Leonardo da Vinci: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
10. lerroa:
== Bizitza ==
=== Gaztaroa ===
Leonardo di ser Piero da Vinci [[1452]]ko [[apirilaren 15]]ean jaio zen, Anciano herrian, Vinci hiritik gertu, [[Florentzia]]tik mendebaldera. Leonardo, italiar nobleen familia aberats baten ondorengoa,sasiko semea zen: bere aita, Piero Fruosino di Antonio mezularia (notarioa, [[Florentziako Errepublika]]<nowiki/>ko kantzilerra eta enbaxadorea) nekazari familia bateko emakume Caterina umila haurdun utzi zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Angela|abizena=Ottino della Chiesa|urtea=1967|izenburua=The Complete Paintings of Leonardo da Vinci|argitaletxea=Penguin|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Alessandro|abizena=Vezzosi|urtea=|izenburua=Leonardo da Vinci: Renaissance Man|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Neska, [[Ekialde Hurbila|Ekialde Hurbil]]<nowiki/>eko esklabo bat izan zitekeela susmatzen da.<ref>{{erreferentzia|izena=Marta|abizena=Falconi|urtea=December 2006|izenburua=Experts Reconstruct Leonardo Fingerprint|argitaletxea=Associated Press|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Martin Kemp, [[Oxfordeko Unibertsitatea|Oxfordeko Unibertsitat]]<nowiki/>eko Arte Historiako irakasle emeritua, [[Toscana|Toskana]]<nowiki/>ko artxiboetan ikertu ondoren, jaiotako data baieztatuko zuten dokumentuak aurkitu zituen, eta Vincitik kilometro batera zegoen bere aitaren landetxean izan zela. Bere ama hamabost urteko Caterina di Meo Lippi tokiko nekazaria zela baieztatu zuen. Piero dagoeneko senargaia zen, eta haurra aitonari entregatu zion, Antonio da Vinciri. Ziurrenik, honek amari dote bat eman zion ezkondu zedin. 1457ko zerga aitorpenetan, Antoniok adierazi zuen biloba berarekin bizi zela, eta Caterina baserritar batekin ezkonduta agertzen dela, Antonio di Piero Buti.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=2017ko uztailak 21|izenburua=El nacimiento documentado de Leonardo y la sífilis de 'Mona Lisa'»|argitaletxea=El Mundo|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Er}}</ref>
Leonardo, edo Lionardo, bataioaren erregistroaren arabera,<ref>{{erreferentzia|izena=Alessandro|abizena=Vezzosi|urtea=1996|izenburua=Léonard de Vinci: art et science de l'univers|argitaletxea=Gallimard|orrialdea=|orrialdeak=Capítulo 1: "Il était une fois à Vinci"|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> bataiatu eta bere lehen bost urteak Vinciko bere aitaren etxean eman zituen, seme legitimo gisa tratatu zutela.<ref>{{erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=1984|izenburua=Les grandes découvertes, série connaissances et vie,|argitaletxea=éditions Christophe Colomb|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Fr}}</ref> Irakurtzen eta idazten ikasi zuen, eta [[aritmetika]]<nowiki/>ko ezagutza jaso zituen. Hala ere, ez zuen ia [[latin]]<nowiki/>ik ikasi, irakaskuntza tradizionalaren oinarria. [[Ortografia]] kaotikoa edukitzeak erakusten du bere instrukzioan hutsuneak egon zirela; nolanahi ere, ez zen izan unibertsitateko ikasle batena.<ref>{{erreferentzia|izena=Gille|abizena=Bertrand|urtea=|izenburua=Les ingénieurs de la Renaissance|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Fr}}</ref>
Leonardo da Vincik jaio zen herrixkan bertan eman zituen aurreneko urteak, inguruko larreetan bizi ziren [[sugandila]], [[kilker]], [[ipurtargi]] eta bestelako animaliekin jolastuz, haurtzarotik aberatsa zuen irudimena are gehiago landuz. Ez da garai hartako Leonardoren deskribapenik gure garaietaraino iritsi, baina haren lana aztertu zuten aurreneko autoreen ustez, horien artean [[Giorgio Vasari]] XVI. mendeko artista eta biografoak, gazte galai gisara aurkezten dute, ingurukoen begirunea bereganatzen zuen hizlari atsegin bezala. Legenda asko sortu dira haren figuraren inguruan, eta horietako bat izan liteke [[Clark Kenneth]]ek bere ''Leonardo da Vinci'' lanean kontatzen duen bezala, Leonardo gazteak merkatuan txoriak erosten zituela gero, aurrez kendu zitzaien askatasunera itzultzeko.
