Kometa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
||
168. lerroa:
=== Hausturak eta talkak ===
Kometa batzuen nukleoa hauskorra izan daiteke, banantzen diren kometen behaketek erakutsi duten bezala<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Astronomers see comet break-up|hizkuntza=en-GB|data=2002-07-26|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/2153650.stm|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. 1993an aurkitu zuten [[Shoemaker-Levy 9]] kometaren etenaldi esanguratsu bat izan zen. 1992ko uztaileko topaketa hurbil batek zatika hautsi zuen, eta 1994ko uztaileko sei eguneko aldi batean, zati hauek Jupiterren atmosferan erori ziren, astronomoek Eguzki Sistemako bi objekturen arteko talka bat ikusi zuten lehen aldian<ref>{{Erreferentzia|izenburua=C&MS: D/1993 F2 (Shoemaker-Levy 9)|data=2008-05-09|url=https://web.archive.org/web/20080509145539/http://cometography.com/pcomets/1993f2.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-03-24}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comet Shoemaker-Levy Background|url=https://www2.jpl.nasa.gov/sl9/background.html|aldizkaria=www2.jpl.nasa.gov|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. Banatu ziren beste kometa batzuk 1846an [[3D/Biela]] eta 1995etik 2006ra [[73P/Schwassmann-Wachmann]] dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Spitzer Telescope Sees Trail of Comet Crumbs|hizkuntza=en|url=http://www.spitzer.caltech.edu/news/239-ssc2006-13-Spitzer-Telescope-Sees-Trail-of-Comet-Crumbs|aldizkaria=NASA Spitzer Space Telescope|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. [[Eforo]] historialari greziarrak kometa bat K.a. 372-373 neguan banandu zela jakinarazi zuen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Great Comets in History|url=https://ssd.jpl.nasa.gov/?great_comets|aldizkaria=ssd.jpl.nasa.gov|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. Kometak tentsio termikoaren, gasaren barne presioaren edo inpaktuaren ondorioz bereizten diren susmoa dago<ref>{{Erreferentzia|izena=H.|abizena=Boehnhardt|izenburua=Split comets|orrialdeak=301|hizkuntza=en|data=2004|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2004come.book..301B/abstract|aldizkaria=come|sartze-data=2020-03-24}}</ref>.
[[42P/Neujmin]] eta [[53P/Van Biesbroeck]] kometak kometa guraso baten zatiak direla dirudi. Zenbakizko integrazioek, bi kometak, Jupiterrengandik nahiko gertu egon zirela 1850eko urtarrilean frogatu dute, eta, 1850 baino lehen, bi orbitak ia berdinak zirela<ref>{{Erreferentzia|izena=J.|abizena=Pittichova|izenburua=Are Comets 42P/Neujmin 3 and 53P/Van Biesbroeck Parts of one Comet?|orrialdeak=47.05|hizkuntza=en|abizena2=Meech|abizena3=Valsecchi|abizena4=Pittich|izena2=K. J.|izena3=G. B.|izena4=E. M.|data=2003-05|url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2003DPS....35.4705P/abstract|aldizkaria=DPS|sartze-data=2020-03-24}}</ref>.
Ikusi da kometa batzuk hautsi egiten direla periheliotik igarotzean, West eta [[Ikeya-Seki]] kometa handiak barne. Bielako kometa adibide esanguratsua izan zen, 1846an periheliotik igarotzean bi zatitan hautsi zenean. Bi kometa hauek 1852an bananduta ikusi ziren, baina ez beranduago. Aldiz, meteorito euri ikusgarriak ikusi ziren 1872 eta 1885ean, kometa ikusgai egon behar zenean. Meteoro euri txiki bat, Andromedena, urtero azaroan gertatzen da, eta Lurrak Biela kometaren orbita zeharkatzen duenean sortzen da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Andromedids ("Bielids")|data=2013-01-22|url=https://web.archive.org/web/20130122144223/http://meteorshowersonline.com/showers/andromedids.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-03-24}}</ref>.
Kometa batzuek amaiera ikusgarriagoa dute, Eguzkira eroriz edo planeta edo beste gorputz baten aurka talka eginez<ref>{{Erreferentzia|izenburua=ESA Science & Technology - SOHO analyses a kamikaze comet|url=https://sci.esa.int/web/soho/-/26188-soho-analyses-a-kamikaze-comet|aldizkaria=sci.esa.int|sartze-data=2020-03-24}}</ref>. Kometa eta planeta edo ilargien arteko talkak ohikoak izan ziren Eguzki Sistema goiztiarrean: Ilargiaren krater ugarietako batzuk, adibidez, kometek eragindakoak izan zitezkeen. Kometa batek planeta batekin berriki izandako talka bat 1994ko uztailean gertatu zen, Shoemaker-Levy 9 kometa zatika hautsi eta Jupiterrekin talka egin zuenean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Comet Shoemaker-Levy 9 (NSSDCA)|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/comet.html|aldizkaria=nssdc.gsfc.nasa.gov|sartze-data=2020-03-24}}</ref>.
<gallery mode="packed" heights="200">
Jupiter showing SL9 impact sites.jpg|[[Shoemaker-Levy 9]] kometaren talka erakusten duten puntu bmarroiak
Schwassman-Wachmann3-B-HST.gif|[[73P/Schwassmann–Wachmann]] kometaren haustura hiru egunetan zehar
C2015D1-SOHO.jpg|[[C/2015 D1]] (SOHO) kometaren isatsaren arrastoak
14060-Asteroid-P2013R3-Disintegration-20140306.jpg|[[P/2013 R3]] kometaren suntsipena, 2014an<ref>{{Erreferentzia|izena=Karen|abizena=Northon|izenburua=NASA's Hubble Telescope Witnesses Asteroid's Mysterious Disintegration|data=2014-03-06|url=http://www.nasa.gov/press/2014/march/nasas-hubble-telescope-witnesses-asteroids-mysterious-disintegration-1|aldizkaria=NASA|sartze-data=2020-03-24}}</ref>
</gallery>
== Kometen efektuak ==
=== Ozar-izarrei lotuta ===
| |||