Jane Marcet: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
11. lerroa:
| lanbidea = Dibulgatzaile zientifikoa
== }}
<big>'''JANE MARCET'''</big>
Jane Marcet ([[Londres]]en, 1769ko urtarrilaren 1ean jaio eta 1858ko ekainaren 28an hil zen) zientzia liburuen idazle eraberritzaile bat izan zen.
55 ⟶ 56 lerroa:
[[Kategoria:XIX. mendea]]
[[Kategoria:Jane Marcet]]
{{Biografia infotaula oinarria
| izena = Jane Marcet
| irudia = Marcet Jane.jpg
| jaiotza data = {{data|1769|1|1}}
| jaiotza hiria = [[Londres]]
| jaiotza herrialdea = {{bandera|Erresuma Batua}}
| heriotza data = {{data|1858|6|28}} {{adina|1769|1|1|1858|6|28}}
| heriotza hiria = [[Londres]]
| heriotza herrialdea = {{bandera|Erresuma Batua}}
| bikote kidea = [[Alexander Marcet|Alexander Marcet]]
| lanbidea = Dibulgatzaile zientifikoa
}}
<big>'''JANE MARCET'''</big>
Jane Marcet ([[Londres]]en, 1769ko urtarrilaren 1ean jaio eta 1858ko ekainaren 28an hil zen) zientzia liburuen idazle eraberritzaile bat izan zen.
__TOC__
== Biografia ==
Jane Marcet Londresen jaio zen 1769ko urtarrilaren 1ean eta 1858ko ekainaren 28an hil zen Londresen baita ere. Hamabi neba-arreben nagusiena izan zen, bere aita finantziar suitzar bat zen, ama aldiz, britaniarra zen. Jane Ginebrako familia aristokratak bezala irakasle partikularren eskuz irakatsia izan zen bere etxean. Hauei esker filosofia naturalean, fisikan, kimikan, biologian, historian...murgiltzen hasi zen. 15 urte zituela ama hil zitzaion eta horren ondorioz hainbat ardura hartu behar izan zituen, bere neba-arreben heziketa eta bere aitaren bezeroen zain egotea, haiekin eguneko gaien inguruan hitz egin zezakeen hala nola zientziari edo literaturari buruz. 1796.urtean Italiara joan zen bertan bere marrazketarako zaletasuna garatzen hasi zen eta [[Joshua Reynolds]] eta [[Thomas Lawrence]]ekin ikasi zuen. Geroago, bere marrazketarako erreztasunak bere liburuak irudiztatzea baimendu zion. 1799an bere aitaren bezero batekin ezkondu zen, [[Alexander Marcet|Alexander Marcet]], eta ezkondu bezain laster Londresera bueltatu ziren, bertan bizitzeko. Honek medikuntza ikasketak burutu zituen [[Edimburgoko unibertsitatean]] eta geroago Londreseko [[Royal College]]eko fisikoa bihurtu izan zen. Alexanderrek gernu-karkuluen inguruan lan egin zuen eta bere analisiak ezinbestekoak izan ziren gaixotasun honen inguruko diagnosiak eta kausak kontrolatzeko. Gainera, medikuntzako ikasleei kimikaren inguruko hitzaldiak eman zizkien. Kimikaren inguruan izugarrizko interesa zuen eta [[Londreseko Guy Hospitaleko]] irakasle bihurtu zen eta baita ere [[Medikuntzako Royal Societyaren]] sortzaileetako bat izan zen. Bikotearen lagun taldea oso pertsona garrantzitsuz osatuta zegoen, hala nola, [[Jöns Jacob Berzelius]] (1779-1848), [[Humphry Davy]] (1778-1829), [[Pierre Prevost]] eta [[Marc Auguste Pictet]], [[William Wollaston]] (1776-1828) [[Augustin de Candolle]] botanikoa(1778-1841), [[Horace Benedict de Saussure]] matematikoa(1740-1799), [[Maria Edgaworth]] eta [[Harriet Martineau]] idazleak, [[Auguste de la Rive]]fisikoa(1801-1873), [[Thomas Malthus ]]politikari eta ekonomialaria (1766-1834), [[Sydney Smith]] [[''Edinburgh Rewiew'']]aren sortzaileetako bat…
Jane Marcetek era azkar batean hartu zituen Royal Institutionak aurkeztutako aurkikuntzak eta kimikaren inguruan interesa izanik kimikaren inguruko liburu bat egitea erabaki zuen, liburu hau irakasle partikularrak ez zituzten emakumeentzat bideratuta idatzi zuen. Horretarako bere senarraren laguntza ezinbestekoa izan zen, erabaki honetan Jane liburua egitera animatzeaz gain, liburuan jorratu beharreko gai guztien inguruan eztabaitu egiten zuen berarekin eta bere lagunak aintzat hartzen zituen bere emaztearen proiektua ahalik eta hoberen ateratzeko. Era honetan Marcet andrea ez zuen bere zientzetako ikasketen eta bere familiaren artean aukeratu izan beharrik. Honi esker Jane mundu zientifikoan sartu ahal izan zen eta honetan rol garratzitsu bat lortu zuen.
Conversations on Chemistry liburuaz gain beste hainbat liburu idatzi zituen: ''Conversations on Political Economy'' (1816), ''Conversations on Natural Philosophical'' (1820), ''Conversations on Evidences of Christianity'' (1826), ''Conversations on Vegetable Physiology'' (1829) eta ''Conversations on the History of England'' (1842).
== Conversations ==
Alexander, bere senarra, Jane animatu zuen [[Humphry Davy]] kimikariak ematen zituen hitzaldi publikoetara joateko. Egia esan nahiz eta partaide gehienak gizonezkoak izan, emakumeen partaidetza beti ematen zen ere bai.
Janeeri hitzaldiak asko gustatu arren bere ustez kontzeptu asko nahasgarriak iruditu zitzaizkion. Sentipen berdina sentitzen zuen bere senarraren liburuak irakurtzean. Beraz, sentsazio hori gustatzen ez zitzaionez zerbait egitea erabaki zuen. Janeek emakumezkoen hezkuntzan lagunduko zuen sentsazio hori berriro ere eman ez zedin. Horretarako bere ezagutza handitzeko beharra zuen eta baita ere ezagutza hauek komunikatzeko modurik hoberena aurkitu behar zuen. Bide horretan bere senarra ezinbestekoa izan zen, bere senarrarekin izugarrizko elkarrizketak izan zituen ulertzen ez zituen kontzeptuak argitzeko eta honek inspirazio gisa jokatu zuten bere ''“conversations…”'' liburuak idazteko. Jane konturatu zen egitura hau oso ona zela emakumeek kontzeptuak eta hiztegi zientifiko bat ulertzeko, garai hartan emakumeen hezkuntzarako oso eduki gutxi zuzenduta zegoelako. Horregatik, kimika, botanika, filosofia, ekonomia etab. bere liburuen gaiak izan ziren eta hauek ''“conversations”'' izenarekin izendatu ziren.
Obren egitura beti berdina zen, elkarrezketa erabiltzen zuen eta berak egidako marrazkiz osatzen zituen azalpenak. Elkarrezketa hau, B. andrearen(irakaslea) eta bere bi ikasleen artean zen. Emily, ahizpa nagusiena pentsakorragoa zen bere irakaslearen ustez zientziaren ezagutza orokorrak ulertzeko guztiz gai zen. Caroline, ahizpa txikiagoa, oso xelebrea zen bere galderak zailagoak ziren eta hauei esker ezagutza handitzeko aukera ematen zuen liburuak.
Bere lehenengo liburua 1805ean idatzi egin zen baina 1820ra arte ez zen argitaratu. Liburu honen titulua ''“Conversations on Natural Philosophical”'' izan zen eta honetan zientziaren inguruko kontzeptu oinarrizkoenak azaltzen ziren, liburu honen ostean ''“Conversations on Chemistry”'' argitaratu zen, honek arrakasta izugarria izan zuen, batez ere [[Estatu Batuetan]] eta [[Ingalaterra]]n.
== Conversations on Chemistry ==
Liburu hau arraskastatsuenetarikoa izan zen. Janeek etengabe aldakuntzak, berrikusketak eta eransketak egiten zituen kimikak aurrera egiten zuen ahala. Aldakuntza hauek elektrokimikaren inguruan, lurrun-makinaren inguruan...izan ziren. Gainera liburu honen ezaugarri bereizgarrienak zehaztasuna eta gogortasuna izan ziren.
Bere liburuan bere garaiko [[Luigi Galvani]],[[Alessandro Volta]] , [[Humphry Davy]], [[Conde Rumford]] eta [[Joseph Priestley]] kimikarien esperimentuen inguruko elkarrezketak agertu ziren. Alabaina ez zuen [[John Dalton]]en lanen inguruko elkarrezketarik egin bere baieztapenen inguruko zalantzak zituelako.
Liburuaren 16.edizioan Jane 86 urte zituenenean [[Bretaina Handia]]n 20.000 kopia saldu ziren eta [[Europan]] zehar 140.000 gutxi gora behera. [[Estatu Batuetan]] baita ere izugarrizko arrakasta izan zuen baina nahiz eta salmenta asko izan Janeek ez zuen kontrolik izan bertan gauzatutako aldakuntzekin, horrez gain ez zuen dirurik jaso bertan saldutako libuengatik ez zegoelako idazle atzerritarrenganako egile-eskubide legerik ezarrita.
