schuster|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-1-5011-3915-4|hizkuntza=En}}</ref>biografiaren zati handi bat koadernoko milaka sarreretan oinarritu zuen. Ohar pertsonalak aztertuz, zirriborroak, aurrekontuen oharpenak, eta berritzaile handienetzat jotzen zuen gogoetak. Isaacson harrituta geratu zen Leonardoren jakin-mina eta sormen jenioaz gain, bere alderdi "dibertigarria eta alaia" deskubritzerakoan.<ref>{{erreferentzia|izena=Hillel|abizena=Italie|urtea=2018|izenburua=NonFiction: Biography honors 'fun, joyous' sides of genius da Vinc|argitaletxea=Richmond Times-Dispatch. Associated Press.|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
 
Leonardoren heriotzaren 500. urteurrenean, Parisko Louvre-k 2019ko azaroa eta 2020ko otsaila bitartean bere lanaren inoizko erakusketa handiena antolatu zuen, ''Leonardo'' izenarekin. Erakusketan ehun  ikusgai baino gehiago zeuden: marrazkiak, koadernoak eta hamaika margolan. Horietatik bost Louvreren jabetzakoak ziren, baina Mona Lisa ez zen sartu, Louvreko bisitari orokorren artean hain eskari handia delako. Vitrubioren gizona, ordea, Veneziako [[Galleria dell'Accademia (Florentzia)|Gallerie dell'Accademia]] bere jabearekin burututako auzi legal baten ondoren ikusgai zegoen. Salvator Mundi ere ez zen sartu erakusketan, [[Saudi Arabia]]<nowiki/>ko jabea ez zelako ados obra uzteko.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2019|izenburua=Leonardo da Vinci's Unexamined Life as a Painter|argitaletxea=The Atlantic|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2019|izenburua=Louvre exhibit has most da Vinci paintings ever assembled|argitaletxea=Aleteia|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
 
== Arte merkatua ==
[[Salvator Mundi (Leonardo)|Salvator Mundi]], Leonardoren margolanak Kristo esfera bat eusten irudikatzen du, 450,3 milioi dolarretan saldu saldu zen 2017ko azaroaren 15ean New Yorkeko [[Christie's|Christie’s]]-eko enkante baten, munduko errekorraren salmentan.<ref>{{erreferentzia|izena=Kelly|abizena=Crow|urtea=2017|izenburua=Leonardo da Vinci Painting 'Salvator Mundi' Sells for $450.3 Million|argitaletxea=Wall Street Journal|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=ISSN 0099-9660|hizkuntza=En}}</ref> Aurretik artelanen salmenta-prezio ezagunena 300 milioi dolarrekoa zen, Willem de Kooning-en Interchange-rentzat, 2015eko irailean era pribatuan saldu zena. Enkantean saldutako margolanen artean prezio altuena [[Pablo Picasso]]<nowiki/>ren Les Femmes d'Alger-entzat izan zen, 2015ean Christie's-en, 179,4 milioi dolar.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2017|izenburua=Leonardo da Vinci painting 'Salvator Mundi' sold for record $450.3 million|argitaletxea=Fox News|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
 
== Eponimia ==