Amarekin pasa zituen aurreneko urteak, baina Antonio di Piero Buti del Vacca da Vincirekin ezkondutakoan, aitaren familiaren etxean hartu zuten. Aita, hamasei urteko Albiera degli Amadori,
Aitaldeko amonak, Lucia di Ser Piero di Zoso, [[zeramika]]<nowiki/>ria zen eta ziurrenik Leonardo artelanetan sartu zuen pertsona izan zen. Pasadizo ezagun batek dioenez, zerutik etorri zen miru batek bere sehaska gainetik hegan egin zuen, buztanarekin aurpegia ukituz.<ref>{{erreferentzia|izena=Liana|abizena=Bortolon|urtea=1967|izenburua=The Life and Times of Leonardo|argitaletxea=Paul Hamlyn, London|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> [[Giorgio Vasari]], XVI. mendeko margolari errenazentisten biografoak, ''[[:es:Las_vidas_de_los_más_excelentes_arquitectos,_pintores_y_escultores_italianos|Le Vite]]''-n (1568) istorio bat kontatzen du, non bertako nekazari batek Ser Pierori eskatu zion bere seme talentudunak irudi bat margotzeko plaka batan. Orduan, Leonardok suak botatzen zuen herensugearen irudikapena margotu zuen. Hain ondo zegoelako, Ser Pierok arte florentziarreko merkatari bati saldu zion, eta honek berriz Milango dukeari. Salmentari ateratako irabaziekin, Ser Pierok gezi batez zeharkatutako bihotz batez apaindutako plaka bat erosi zuen, eta nekazariari eman zion.<ref>{{erreferentzia|izena=Giorgio|abizena=Vasari|urtea=1568|izenburua=Le Vite|argitaletxea=Penguin Classics, 1965, George Bull-en itzulpenarekin|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
=== Verrocchioren lantegian ===
[[Fitxategi:Study of a Tuscan Landscape.jpg|thumb|ezkerrera|200px|''[[Arno (ibaia)|Arno]] ibarraren ikuspegia'' (1473), Leonardoren lehen lan ezaguna.]]
Leonardo gaztea naturaren maitale zen, jakin-min handiz behatzen zuena. [[Karikatura]]<nowiki/>k marrazten zituen, eta [[:es:Escritura_especular|idazkera espekulatua]] landu zuen [[:es:Toscano|dialekto toskanieraz]]. Vasarik anekdota bat kontatzen du artistaren ibilbidean egindako lehen urratsen inguruan: «egun batean, Ser Pierok bere marrazki batzuk hartu eta [[Andrea del Verrocchio]] lagunari erakutsi zizkion, eta behin eta berriz galdetu zion ea Leonardok marrazteari dedikatu al ote zen, eta gai horretan ezer lor zezakeen. Andrea oso harrituta geratu zen Leonardoren aparteko dohainak zituela ikusita eta Pierori gomendatu zion lanbide hori aukeratzen uzteko. Horrela, Ser Piero-k erabaki zuen Leonardo Verrocchioren lantegira joango zela. Leonardok berehala onartu zuen, eta lanbideko horretako eginbeharrak betetzeaz gain, marrazteko artearekin zerikusia zuen guztia egin zuen ». Hala, 1469az geroztik, Leonardo aprendiz aritu zen arte tailer ospetsuenetako baten Andrea del Verrocchiorekin. Berari zor dio diziplina anitzetako prestakuntzaren zati bat. Eta [[Sandro Botticelli]], [[Il Perugino|Perugino]] eta [[Domenico Ghirlandaio]] bezalako beste artista batzuetara ere hurbildu.
Verrocchio ospe handiko artista zen, eta oso eklektikoa. Formakuntzaz urregilea eta [[Errementari|errementaria]] zen, baina ere berean [[Margolaritza|margolaria]], [[Eskultore|eskultorea]] eta [[:es:Fundición|urtzaile]]<nowiki/>a ere bazen. Batez ere [[Lorenzo Medici|Lorenzo de Médici]] ahaltsuarentzat lan egin zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=J. R.|abizena=Hale|urtea=1971|izenburua=Renaissance Europe, 1480-1520|argitaletxea=Fontana|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Leonardok Antonio Pollaiuolorekin ere lan egin zuen, lantegia Verrocchio-netik oso gertu zuen eta.