<gallery mode="packed" heights="500">
Irudi: Jane_Marcet_1832_Conversations_on_Chemistry_title.jpg|Conversations on Chemistry.
</gallery>
=== Conversations on Chemistry Estatu Batuetan ===
Conversations on Chemistry liburua hilabete batzuk beranduago heldu zen Estatu Batuetara. Bertan 1806tik 1850.urtera arte 23 edizio desberdin argitaratu zituzten EEBBetako hiriburu desberdinetan, [[Hartford]], [[Boston]], [[Filadelfia]], [[New Haven]] eta [[New York|New York]]. Hiri hauetara heldutako liburua hainbat aldakuntza jasan zituen hala nola, umorea eta B. andrearen iruzkin batzuk kendu zituzten eta esperimentuak eta marrazkiak nabarmendu zituzten. Lan honetan hainbat editore aritu ziren haien artean [[John Lee Comstock|J.L. Comstock]].
Editoreek emakume zein gizonentzako eskola-liburu batean bideratu zuten haien lana. Horretarako hainbat gauza gehitu zituzten: galdera sistema bat, hiztegi zientifiko bat, esperimentu gidak, teoriak zalantzan jartzen zituzten iruzkin kritikoak, esperimentuen arriskuak deskribatzen zituzten eta [[Robert Hare|Robert Hare]] eta [[Benjamin Franklin|Benjamin Franklin]] zientzilari ipar-amerikarrak gehitu zituzten Marcet kontuan hartu ez zituelako. Liburua izugarrizko arrakasta izan zuen Amerikeako eskola askotan eskola-liburu bezala erabili izan zen eta XIX.mendeko lehen erdian 160.000 kopia saldu zituzten.
Editoreen arteko lehia 16 edizio eman zituen 1831.urtetik 1850.urteen artean baina hauetako guztietan gizonezkoen izenak baino ez ziren agertzen, horregatik, Jane Marceten ''“Conversations on Chemistry”'' liburua Estatu Batuetan gizonezkoei esleitu zitzaien, hau da ez zen Jane Marceten izena inoiz agertzen edizio batean izan ezik, [[Thomas P. Jones|Thomas P.Jones]], [[Columbia University|Columbia Collegeeko]] medikuntza arloko kimikako irakasle batek ''“New Conversations on Chemistry”'' liburua argitaratu zuen, edizio honetan Janeen testuak aldakuntzak jasan arren Jane Marceten izenari egin zion erreferentzia, hau kasu bakarra izan zen.
== Faradayn izandako influentzia ==
[[Michael Faraday]], arotz baten semea zen eta bere aitaren osasun arazoengatik justu zebilen bere familia ekonomikoki mantentzeko. Beraz, Faraday 13 urte baino ez zituenean eskola utzi behar izan zuen lan egiten hasteko eta etxera dirua eramateko. Horregatik, Londreseko koadernatzeko tailer batera joan zen lan egiten, sasoi hartan, gutxi batzuek baino ez zituzten liburuak koadernatzen, baina koadernatzen zituztenen artean [[Enciclopedia Británica|Britaniar Entziklopedia]] eta Marcet andrearen liburua aurkitzen ziren. Faraday gauetan heltzen ziren liburuak irakurtzen zituen. Denbora pasa zenean Michaelek esan zuen Marceten liburua irakatsi ziola erabat zer zen egia eta zer ez. Gainera, idazleak beregan izan zuen influentziaren inguruan galdetu ziotenean bere erantzuna izan zen Marceteri esker ezagutza kimikoarekin loturaren bat sentitu zuela eta honi gogor heldu zitzaiola. Faradayk baita ere zihoen Marcet andreak pertsonalki hazten lagundu zuela eta berari esker kimikarekin gozatu ahal izan zuela, horrez gain mirespena adierazten zuen bere hitzetan. Nola ikasketarik ez zituen gogamen gazte batek uler zezakeen kimikaren eta gertakari naturalen inguruko hainbeste gauza?(Michael Faraday)
Jane hiltzean Faraday Janeenganako hitz hunkigarriak esateaz gain, dibulgatzaile famatu batean bihurtu zen Jane bezala. Gainera ez zuen inoiz ahaztu ''“Conversations on Chemistry”'' liburua izan zezakeen eragina zientzien ezagutaraztean gazteen artean.
Horrez gain, 1825.urteko Gabonetan Faradayk lehenengo zientzia hitzaldia antolatu zuen gazteentzako, esan beharra dago ekimen hau bizirik jarraitzen duela gaur egun.
[[Kategoria:Zientzia]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
[[Kategoria:Hezkuntza]]
[[Kategoria:XIX. mendea]]
{{Biografia infotaula oinarria
| izena = Jane Marcet
| irudia = Marcet Jane.jpg
| jaiotza data = {{data|1769|1|1}}
| jaiotza hiria = [[Londres]]
| jaiotza herrialdea = {{bandera|Erresuma Batua}}
| heriotza data = {{data|1858|6|28}} {{adina|1769|1|1|1858|6|28}}
| heriotza hiria = [[Londres]]
| heriotza herrialdea = {{bandera|Erresuma Batua}}
| bikote kidea = [[Alexander Marcet|Alexander Marcet]]
| lanbidea = Dibulgatzaile zientifikoa
}}
<big>'''JANE MARCET'''</big>
Jane Marcet ([[Londres]]en, 1769ko urtarrilaren 1ean jaio eta 1858ko ekainaren 28an hil zen) zientzia liburuen idazle eraberritzaile bat izan zen.
__TOC__
== Biografia ==
Jane Marcet Londresen jaio zen 1769ko urtarrilaren 1ean eta 1858ko ekainaren 28an hil zen Londresen baita ere. Hamabi neba-arreben nagusiena izan zen, bere aita finantziar suitzar bat zen, ama aldiz, britaniarra zen. Jane Ginebrako familia aristokratak bezala irakasle partikularren eskuz irakatsia izan zen bere etxean. Hauei esker filosofia naturalean, fisikan, kimikan, biologian, historian...murgiltzen hasi zen. 15 urte zituela ama hil zitzaion eta horren ondorioz hainbat ardura hartu behar izan zituen, bere neba-arreben heziketa eta bere aitaren bezeroen zain egotea, haiekin eguneko gaien inguruan hitz egin zezakeen hala nola zientziari edo literaturari buruz. 1796.urtean Italiara joan zen bertan bere marrazketarako zaletasuna garatzen hasi zen eta [[Joshua Reynolds]] eta [[Thomas Lawrence]]ekin ikasi zuen. Geroago, bere marrazketarako erreztasunak bere liburuak irudiztatzea baimendu zion. 1799an bere aitaren bezero batekin ezkondu zen, [[Alexander Marcet|Alexander Marcet]], eta ezkondu bezain laster Londresera bueltatu ziren, bertan bizitzeko. Honek medikuntza ikasketak burutu zituen [[Edimburgoko unibertsitatean]] eta geroago Londreseko [[Royal College]]eko fisikoa bihurtu izan zen. Alexanderrek gernu-karkuluen inguruan lan egin zuen eta bere analisiak ezinbestekoak izan ziren gaixotasun honen inguruko diagnosiak eta kausak kontrolatzeko. Gainera, medikuntzako ikasleei kimikaren inguruko hitzaldiak eman zizkien. Kimikaren inguruan izugarrizko interesa zuen eta [[Londreseko Guy Hospitaleko]] irakasle bihurtu zen eta baita ere [[Medikuntzako Royal Societyaren]] sortzaileetako bat izan zen. Bikotearen lagun taldea oso pertsona garrantzitsuz osatuta zegoen, hala nola, [[Jöns Jacob Berzelius]] (1779-1848), [[Humphry Davy]] (1778-1829), [[Pierre Prevost]] eta [[Marc Auguste Pictet]], [[William Wollaston]] (1776-1828) [[Augustin de Candolle]] botanikoa(1778-1841), [[Horace Benedict de Saussure]] matematikoa(1740-1799), [[Maria Edgaworth]] eta [[Harriet Martineau]] idazleak, [[Auguste de la Rive]]fisikoa(1801-1873), [[Thomas Malthus ]]politikari eta ekonomialaria (1766-1834), [[Sydney Smith]] [[''Edinburgh Rewiew'']]aren sortzaileetako bat…
Jane Marcetek era azkar batean hartu zituen Royal Institutionak aurkeztutako aurkikuntzak eta kimikaren inguruan interesa izanik kimikaren inguruko liburu bat egitea erabaki zuen, liburu hau irakasle partikularrak ez zituzten emakumeentzat bideratuta idatzi zuen. Horretarako bere senarraren laguntza ezinbestekoa izan zen, erabaki honetan Jane liburua egitera animatzeaz gain, liburuan jorratu beharreko gai guztien inguruan eztabaitu egiten zuen berarekin eta bere lagunak aintzat hartzen zituen bere emaztearen proiektua ahalik eta hoberen ateratzeko. Era honetan Marcet andrea ez zuen bere zientzetako ikasketen eta bere familiaren artean aukeratu izan beharrik. Honi esker Jane mundu zientifikoan sartu ahal izan zen eta honetan rol garratzitsu bat lortu zuen.
Conversations on Chemistry liburuaz gain beste hainbat liburu idatzi zituen: ''Conversations on Political Economy'' (1816), ''Conversations on Natural Philosophical'' (1820), ''Conversations on Evidences of Christianity'' (1826), ''Conversations on Vegetable Physiology'' (1829) eta ''Conversations on the History of England'' (1842).
== Conversations ==
Alexander, bere senarra, Jane animatu zuen [[Humphry Davy]] kimikariak ematen zituen hitzaldi publikoetara joateko. Egia esan nahiz eta partaide gehienak gizonezkoak izan, emakumeen partaidetza beti ematen zen ere bai.
Janeeri hitzaldiak asko gustatu arren bere ustez kontzeptu asko nahasgarriak iruditu zitzaizkion. Sentipen berdina sentitzen zuen bere senarraren liburuak irakurtzean. Beraz, sentsazio hori gustatzen ez zitzaionez zerbait egitea erabaki zuen. Janeek emakumezkoen hezkuntzan lagunduko zuen sentsazio hori berriro ere eman ez zedin. Horretarako bere ezagutza handitzeko beharra zuen eta baita ere ezagutza hauek komunikatzeko modurik hoberena aurkitu behar zuen. Bide horretan bere senarra ezinbestekoa izan zen, bere senarrarekin izugarrizko elkarrizketak izan zituen ulertzen ez zituen kontzeptuak argitzeko eta honek inspirazio gisa jokatu zuten bere ''“conversations…”'' liburuak idazteko. Jane konturatu zen egitura hau oso ona zela emakumeek kontzeptuak eta hiztegi zientifiko bat ulertzeko, garai hartan emakumeen hezkuntzarako oso eduki gutxi zuzenduta zegoelako. Horregatik, kimika, botanika, filosofia, ekonomia etab. bere liburuen gaiak izan ziren eta hauek ''“conversations”'' izenarekin izendatu ziren.
Obren egitura beti berdina zen, elkarrezketa erabiltzen zuen eta berak egidako marrazkiz osatzen zituen azalpenak. Elkarrezketa hau, B. andrearen(irakaslea) eta bere bi ikasleen artean zen. Emily, ahizpa nagusiena pentsakorragoa zen bere irakaslearen ustez zientziaren ezagutza orokorrak ulertzeko guztiz gai zen. Caroline, ahizpa txikiagoa, oso xelebrea zen bere galderak zailagoak ziren eta hauei esker ezagutza handitzeko aukera ematen zuen liburuak.
Bere lehenengo liburua 1805ean idatzi egin zen baina 1820ra arte ez zen argitaratu. Liburu honen titulua ''“Conversations on Natural Philosophical”'' izan zen eta honetan zientziaren inguruko kontzeptu oinarrizkoenak azaltzen ziren, liburu honen ostean ''“Conversations on Chemistry”'' argitaratu zen, honek arrakasta izugarria izan zuen, batez ere [[Estatu Batuetan]] eta [[Ingalaterra]]n.
== Conversations on Chemistry ==
Liburu hau arraskastatsuenetarikoa izan zen. Janeek etengabe aldakuntzak, berrikusketak eta eransketak egiten zituen kimikak aurrera egiten zuen ahala. Aldakuntza hauek elektrokimikaren inguruan, lurrun-makinaren inguruan...izan ziren. Gainera liburu honen ezaugarri bereizgarrienak zehaztasuna eta gogortasuna izan ziren.
Bere liburuan bere garaiko [[Luigi Galvani]],[[Alessandro Volta]] , [[Humphry Davy]], [[Conde Rumford]] eta [[Joseph Priestley]] kimikarien esperimentuen inguruko elkarrezketak agertu ziren. Alabaina ez zuen [[John Dalton]]en lanen inguruko elkarrezketarik egin bere baieztapenen inguruko zalantzak zituelako.
Liburuaren 16.edizioan Jane 86 urte zituenenean [[Bretaina Handia]]n 20.000 kopia saldu ziren eta [[Europan]] zehar 140.000 gutxi gora behera. [[Estatu Batuetan]] baita ere izugarrizko arrakasta izan zuen baina nahiz eta salmenta asko izan Janeek ez zuen kontrolik izan bertan gauzatutako aldakuntzekin, horrez gain ez zuen dirurik jaso bertan saldutako libuengatik ez zegoelako idazle atzerritarrenganako egile-eskubide legerik ezarrita.
<gallery mode="packed" heights="500">
Irudi: Jane_Marcet_1832_Conversations_on_Chemistry_title.jpg|Conversations on Chemistry.
</gallery>
=== Conversations on Chemistry Estatu Batuetan ===
Conversations on Chemistry liburua hilabete batzuk beranduago heldu zen Estatu Batuetara. Bertan 1806tik 1850.urtera arte 23 edizio desberdin argitaratu zituzten EEBBetako hiriburu desberdinetan, [[Hartford]], [[Boston]], [[Filadelfia]], [[New Haven]] eta [[New York|New York]]. Hiri hauetara heldutako liburua hainbat aldakuntza jasan zituen hala nola, umorea eta B. andrearen iruzkin batzuk kendu zituzten eta esperimentuak eta marrazkiak nabarmendu zituzten. Lan honetan hainbat editore aritu ziren haien artean [[John Lee Comstock|J.L. Comstock]].
Editoreek emakume zein gizonentzako eskola-liburu batean bideratu zuten haien lana. Horretarako hainbat gauza gehitu zituzten: galdera sistema bat, hiztegi zientifiko bat, esperimentu gidak, teoriak zalantzan jartzen zituzten iruzkin kritikoak, esperimentuen arriskuak deskribatzen zituzten eta [[Robert Hare|Robert Hare]] eta [[Benjamin Franklin|Benjamin Franklin]] zientzilari ipar-amerikarrak gehitu zituzten Marcet kontuan hartu ez zituelako. Liburua izugarrizko arrakasta izan zuen Amerikeako eskola askotan eskola-liburu bezala erabili izan zen eta XIX.mendeko lehen erdian 160.000 kopia saldu zituzten.
Editoreen arteko lehia 16 edizio eman zituen 1831.urtetik 1850.urteen artean baina hauetako guztietan gizonezkoen izenak baino ez ziren agertzen, horregatik, Jane Marceten ''“Conversations on Chemistry”'' liburua Estatu Batuetan gizonezkoei esleitu zitzaien, hau da ez zen Jane Marceten izena inoiz agertzen edizio batean izan ezik, [[Thomas P. Jones|Thomas P.Jones]], [[Columbia University|Columbia Collegeeko]] medikuntza arloko kimikako irakasle batek ''“New Conversations on Chemistry”'' liburua argitaratu zuen, edizio honetan Janeen testuak aldakuntzak jasan arren Jane Marceten izenari egin zion erreferentzia, hau kasu bakarra izan zen.
== Faradayn izandako influentzia ==
[[Michael Faraday]], arotz baten semea zen eta bere aitaren osasun arazoengatik justu zebilen bere familia ekonomikoki mantentzeko. Beraz, Faraday 13 urte baino ez zituenean eskola utzi behar izan zuen lan egiten hasteko eta etxera dirua eramateko. Horregatik, Londreseko koadernatzeko tailer batera joan zen lan egiten, sasoi hartan, gutxi batzuek baino ez zituzten liburuak koadernatzen, baina koadernatzen zituztenen artean [[Enciclopedia Británica|Britaniar Entziklopedia]] eta Marcet andrearen liburua aurkitzen ziren. Faraday gauetan heltzen ziren liburuak irakurtzen zituen. Denbora pasa zenean Michaelek esan zuen Marceten liburua irakatsi ziola erabat zer zen egia eta zer ez. Gainera, idazleak beregan izan zuen influentziaren inguruan galdetu ziotenean bere erantzuna izan zen Marceteri esker ezagutza kimikoarekin loturaren bat sentitu zuela eta honi gogor heldu zitzaiola. Faradayk baita ere zihoen Marcet andreak pertsonalki hazten lagundu zuela eta berari esker kimikarekin gozatu ahal izan zuela, horrez gain mirespena adierazten zuen bere hitzetan. Nola ikasketarik ez zituen gogamen gazte batek uler zezakeen kimikaren eta gertakari naturalen inguruko hainbeste gauza?(Michael Faraday)
Jane hiltzean Faraday Janeenganako hitz hunkigarriak esateaz gain, dibulgatzaile famatu batean bihurtu zen Jane bezala. Gainera ez zuen inoiz ahaztu ''“Conversations on Chemistry”'' liburua izan zezakeen eragina zientzien ezagutaraztean gazteen artean.
Horrez gain, 1825.urteko Gabonetan Faradayk lehenengo zientzia hitzaldia antolatu zuen gazteentzako, esan beharra dago ekimen hau bizirik jarraitzen duela gaur egun.
[[Kategoria:Zientzia]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
[[Kategoria:Hezkuntza]]
[[Kategoria:XIX. mendea]]
{{Biografia infotaula oinarria
| izena = Jane Marcet
| irudia = Marcet Jane.jpg
| jaiotza data = {{data|1769|1|1}}
| jaiotza hiria = [[Londres]]
| jaiotza herrialdea = {{bandera|Erresuma Batua}}
| heriotza data = {{data|1858|6|28}} {{adina|1769|1|1|1858|6|28}}
| heriotza hiria = [[Londres]]
| heriotza herrialdea = {{bandera|Erresuma Batua}}
| bikote kidea = [[Alexander Marcet|Alexander Marcet]]
| lanbidea = Dibulgatzaile zientifikoa
}}
<big>'''JANE MARCET'''</big>
Jane Marcet ([[Londres]]en, 1769ko urtarrilaren 1ean jaio eta 1858ko ekainaren 28an hil zen) zientzia liburuen idazle eraberritzaile bat izan zen.