Urtebetez pintzelak garbitzen eta aprendizentzat ohikoak ziren beste jarduera txiki batzuk egiten igaro ondoren, Verrocchiok Leonardo tailer tradizional baten praktikatzen ziren teknika ugarirekin trebatzen ipini zuen. Testuinguru horretan, Leonardok [[kimika]]<nowiki/>ren, [[metalurgia]]<nowiki/>ren, [[Larru|larrua]]<nowiki/>ren eta [[igeltsu]]<nowiki/>en lanak, eta [[mekanika]]<nowiki/>ren zein [[zurgintza]]<nowiki/>ren oinarriak ikasteko aukera izan zuen. Eta baita, hainbat teknika artistiko, [[Marrazketa artistiko|marrazketa,]] [[pintura]] eta [[Marmolejo|marmol]]<nowiki/>ezko eta [[brontze]]<nowiki/>zko [[Eskulturagintza|eskultura]].<ref>{{erreferentzia|izena=Andrew|abizena=Martindale|urtea=|izenburua=The Rise of the Artist|argitaletxea=Thames and Hudson|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Cennini|abizena=Cennino|urtea=1933|izenburua=Il Libro dell' Arte|argitaletxea=D. V. Thompson Jr., New Haven: Yale University Press|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Era berean, trebakuntza jaso zuen kolore prestaketetan, grabatuan eta freskoen pinturetan. Bere aparteko talentuaz ohartu zenean, Verrocchiok ikasleari bere lan batzuk amaitzea utzi zion.<ref>{{erreferentzia|izena=Sensini, Tommaso|abizena=Conti, Tiziana|urtea=2011|izenburua=Leonardo e l'aretino negli studi di Carlo Starnazzi|argitaletxea=CB Edizioni|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-88-97644-04-0|hizkuntza=It}}</ref>
=== Florentzian ===▼
[[Fitxategi:Baptism of Christ by Andrea del Verrocchio.jpg|thumb|''Kristoren bataioa'', Verrocchiok egina (1470-1480). Leonardok ere parte hartu zuen, bereziki ezker aldeko aingeruekin.]]
Verrochioren tailerreko prestakuntza haratago joan zen, eta beste kultura gune batzuetara hedatu zen. [[:es:Algoritmo|Kalkulu algoritmikoa]] ikasi zuen, eta Florentziako bi [[:es:Ábaco|abakista]] garrantzitsuenak aipatzen zituen, [[Paolo dal Pozzo Toscanelli]] eta Leonardo Chernionese. Bestalde, Leonardok Piero Borgiren ''Nobel opera de arithmética,'' 1484an [[Venezia]]<nowiki/>n inprimatua, ere ezagutu zuen.
Ez da ezagutzen Leonardok Verrocchiorekin lan egin zuen garaiko artelanik. Vasariren arabera, soilik [[:es:Bautismo_de_Cristo_(Verrocchio)|''Kristoren Bataioa'']] (1472-1475) margoan hartu zuen parte. Bestalde, kondairaren arabera, Verrocchiok lana amaitzea alde batera utzi zuen Leonardo gaztearen kalitateaz gaindituta sentitu zenean. Aingeru txiki baten utzi zuen bere maisu-eskua. Halaber, aprendiza modeloa ere izan behar zelaren tradizioari jarraituz, Leonardo da Verrocchioren ''[[:es:David_(Verrocchio)|David]]'' brontzezko estatua. Era berean, Verrocchioren Tobias eta aingerua lanean ageri den [[Rafael (goiangerua)|Rafael goiangerua]] Leonardoren erretratua dela suposatzen da.<ref>{{erreferentzia|izena=Angela|abizena=Ottino della Chiesa|urtea=1967|izenburua=The Complete Paintings of Leonardo da Vinci|argitaletxea=Penguin|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
1472an, hogei urte zituela, [[:es:Guilda_de_San_Lucas|San Lukasen kofradiako]] liburu gorrian bere izena ageri zen. Garai horretakoa da ezagutzen den bere lehenetako lan bat: Arno ibarreko paisaia edo Santa Maria della neve paisaia (1473), lumaz eta tintaz egindako marrazkia da.<ref>{{erreferentzia|izena=A. E.|abizena=Popham|urtea=1947|izenburua=Les dessins de Léonard de Vinci|argitaletxea=Éditions de la Connaissance, Bruxelles|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=Fr}}</ref> Horrela hasi zuen margolari gisa bere ibilbidea, dagoeneko [[Deikundea]] (1472-1475), bezalako margolan aipagarriekin. Eta sfumatoaren teknika ([[:es:Esfumado|marguldu]]) hobetu zuen, inoiz lortutako hobetze punturaino.