__TOC__
== Biografia ==
Jane Marcet Londresen jaio zen 1769ko urtarrilaren 1ean eta 1858ko ekainaren 28an hil zen Londresen baita ere. Hamabi neba-arreben nagusiena izan zen, bere aita finantziar suitzar bat zen, ama aldiz, britaniarra zen. Jane Ginebrako familia aristokratak bezala irakasle partikularren eskuz irakatsia izan zen bere etxean. Hauei esker filosofia naturalean, fisikan, kimikan, biologian, historian...murgiltzen hasi zen. 15 urte zituela ama hil zitzaion eta horren ondorioz hainbat ardura hartu behar izan zituen, bere neba-arreben heziketa eta bere aitaren bezeroen zain egotea, haiekin eguneko gaien inguruan hitz egin zezakeen hala nola zientziari edo literaturari buruz. 1796.urtean Italiara joan zen bertan bere marrazketarako zaletasuna garatzen hasi zen eta [[Joshua Reynolds]] eta [[Thomas Lawrence]]ekin ikasi zuen. Geroago, bere marrazketarako erreztasunak bere liburuak irudiztatzea baimendu zion. 1799an bere aitaren bezero batekin ezkondu zen, [[Alexander Marcet|Alexander Marcet]], eta ezkondu bezain laster Londresera bueltatu ziren, bertan bizitzeko. Honek medikuntza ikasketak burutu zituen [[Edimburgoko unibertsitatean]] eta geroago Londreseko [[Royal College]]eko fisikoa bihurtu izan zen. Alexanderrek gernu-karkuluen inguruan lan egin zuen eta bere analisiak ezinbestekoak izan ziren gaixotasun honen inguruko diagnosiak eta kausak kontrolatzeko. Gainera, medikuntzako ikasleei kimikaren inguruko hitzaldiak eman zizkien. Kimikaren inguruan izugarrizko interesa zuen eta [[Londreseko Guy Hospitaleko]] irakasle bihurtu zen eta baita ere [[Medikuntzako Royal Societyaren]] sortzaileetako bat izan zen. Bikotearen lagun taldea oso pertsona garrantzitsuz osatuta zegoen, hala nola, [[Jöns Jacob Berzelius]] (1779-1848), [[Humphry Davy]] (1778-1829), [[Pierre Prevost]] eta [[Marc Auguste Pictet]], [[William Wollaston]] (1776-1828) [[Augustin de Candolle]] botanikoa(1778-1841), [[Horace Benedict de Saussure]] matematikoa(1740-1799), [[Maria Edgaworth]] eta [[Harriet Martineau]] idazleak, [[Auguste de la Rive]]fisikoa(1801-1873), [[Thomas Malthus ]]politikari eta ekonomialaria (1766-1834), [[Sydney Smith]] [[''Edinburgh Rewiew'']]aren sortzaileetako bat…
Jane Marcetek era azkar batean hartu zituen Royal Institutionak aurkeztutako aurkikuntzak eta kimikaren inguruan interesa izanik kimikaren inguruko liburu bat egitea erabaki zuen, liburu hau irakasle partikularrak ez zituzten emakumeentzat bideratuta idatzi zuen. Horretarako bere senarraren laguntza ezinbestekoa izan zen, erabaki honetan Jane liburua egitera animatzeaz gain, liburuan jorratu beharreko gai guztien inguruan eztabaitu egiten zuen berarekin eta bere lagunak aintzat hartzen zituen bere emaztearen proiektua ahalik eta hoberen ateratzeko. Era honetan Marcet andrea ez zuen bere zientzetako ikasketen eta bere familiaren artean aukeratu izan beharrik. Honi esker Jane mundu zientifikoan sartu ahal izan zen eta honetan rol garratzitsu bat lortu zuen.
Conversations on Chemistry liburuaz gain beste hainbat liburu idatzi zituen: ''Conversations on Political Economy'' (1816), ''Conversations on Natural Philosophical'' (1820), ''Conversations on Evidences of Christianity'' (1826), ''Conversations on Vegetable Physiology'' (1829) eta ''Conversations on the History of England'' (1842).
== Conversations ==
Alexander, bere senarra, Jane animatu zuen [[Humphry Davy]] kimikariak ematen zituen hitzaldi publikoetara joateko. Egia esan nahiz eta partaide gehienak gizonezkoak izan, emakumeen partaidetza beti ematen zen ere bai.
Janeeri hitzaldiak asko gustatu arren bere ustez kontzeptu asko nahasgarriak iruditu zitzaizkion. Sentipen berdina sentitzen zuen bere senarraren liburuak irakurtzean. Beraz, sentsazio hori gustatzen ez zitzaionez zerbait egitea erabaki zuen. Janeek emakumezkoen hezkuntzan lagunduko zuen sentsazio hori berriro ere eman ez zedin. Horretarako bere ezagutza handitzeko beharra zuen eta baita ere ezagutza hauek komunikatzeko modurik hoberena aurkitu behar zuen. Bide horretan bere senarra ezinbestekoa izan zen, bere senarrarekin izugarrizko elkarrizketak izan zituen ulertzen ez zituen kontzeptuak argitzeko eta honek inspirazio gisa jokatu zuten bere ''“conversations…”'' liburuak idazteko. Jane konturatu zen egitura hau oso ona zela emakumeek kontzeptuak eta hiztegi zientifiko bat ulertzeko, garai hartan emakumeen hezkuntzarako oso eduki gutxi zuzenduta zegoelako. Horregatik, kimika, botanika, filosofia, ekonomia etab. bere liburuen gaiak izan ziren eta hauek ''“conversations”'' izenarekin izendatu ziren.
Obren egitura beti berdina zen, elkarrezketa erabiltzen zuen eta berak egidako marrazkiz osatzen zituen azalpenak. Elkarrezketa hau, B. andrearen(irakaslea) eta bere bi ikasleen artean zen. Emily, ahizpa nagusiena pentsakorragoa zen bere irakaslearen ustez zientziaren ezagutza orokorrak ulertzeko guztiz gai zen. Caroline, ahizpa txikiagoa, oso xelebrea zen bere galderak zailagoak ziren eta hauei esker ezagutza handitzeko aukera ematen zuen liburuak.
Bere lehenengo liburua 1805ean idatzi egin zen baina 1820ra arte ez zen argitaratu. Liburu honen titulua ''“Conversations on Natural Philosophical”'' izan zen eta honetan zientziaren inguruko kontzeptu oinarrizkoenak azaltzen ziren, liburu honen ostean ''“Conversations on Chemistry”'' argitaratu zen, honek arrakasta izugarria izan zuen, batez ere [[Estatu Batuetan]] eta [[Ingalaterra]]n.
== Conversations on Chemistry ==
Liburu hau arraskastatsuenetarikoa izan zen. Janeek etengabe aldakuntzak, berrikusketak eta eransketak egiten zituen kimikak aurrera egiten zuen ahala. Aldakuntza hauek elektrokimikaren inguruan, lurrun-makinaren inguruan...izan ziren. Gainera liburu honen ezaugarri bereizgarrienak zehaztasuna eta gogortasuna izan ziren.
Bere liburuan bere garaiko [[Luigi Galvani]],[[Alessandro Volta]] , [[Humphry Davy]], [[Conde Rumford]] eta [[Joseph Priestley]] kimikarien esperimentuen inguruko elkarrezketak agertu ziren. Alabaina ez zuen [[John Dalton]]en lanen inguruko elkarrezketarik egin bere baieztapenen inguruko zalantzak zituelako.
Liburuaren 16.edizioan Jane 86 urte zituenenean [[Bretaina Handia]]n 20.000 kopia saldu ziren eta [[Europan]] zehar 140.000 gutxi gora behera. [[Estatu Batuetan]] baita ere izugarrizko arrakasta izan zuen baina nahiz eta salmenta asko izan Janeek ez zuen kontrolik izan bertan gauzatutako aldakuntzekin, horrez gain ez zuen dirurik jaso bertan saldutako libuengatik ez zegoelako idazle atzerritarrenganako egile-eskubide legerik ezarrita.
<gallery mode="packed" heights="500">
Irudi: Jane_Marcet_1832_Conversations_on_Chemistry_title.jpg|Conversations on Chemistry.
</gallery>
=== Conversations on Chemistry Estatu Batuetan ===
Conversations on Chemistry liburua hilabete batzuk beranduago heldu zen Estatu Batuetara. Bertan 1806tik 1850.urtera arte 23 edizio desberdin argitaratu zituzten EEBBetako hiriburu desberdinetan, [[Hartford]], [[Boston]], [[Filadelfia]], [[New Haven]] eta [[New York|New York]]. Hiri hauetara heldutako liburua hainbat aldakuntza jasan zituen hala nola, umorea eta B. andrearen iruzkin batzuk kendu zituzten eta esperimentuak eta marrazkiak nabarmendu zituzten. Lan honetan hainbat editore aritu ziren haien artean [[John Lee Comstock|J.L. Comstock]].
Editoreek emakume zein gizonentzako eskola-liburu batean bideratu zuten haien lana. Horretarako hainbat gauza gehitu zituzten: galdera sistema bat, hiztegi zientifiko bat, esperimentu gidak, teoriak zalantzan jartzen zituzten iruzkin kritikoak, esperimentuen arriskuak deskribatzen zituzten eta [[Robert Hare|Robert Hare]] eta [[Benjamin Franklin|Benjamin Franklin]] zientzilari ipar-amerikarrak gehitu zituzten Marcet kontuan hartu ez zituelako. Liburua izugarrizko arrakasta izan zuen Amerikeako eskola askotan eskola-liburu bezala erabili izan zen eta XIX.mendeko lehen erdian 160.000 kopia saldu zituzten.
Editoreen arteko lehia 16 edizio eman zituen 1831.urtetik 1850.urteen artean baina hauetako guztietan gizonezkoen izenak baino ez ziren agertzen, horregatik, Jane Marceten ''“Conversations on Chemistry”'' liburua Estatu Batuetan gizonezkoei esleitu zitzaien, hau da ez zen Jane Marceten izena inoiz agertzen edizio batean izan ezik, [[Thomas P. Jones|Thomas P.Jones]], [[Columbia University|Columbia Collegeeko]] medikuntza arloko kimikako irakasle batek ''“New Conversations on Chemistry”'' liburua argitaratu zuen, edizio honetan Janeen testuak aldakuntzak jasan arren Jane Marceten izenari egin zion erreferentzia, hau kasu bakarra izan zen.
== Faradayn izandako influentzia ==
[[Michael Faraday]], arotz baten semea zen eta bere aitaren osasun arazoengatik justu zebilen bere familia ekonomikoki mantentzeko. Beraz, Faraday 13 urte baino ez zituenean eskola utzi behar izan zuen lan egiten hasteko eta etxera dirua eramateko. Horregatik, Londreseko koadernatzeko tailer batera joan zen lan egiten, sasoi hartan, gutxi batzuek baino ez zituzten liburuak koadernatzen, baina koadernatzen zituztenen artean [[Enciclopedia Británica|Britaniar Entziklopedia]] eta Marcet andrearen liburua aurkitzen ziren. Faraday gauetan heltzen ziren liburuak irakurtzen zituen. Denbora pasa zenean Michaelek esan zuen Marceten liburua irakatsi ziola erabat zer zen egia eta zer ez. Gainera, idazleak beregan izan zuen influentziaren inguruan galdetu ziotenean bere erantzuna izan zen Marceteri esker ezagutza kimikoarekin loturaren bat sentitu zuela eta honi gogor heldu zitzaiola. Faradayk baita ere zihoen Marcet andreak pertsonalki hazten lagundu zuela eta berari esker kimikarekin gozatu ahal izan zuela, horrez gain mirespena adierazten zuen bere hitzetan. Nola ikasketarik ez zituen gogamen gazte batek uler zezakeen kimikaren eta gertakari naturalen inguruko hainbeste gauza?(Michael Faraday)
Jane hiltzean Faraday Janeenganako hitz hunkigarriak esateaz gain, dibulgatzaile famatu batean bihurtu zen Jane bezala. Gainera ez zuen inoiz ahaztu ''“Conversations on Chemistry”'' liburua izan zezakeen eragina zientzien ezagutaraztean gazteen artean.
Horrez gain, 1825.urteko Gabonetan Faradayk lehenengo zientzia hitzaldia antolatu zuen gazteentzako, esan beharra dago ekimen hau bizirik jarraitzen duela gaur egun.
[[Kategoria:Zientzia]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
[[Kategoria:Hezkuntza]]
[[Kategoria:XIX. mendea]]
{{Biografia infotaula oinarria
| izena = Jane Marcet
| irudia = Marcet Jane.jpg
| jaiotza data = {{data|1769|1|1}}
| jaiotza hiria = [[Londres]]
| jaiotza herrialdea = {{bandera|Erresuma Batua}}
| heriotza data = {{data|1858|6|28}} {{adina|1769|1|1|1858|6|28}}
| heriotza hiria = [[Londres]]
| heriotza herrialdea = {{bandera|Erresuma Batua}}
| bikote kidea = [[Alexander Marcet|Alexander Marcet]]
| lanbidea = Dibulgatzaile zientifikoa
}}
<big>'''JANE MARCET'''</big>
Jane Marcet ([[Londres]]en, 1769ko urtarrilaren 1ean jaio eta 1858ko ekainaren 28an hil zen) zientzia liburuen idazle eraberritzaile bat izan zen.
__TOC__
== Biografia ==
Jane Marcet Londresen jaio zen 1769ko urtarrilaren 1ean eta 1858ko ekainaren 28an hil zen Londresen baita ere. Hamabi neba-arreben nagusiena izan zen, bere aita finantziar suitzar bat zen, ama aldiz, britaniarra zen. Jane Ginebrako familia aristokratak bezala irakasle partikularren eskuz irakatsia izan zen bere etxean. Hauei esker filosofia naturalean, fisikan, kimikan, biologian, historian...murgiltzen hasi zen. 15 urte zituela ama hil zitzaion eta horren ondorioz hainbat ardura hartu behar izan zituen, bere neba-arreben heziketa eta bere aitaren bezeroen zain egotea, haiekin eguneko gaien inguruan hitz egin zezakeen hala nola zientziari edo literaturari buruz. 1796.urtean Italiara joan zen bertan bere marrazketarako zaletasuna garatzen hasi zen eta [[Joshua Reynolds]] eta [[Thomas Lawrence]]ekin ikasi zuen. Geroago, bere marrazketarako erreztasunak bere liburuak irudiztatzea baimendu zion. 1799an bere aitaren bezero batekin ezkondu zen, [[Alexander Marcet|Alexander Marcet]], eta ezkondu bezain laster Londresera bueltatu ziren, bertan bizitzeko. Honek medikuntza ikasketak burutu zituen [[Edimburgoko unibertsitatean]] eta geroago Londreseko [[Royal College]]eko fisikoa bihurtu izan zen. Alexanderrek gernu-karkuluen inguruan lan egin zuen eta bere analisiak ezinbestekoak izan ziren gaixotasun honen inguruko diagnosiak eta kausak kontrolatzeko. Gainera, medikuntzako ikasleei kimikaren inguruko hitzaldiak eman zizkien. Kimikaren inguruan izugarrizko interesa zuen eta [[Londreseko Guy Hospitaleko]] irakasle bihurtu zen eta baita ere [[Medikuntzako Royal Societyaren]] sortzaileetako bat izan zen. Bikotearen lagun taldea oso pertsona garrantzitsuz osatuta zegoen, hala nola, [[Jöns Jacob Berzelius]] (1779-1848), [[Humphry Davy]] (1778-1829), [[Pierre Prevost]] eta [[Marc Auguste Pictet]], [[William Wollaston]] (1776-1828) [[Augustin de Candolle]] botanikoa(1778-1841), [[Horace Benedict de Saussure]] matematikoa(1740-1799), [[Maria Edgaworth]] eta [[Harriet Martineau]] idazleak, [[Auguste de la Rive]]fisikoa(1801-1873), [[Thomas Malthus ]]politikari eta ekonomialaria (1766-1834), [[Sydney Smith]] [[''Edinburgh Rewiew'']]aren sortzaileetako bat…
Jane Marcetek era azkar batean hartu zituen Royal Institutionak aurkeztutako aurkikuntzak eta kimikaren inguruan interesa izanik kimikaren inguruko liburu bat egitea erabaki zuen, liburu hau irakasle partikularrak ez zituzten emakumeentzat bideratuta idatzi zuen. Horretarako bere senarraren laguntza ezinbestekoa izan zen, erabaki honetan Jane liburua egitera animatzeaz gain, liburuan jorratu beharreko gai guztien inguruan eztabaitu egiten zuen berarekin eta bere lagunak aintzat hartzen zituen bere emaztearen proiektua ahalik eta hoberen ateratzeko. Era honetan Marcet andrea ez zuen bere zientzetako ikasketen eta bere familiaren artean aukeratu izan beharrik. Honi esker Jane mundu zientifikoan sartu ahal izan zen eta honetan rol garratzitsu bat lortu zuen.
Conversations on Chemistry liburuaz gain beste hainbat liburu idatzi zituen: ''Conversations on Political Economy'' (1816), ''Conversations on Natural Philosophical'' (1820), ''Conversations on Evidences of Christianity'' (1826), ''Conversations on Vegetable Physiology'' (1829) eta ''Conversations on the History of England'' (1842).
== Conversations ==
Alexander, bere senarra, Jane animatu zuen [[Humphry Davy]] kimikariak ematen zituen hitzaldi publikoetara joateko. Egia esan nahiz eta partaide gehienak gizonezkoak izan, emakumeen partaidetza beti ematen zen ere bai.
Janeeri hitzaldiak asko gustatu arren bere ustez kontzeptu asko nahasgarriak iruditu zitzaizkion. Sentipen berdina sentitzen zuen bere senarraren liburuak irakurtzean. Beraz, sentsazio hori gustatzen ez zitzaionez zerbait egitea erabaki zuen. Janeek emakumezkoen hezkuntzan lagunduko zuen sentsazio hori berriro ere eman ez zedin. Horretarako bere ezagutza handitzeko beharra zuen eta baita ere ezagutza hauek komunikatzeko modurik hoberena aurkitu behar zuen. Bide horretan bere senarra ezinbestekoa izan zen, bere senarrarekin izugarrizko elkarrizketak izan zituen ulertzen ez zituen kontzeptuak argitzeko eta honek inspirazio gisa jokatu zuten bere ''“conversations…”'' liburuak idazteko. Jane konturatu zen egitura hau oso ona zela emakumeek kontzeptuak eta hiztegi zientifiko bat ulertzeko, garai hartan emakumeen hezkuntzarako oso eduki gutxi zuzenduta zegoelako. Horregatik, kimika, botanika, filosofia, ekonomia etab. bere liburuen gaiak izan ziren eta hauek ''“conversations”'' izenarekin izendatu ziren.