1476an Verrocchioren laguntzaile gisa agertzen zen aipatua beti, eta aitak bere lantegia izaten lagundu zionean ere, irakaslearekin kolaboratzen jarraitu zuen berarentzako afektu handia zuelako. Garai hartan, enkargu pertsonalak jaso zituen eta bere lehenen koadroa margotu zuen, [[:es:Virgen_del_clavel|Ama Birjina eta krabelina]] (1476). Urte bereko espediente judizial baten datuetan ageri denez, bera eta beste hiru gizonei [[sodomia]] kasu bat egotzi zieten. Garai hartan legez kanpoko praktika zen Florentzian, baina guztiak absolbituak izan ziren.<ref>{{erreferentzia|izena=Alessandro|abizena=Vezzosi|urtea=1996|izenburua=A Léonard de Vinci: art et science de l'univers|argitaletxea=Gallimard|orrialdea=|orrialdeak=Capítulo 2: «Dans la Florence des Médicis»|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Dokumentu horrek, salaketa anonimo batean oinarrituta, ez zuen Leonardo homosexuala zela kategorikoki adierazten.
Laster Leonardo [[ingeniari]] gisa ere nabarmendu zen. 1478an, hogeita sei urte zituela, [[:es:Baptisterio_de_San_Juan_(Florencia)|San Juango bataiotegia]] altxatzeko eskaini zuen bere burua. Eta urte horretan, irakaslearen babesa utzi zuen, diziplina guztietan gainditu ondoren. Horrela, maisu margolari independente bilakatu zen.
▲=== Florentzian ===
1481ean San Donato monasterioak [[Magoen gurtza (Dürer)|Magoen gurtza]] enkargatu zion, baina Leonardok ez zuen sekula koadro hau amaitu, ziurrenik etsita edo umiliatuta zegoelako, [[Sixto IV.a|Sixto IV]].a Erromako Aita Santuak Vatikanoko Jauregi Apostolikoko [[Kapera Sixtinoa]] apaintzeko ez zuelako bera aukeratu. Izan ere, hainbat margolarien artean lehia gogorra zegoen. [[Neoplatonismo|Neoplatonismoa]]<nowiki/>k, garai hartan Florentzian modan zegoenak, Milan bezalako hiri irekiago, akademiko eta pragmatikoago batera joateko erabakian ere paper garrantzitsua izan zuen. Ziur asko, ingurugiro berri hau bere espirituarentzat egokiagoa zen.
Leonardo-k [[Arroketako Ama Birjina]] (1483-1486) Sortzez Garbiaren anaidiarako margotu zuen, Milango San Francisco Handiaren elizara joango zena. Han zela, bigarren bertsioa egin zezan eskatu zion anaidiak. Leonardok obra kopiatzeko eskubidea lortu zuen, baina gerora arazo juridiko bat hasi zen, erabaki judizialak eta lagun batzuen esku-hartzea egon arte konpondu ez zena.<ref>{{erreferentzia|izena=Alessandro|abizena=Vezzosi|urtea=1996|izenburua=Leonardo de Vinci: art et science de l'univers|argitaletxea=Gallimard|orrialdea=|orrialdeak=Capítulo 3: «À Milan au temps des Sforza»|ISBN=|hizkuntza=Fr}}</ref> Azkenean, lanaren bi bertsio egon ziren. Gaur egun [[Paris]]ko [[Louvre museoa]]n dagoen bertsioa [[Florentzia]]n egina dela pentsatzen da, eta gero [[Milan]]era eraman zuela, bere abilezia erakusteko.
=== Sforzatarrekin lanean ===
|