Obren egitura beti berdina zen, elkarrezketa erabiltzen zuen eta berak egidako marrazkiz osatzen zituen azalpenak. Elkarrezketa hau, B. andrearen(irakaslea) eta bere bi ikasleen artean zen. Emily, ahizpa nagusiena pentsakorragoa zen bere irakaslearen ustez zientziaren ezagutza orokorrak ulertzeko guztiz gai zen. Caroline, ahizpa txikiagoa, oso xelebrea zen bere galderak zailagoak ziren eta hauei esker ezagutza handitzeko aukera ematen zuen liburuak.
Bere lehenengo liburua 1805ean idatzi egin zen baina 1820ra arte ez zen argitaratu. Liburu honen titulua ''“Conversations on Natural Philosophical”'' izan zen eta honetan zientziaren inguruko kontzeptu oinarrizkoenak azaltzen ziren, liburu honen ostean ''“Conversations on Chemistry”'' argitaratu zen, honek arrakasta izugarria izan zuen, batez ere [[Estatu Batuetan]] eta [[Ingalaterra]]n.
== Conversations on Chemistry ==
Liburu hau arraskastatsuenetarikoa izan zen. Janeek etengabe aldakuntzak, berrikusketak eta eransketak egiten zituen kimikak aurrera egiten zuen ahala. Aldakuntza hauek elektrokimikaren inguruan, lurrun-makinaren inguruan...izan ziren. Gainera liburu honen ezaugarri bereizgarrienak zehaztasuna eta gogortasuna izan ziren.
Bere liburuan bere garaiko [[Luigi Galvani]],[[Alessandro Volta]] , [[Humphry Davy]], [[Conde Rumford]] eta [[Joseph Priestley]] kimikarien esperimentuen inguruko elkarrezketak agertu ziren. Alabaina ez zuen [[John Dalton]]en lanen inguruko elkarrezketarik egin bere baieztapenen inguruko zalantzak zituelako.
Liburuaren 16.edizioan Jane 86 urte zituenenean [[Bretaina Handia]]n 20.000 kopia saldu ziren eta [[Europan]] zehar 140.000 gutxi gora behera. [[Estatu Batuetan]] baita ere izugarrizko arrakasta izan zuen baina nahiz eta salmenta asko izan Janeek ez zuen kontrolik izan bertan gauzatutako aldakuntzekin, horrez gain ez zuen dirurik jaso bertan saldutako libuengatik ez zegoelako idazle atzerritarrenganako egile-eskubide legerik ezarrita.
<gallery mode="packed" heights="500">
Irudi: Jane_Marcet_1832_Conversations_on_Chemistry_title.jpg|Conversations on Chemistry.
</gallery>
=== Conversations on Chemistry Estatu Batuetan ===
Conversations on Chemistry liburua hilabete batzuk beranduago heldu zen Estatu Batuetara. Bertan 1806tik 1850.urtera arte 23 edizio desberdin argitaratu zituzten EEBBetako hiriburu desberdinetan, [[Hartford]], [[Boston]], [[Filadelfia]], [[New Haven]] eta [[New York|New York]]. Hiri hauetara heldutako liburua hainbat aldakuntza jasan zituen hala nola, umorea eta B. andrearen iruzkin batzuk kendu zituzten eta esperimentuak eta marrazkiak nabarmendu zituzten. Lan honetan hainbat editore aritu ziren haien artean [[John Lee Comstock|J.L. Comstock]].
Editoreek emakume zein gizonentzako eskola-liburu batean bideratu zuten haien lana. Horretarako hainbat gauza gehitu zituzten: galdera sistema bat, hiztegi zientifiko bat, esperimentu gidak, teoriak zalantzan jartzen zituzten iruzkin kritikoak, esperimentuen arriskuak deskribatzen zituzten eta [[Robert Hare|Robert Hare]] eta [[Benjamin Franklin|Benjamin Franklin]] zientzilari ipar-amerikarrak gehitu zituzten Marcet kontuan hartu ez zituelako. Liburua izugarrizko arrakasta izan zuen Amerikeako eskola askotan eskola-liburu bezala erabili izan zen eta XIX.mendeko lehen erdian 160.000 kopia saldu zituzten.
Editoreen arteko lehia 16 edizio eman zituen 1831.urtetik 1850.urteen artean baina hauetako guztietan gizonezkoen izenak baino ez ziren agertzen, horregatik, Jane Marceten ''“Conversations on Chemistry”'' liburua Estatu Batuetan gizonezkoei esleitu zitzaien, hau da ez zen Jane Marceten izena inoiz agertzen edizio batean izan ezik, [[Thomas P. Jones|Thomas P.Jones]], [[Columbia University|Columbia Collegeeko]] medikuntza arloko kimikako irakasle batek ''“New Conversations on Chemistry”'' liburua argitaratu zuen, edizio honetan Janeen testuak aldakuntzak jasan arren Jane Marceten izenari egin zion erreferentzia, hau kasu bakarra izan zen.
== Faradayn izandako influentzia ==
[[Michael Faraday]], arotz baten semea zen eta bere aitaren osasun arazoengatik justu zebilen bere familia ekonomikoki mantentzeko. Beraz, Faraday 13 urte baino ez zituenean eskola utzi behar izan zuen lan egiten hasteko eta etxera dirua eramateko. Horregatik, Londreseko koadernatzeko tailer batera joan zen lan egiten, sasoi hartan, gutxi batzuek baino ez zituzten liburuak koadernatzen, baina koadernatzen zituztenen artean [[Enciclopedia Británica|Britaniar Entziklopedia]] eta Marcet andrearen liburua aurkitzen ziren. Faraday gauetan heltzen ziren liburuak irakurtzen zituen. Denbora pasa zenean Michaelek esan zuen Marceten liburua irakatsi ziola erabat zer zen egia eta zer ez. Gainera, idazleak beregan izan zuen influentziaren inguruan galdetu ziotenean bere erantzuna izan zen Marceteri esker ezagutza kimikoarekin loturaren bat sentitu zuela eta honi gogor heldu zitzaiola. Faradayk baita ere zihoen Marcet andreak pertsonalki hazten lagundu zuela eta berari esker kimikarekin gozatu ahal izan zuela, horrez gain mirespena adierazten zuen bere hitzetan. Nola ikasketarik ez zituen gogamen gazte batek uler zezakeen kimikaren eta gertakari naturalen inguruko hainbeste gauza?(Michael Faraday)
Jane hiltzean Faraday Janeenganako hitz hunkigarriak esateaz gain, dibulgatzaile famatu batean bihurtu zen Jane bezala. Gainera ez zuen inoiz ahaztu ''“Conversations on Chemistry”'' liburua izan zezakeen eragina zientzien ezagutaraztean gazteen artean.
Horrez gain, 1825.urteko Gabonetan Faradayk lehenengo zientzia hitzaldia antolatu zuen gazteentzako, esan beharra dago ekimen hau bizirik jarraitzen duela gaur egun.
[[Kategoria:Zientzia]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
[[Kategoria:Hezkuntza]]
[[Kategoria:XIX. mendea]]
{{Biografia infotaula oinarria
| izena = Jane Marcet
| irudia = Marcet Jane.jpg
| jaiotza data = {{data|1769|1|1}}
| jaiotza hiria = [[Londres]]
| jaiotza herrialdea = {{bandera|Erresuma Batua}}
| heriotza data = {{data|1858|6|28}} {{adina|1769|1|1|1858|6|28}}
| heriotza hiria = [[Londres]]
| heriotza herrialdea = {{bandera|Erresuma Batua}}
| bikote kidea = [[Alexander Marcet|Alexander Marcet]]
| lanbidea = Dibulgatzaile zientifikoa
}}
<big>'''JANE MARCET'''</big>
Jane Marcet ([[Londres]]en, 1769ko urtarrilaren 1ean jaio eta 1858ko ekainaren 28an hil zen) zientzia liburuen idazle eraberritzaile bat izan zen.
__TOC__
== Biografia ==
Jane Marcet Londresen jaio zen 1769ko urtarrilaren 1ean eta 1858ko ekainaren 28an hil zen Londresen baita ere. Hamabi neba-arreben nagusiena izan zen, bere aita finantziar suitzar bat zen, ama aldiz, britaniarra zen. Jane Ginebrako familia aristokratak bezala irakasle partikularren eskuz irakatsia izan zen bere etxean. Hauei esker filosofia naturalean, fisikan, kimikan, biologian, historian...murgiltzen hasi zen. 15 urte zituela ama hil zitzaion eta horren ondorioz hainbat ardura hartu behar izan zituen, bere neba-arreben heziketa eta bere aitaren bezeroen zain egotea, haiekin eguneko gaien inguruan hitz egin zezakeen hala nola zientziari edo literaturari buruz. 1796.urtean Italiara joan zen bertan bere marrazketarako zaletasuna garatzen hasi zen eta [[Joshua Reynolds]] eta [[Thomas Lawrence]]ekin ikasi zuen. Geroago, bere marrazketarako erreztasunak bere liburuak irudiztatzea baimendu zion. 1799an bere aitaren bezero batekin ezkondu zen, [[Alexander Marcet|Alexander Marcet]], eta ezkondu bezain laster Londresera bueltatu ziren, bertan bizitzeko. Honek medikuntza ikasketak burutu zituen [[Edimburgoko unibertsitatean]] eta geroago Londreseko [[Royal College]]eko fisikoa bihurtu izan zen. Alexanderrek gernu-karkuluen inguruan lan egin zuen eta bere analisiak ezinbestekoak izan ziren gaixotasun honen inguruko diagnosiak eta kausak kontrolatzeko. Gainera, medikuntzako ikasleei kimikaren inguruko hitzaldiak eman zizkien. Kimikaren inguruan izugarrizko interesa zuen eta [[Londreseko Guy Hospitaleko]] irakasle bihurtu zen eta baita ere [[Medikuntzako Royal Societyaren]] sortzaileetako bat izan zen. Bikotearen lagun taldea oso pertsona garrantzitsuz osatuta zegoen, hala nola, [[Jöns Jacob Berzelius]] (1779-1848), [[Humphry Davy]] (1778-1829), [[Pierre Prevost]] eta [[Marc Auguste Pictet]], [[William Wollaston]] (1776-1828) [[Augustin de Candolle]] botanikoa(1778-1841), [[Horace Benedict de Saussure]] matematikoa(1740-1799), [[Maria Edgaworth]] eta [[Harriet Martineau]] idazleak, [[Auguste de la Rive]]fisikoa(1801-1873), [[Thomas Malthus ]]politikari eta ekonomialaria (1766-1834), [[Sydney Smith]] [[''Edinburgh Rewiew'']]aren sortzaileetako bat…
Jane Marcetek era azkar batean hartu zituen Royal Institutionak aurkeztutako aurkikuntzak eta kimikaren inguruan interesa izanik kimikaren inguruko liburu bat egitea erabaki zuen, liburu hau irakasle partikularrak ez zituzten emakumeentzat bideratuta idatzi zuen. Horretarako bere senarraren laguntza ezinbestekoa izan zen, erabaki honetan Jane liburua egitera animatzeaz gain, liburuan jorratu beharreko gai guztien inguruan eztabaitu egiten zuen berarekin eta bere lagunak aintzat hartzen zituen bere emaztearen proiektua ahalik eta hoberen ateratzeko. Era honetan Marcet andrea ez zuen bere zientzetako ikasketen eta bere familiaren artean aukeratu izan beharrik. Honi esker Jane mundu zientifikoan sartu ahal izan zen eta honetan rol garratzitsu bat lortu zuen.
Conversations on Chemistry liburuaz gain beste hainbat liburu idatzi zituen: ''Conversations on Political Economy'' (1816), ''Conversations on Natural Philosophical'' (1820), ''Conversations on Evidences of Christianity'' (1826), ''Conversations on Vegetable Physiology'' (1829) eta ''Conversations on the History of England'' (1842).
== Conversations ==
Alexander, bere senarra, Jane animatu zuen [[Humphry Davy]] kimikariak ematen zituen hitzaldi publikoetara joateko. Egia esan nahiz eta partaide gehienak gizonezkoak izan, emakumeen partaidetza beti ematen zen ere bai.
Janeeri hitzaldiak asko gustatu arren bere ustez kontzeptu asko nahasgarriak iruditu zitzaizkion. Sentipen berdina sentitzen zuen bere senarraren liburuak irakurtzean. Beraz, sentsazio hori gustatzen ez zitzaionez zerbait egitea erabaki zuen. Janeek emakumezkoen hezkuntzan lagunduko zuen sentsazio hori berriro ere eman ez zedin. Horretarako bere ezagutza handitzeko beharra zuen eta baita ere ezagutza hauek komunikatzeko modurik hoberena aurkitu behar zuen. Bide horretan bere senarra ezinbestekoa izan zen, bere senarrarekin izugarrizko elkarrizketak izan zituen ulertzen ez zituen kontzeptuak argitzeko eta honek inspirazio gisa jokatu zuten bere ''“conversations…”'' liburuak idazteko. Jane konturatu zen egitura hau oso ona zela emakumeek kontzeptuak eta hiztegi zientifiko bat ulertzeko, garai hartan emakumeen hezkuntzarako oso eduki gutxi zuzenduta zegoelako. Horregatik, kimika, botanika, filosofia, ekonomia etab. bere liburuen gaiak izan ziren eta hauek ''“conversations”'' izenarekin izendatu ziren.
Obren egitura beti berdina zen, elkarrezketa erabiltzen zuen eta berak egidako marrazkiz osatzen zituen azalpenak. Elkarrezketa hau, B. andrearen(irakaslea) eta bere bi ikasleen artean zen. Emily, ahizpa nagusiena pentsakorragoa zen bere irakaslearen ustez zientziaren ezagutza orokorrak ulertzeko guztiz gai zen. Caroline, ahizpa txikiagoa, oso xelebrea zen bere galderak zailagoak ziren eta hauei esker ezagutza handitzeko aukera ematen zuen liburuak.
Bere lehenengo liburua 1805ean idatzi egin zen baina 1820ra arte ez zen argitaratu. Liburu honen titulua ''“Conversations on Natural Philosophical”'' izan zen eta honetan zientziaren inguruko kontzeptu oinarrizkoenak azaltzen ziren, liburu honen ostean ''“Conversations on Chemistry”'' argitaratu zen, honek arrakasta izugarria izan zuen, batez ere [[Estatu Batuetan]] eta [[Ingalaterra]]n.
== Conversations on Chemistry ==
Liburu hau arraskastatsuenetarikoa izan zen. Janeek etengabe aldakuntzak, berrikusketak eta eransketak egiten zituen kimikak aurrera egiten zuen ahala. Aldakuntza hauek elektrokimikaren inguruan, lurrun-makinaren inguruan...izan ziren. Gainera liburu honen ezaugarri bereizgarrienak zehaztasuna eta gogortasuna izan ziren.
Bere liburuan bere garaiko [[Luigi Galvani]],[[Alessandro Volta]] , [[Humphry Davy]], [[Conde Rumford]] eta [[Joseph Priestley]] kimikarien esperimentuen inguruko elkarrezketak agertu ziren. Alabaina ez zuen [[John Dalton]]en lanen inguruko elkarrezketarik egin bere baieztapenen inguruko zalantzak zituelako.
Liburuaren 16.edizioan Jane 86 urte zituenenean [[Bretaina Handia]]n 20.000 kopia saldu ziren eta [[Europan]] zehar 140.000 gutxi gora behera. [[Estatu Batuetan]] baita ere izugarrizko arrakasta izan zuen baina nahiz eta salmenta asko izan Janeek ez zuen kontrolik izan bertan gauzatutako aldakuntzekin, horrez gain ez zuen dirurik jaso bertan saldutako libuengatik ez zegoelako idazle atzerritarrenganako egile-eskubide legerik ezarrita.
<gallery mode="packed" heights="500">
Irudi: Jane_Marcet_1832_Conversations_on_Chemistry_title.jpg|Conversations on Chemistry.
</gallery>
=== Conversations on Chemistry Estatu Batuetan ===
Conversations on Chemistry liburua hilabete batzuk beranduago heldu zen Estatu Batuetara. Bertan 1806tik 1850.urtera arte 23 edizio desberdin argitaratu zituzten EEBBetako hiriburu desberdinetan, [[Hartford]], [[Boston]], [[Filadelfia]], [[New Haven]] eta [[New York|New York]]. Hiri hauetara heldutako liburua hainbat aldakuntza jasan zituen hala nola, umorea eta B. andrearen iruzkin batzuk kendu zituzten eta esperimentuak eta marrazkiak nabarmendu zituzten. Lan honetan hainbat editore aritu ziren haien artean [[John Lee Comstock|J.L. Comstock]].
Editoreek emakume zein gizonentzako eskola-liburu batean bideratu zuten haien lana. Horretarako hainbat gauza gehitu zituzten: galdera sistema bat, hiztegi zientifiko bat, esperimentu gidak, teoriak zalantzan jartzen zituzten iruzkin kritikoak, esperimentuen arriskuak deskribatzen zituzten eta [[Robert Hare|Robert Hare]] eta [[Benjamin Franklin|Benjamin Franklin]] zientzilari ipar-amerikarrak gehitu zituzten Marcet kontuan hartu ez zituelako. Liburua izugarrizko arrakasta izan zuen Amerikeako eskola askotan eskola-liburu bezala erabili izan zen eta XIX.mendeko lehen erdian 160.000 kopia saldu zituzten.
Editoreen arteko lehia 16 edizio eman zituen 1831.urtetik 1850.urteen artean baina hauetako guztietan gizonezkoen izenak baino ez ziren agertzen, horregatik, Jane Marceten ''“Conversations on Chemistry”'' liburua Estatu Batuetan gizonezkoei esleitu zitzaien, hau da ez zen Jane Marceten izena inoiz agertzen edizio batean izan ezik, [[Thomas P. Jones|Thomas P.Jones]], [[Columbia University|Columbia Collegeeko]] medikuntza arloko kimikako irakasle batek ''“New Conversations on Chemistry”'' liburua argitaratu zuen, edizio honetan Janeen testuak aldakuntzak jasan arren Jane Marceten izenari egin zion erreferentzia, hau kasu bakarra izan zen.
== Faradayn izandako influentzia ==
[[Michael Faraday]], arotz baten semea zen eta bere aitaren osasun arazoengatik justu zebilen bere familia ekonomikoki mantentzeko. Beraz, Faraday 13 urte baino ez zituenean eskola utzi behar izan zuen lan egiten hasteko eta etxera dirua eramateko. Horregatik, Londreseko koadernatzeko tailer batera joan zen lan egiten, sasoi hartan, gutxi batzuek baino ez zituzten liburuak koadernatzen, baina koadernatzen zituztenen artean [[Enciclopedia Británica|Britaniar Entziklopedia]] eta Marcet andrearen liburua aurkitzen ziren. Faraday gauetan heltzen ziren liburuak irakurtzen zituen. Denbora pasa zenean Michaelek esan zuen Marceten liburua irakatsi ziola erabat zer zen egia eta zer ez. Gainera, idazleak beregan izan zuen influentziaren inguruan galdetu ziotenean bere erantzuna izan zen Marceteri esker ezagutza kimikoarekin loturaren bat sentitu zuela eta honi gogor heldu zitzaiola. Faradayk baita ere zihoen Marcet andreak pertsonalki hazten lagundu zuela eta berari esker kimikarekin gozatu ahal izan zuela, horrez gain mirespena adierazten zuen bere hitzetan. Nola ikasketarik ez zituen gogamen gazte batek uler zezakeen kimikaren eta gertakari naturalen inguruko hainbeste gauza?(Michael Faraday)
Jane hiltzean Faraday Janeenganako hitz hunkigarriak esateaz gain, dibulgatzaile famatu batean bihurtu zen Jane bezala. Gainera ez zuen inoiz ahaztu ''“Conversations on Chemistry”'' liburua izan zezakeen eragina zientzien ezagutaraztean gazteen artean.
Horrez gain, 1825.urteko Gabonetan Faradayk lehenengo zientzia hitzaldia antolatu zuen gazteentzako, esan beharra dago ekimen hau bizirik jarraitzen duela gaur egun.
[[Kategoria:Zientzia]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
[[Kategoria:Hezkuntza]]
[[Kategoria:XIX. mendea]]
{{Biografia infotaula oinarria
| izena = Jane Marcet
| irudia = Marcet Jane.jpg
| jaiotza data = {{data|1769|1|1}}
| jaiotza hiria = [[Londres]]
| jaiotza herrialdea = {{bandera|Erresuma Batua}}
| heriotza data = {{data|1858|6|28}} {{adina|1769|1|1|1858|6|28}}
| heriotza hiria = [[Londres]]
| heriotza herrialdea = {{bandera|Erresuma Batua}}
| bikote kidea = [[Alexander Marcet|Alexander Marcet]]
| lanbidea = Dibulgatzaile zientifikoa
}}
<big>'''JANE MARCET'''</big>
Jane Marcet ([[Londres]]en, 1769ko urtarrilaren 1ean jaio eta 1858ko ekainaren 28an hil zen) zientzia liburuen idazle eraberritzaile bat izan zen.
__TOC__
== Biografia ==
Jane Marcet Londresen jaio zen 1769ko urtarrilaren 1ean eta 1858ko ekainaren 28an hil zen Londresen baita ere. Hamabi neba-arreben nagusiena izan zen, bere aita finantziar suitzar bat zen, ama aldiz, britaniarra zen. Jane Ginebrako familia aristokratak bezala irakasle partikularren eskuz irakatsia izan zen bere etxean. Hauei esker filosofia naturalean, fisikan, kimikan, biologian, historian...murgiltzen hasi zen. 15 urte zituela ama hil zitzaion eta horren ondorioz hainbat ardura hartu behar izan zituen, bere neba-arreben heziketa eta bere aitaren bezeroen zain egotea, haiekin eguneko gaien inguruan hitz egin zezakeen hala nola zientziari edo literaturari buruz. 1796.urtean Italiara joan zen bertan bere marrazketarako zaletasuna garatzen hasi zen eta [[Joshua Reynolds]] eta [[Thomas Lawrence]]ekin ikasi zuen. Geroago, bere marrazketarako erreztasunak bere liburuak irudiztatzea baimendu zion. 1799an bere aitaren bezero batekin ezkondu zen, [[Alexander Marcet|Alexander Marcet]], eta ezkondu bezain laster Londresera bueltatu ziren, bertan bizitzeko. Honek medikuntza ikasketak burutu zituen [[Edimburgoko unibertsitatean]] eta geroago Londreseko [[Royal College]]eko fisikoa bihurtu izan zen. Alexanderrek gernu-karkuluen inguruan lan egin zuen eta bere analisiak ezinbestekoak izan ziren gaixotasun honen inguruko diagnosiak eta kausak kontrolatzeko. Gainera, medikuntzako ikasleei kimikaren inguruko hitzaldiak eman zizkien. Kimikaren inguruan izugarrizko interesa zuen eta [[Londreseko Guy Hospitaleko]] irakasle bihurtu zen eta baita ere [[Medikuntzako Royal Societyaren]] sortzaileetako bat izan zen. Bikotearen lagun taldea oso pertsona garrantzitsuz osatuta zegoen, hala nola, [[Jöns Jacob Berzelius]] (1779-1848), [[Humphry Davy]] (1778-1829), [[Pierre Prevost]] eta [[Marc Auguste Pictet]], [[William Wollaston]] (1776-1828) [[Augustin de Candolle]] botanikoa(1778-1841), [[Horace Benedict de Saussure]] matematikoa(1740-1799), [[Maria Edgaworth]] eta [[Harriet Martineau]] idazleak, [[Auguste de la Rive]]fisikoa(1801-1873), [[Thomas Malthus ]]politikari eta ekonomialaria (1766-1834), [[Sydney Smith]] [[''Edinburgh Rewiew'']]aren sortzaileetako bat…
Jane Marcetek era azkar batean hartu zituen Royal Institutionak aurkeztutako aurkikuntzak eta kimikaren inguruan interesa izanik kimikaren inguruko liburu bat egitea erabaki zuen, liburu hau irakasle partikularrak ez zituzten emakumeentzat bideratuta idatzi zuen. Horretarako bere senarraren laguntza ezinbestekoa izan zen, erabaki honetan Jane liburua egitera animatzeaz gain, liburuan jorratu beharreko gai guztien inguruan eztabaitu egiten zuen berarekin eta bere lagunak aintzat hartzen zituen bere emaztearen proiektua ahalik eta hoberen ateratzeko. Era honetan Marcet andrea ez zuen bere zientzetako ikasketen eta bere familiaren artean aukeratu izan beharrik. Honi esker Jane mundu zientifikoan sartu ahal izan zen eta honetan rol garratzitsu bat lortu zuen.
Conversations on Chemistry liburuaz gain beste hainbat liburu idatzi zituen: ''Conversations on Political Economy'' (1816), ''Conversations on Natural Philosophical'' (1820), ''Conversations on Evidences of Christianity'' (1826), ''Conversations on Vegetable Physiology'' (1829) eta ''Conversations on the History of England'' (1842).
== Conversations ==
Alexander, bere senarra, Jane animatu zuen [[Humphry Davy]] kimikariak ematen zituen hitzaldi publikoetara joateko. Egia esan nahiz eta partaide gehienak gizonezkoak izan, emakumeen partaidetza beti ematen zen ere bai.
Janeeri hitzaldiak asko gustatu arren bere ustez kontzeptu asko nahasgarriak iruditu zitzaizkion. Sentipen berdina sentitzen zuen bere senarraren liburuak irakurtzean. Beraz, sentsazio hori gustatzen ez zitzaionez zerbait egitea erabaki zuen. Janeek emakumezkoen hezkuntzan lagunduko zuen sentsazio hori berriro ere eman ez zedin. Horretarako bere ezagutza handitzeko beharra zuen eta baita ere ezagutza hauek komunikatzeko modurik hoberena aurkitu behar zuen. Bide horretan bere senarra ezinbestekoa izan zen, bere senarrarekin izugarrizko elkarrizketak izan zituen ulertzen ez zituen kontzeptuak argitzeko eta honek inspirazio gisa jokatu zuten bere ''“conversations…”'' liburuak idazteko. Jane konturatu zen egitura hau oso ona zela emakumeek kontzeptuak eta hiztegi zientifiko bat ulertzeko, garai hartan emakumeen hezkuntzarako oso eduki gutxi zuzenduta zegoelako. Horregatik, kimika, botanika, filosofia, ekonomia etab. bere liburuen gaiak izan ziren eta hauek ''“conversations”'' izenarekin izendatu ziren.
Obren egitura beti berdina zen, elkarrezketa erabiltzen zuen eta berak egidako marrazkiz osatzen zituen azalpenak. Elkarrezketa hau, B. andrearen(irakaslea) eta bere bi ikasleen artean zen. Emily, ahizpa nagusiena pentsakorragoa zen bere irakaslearen ustez zientziaren ezagutza orokorrak ulertzeko guztiz gai zen. Caroline, ahizpa txikiagoa, oso xelebrea zen bere galderak zailagoak ziren eta hauei esker ezagutza handitzeko aukera ematen zuen liburuak.
Bere lehenengo liburua 1805ean idatzi egin zen baina 1820ra arte ez zen argitaratu. Liburu honen titulua ''“Conversations on Natural Philosophical”'' izan zen eta honetan zientziaren inguruko kontzeptu oinarrizkoenak azaltzen ziren, liburu honen ostean ''“Conversations on Chemistry”'' argitaratu zen, honek arrakasta izugarria izan zuen, batez ere [[Estatu Batuetan]] eta [[Ingalaterra]]n.
== Conversations on Chemistry ==
Liburu hau arraskastatsuenetarikoa izan zen. Janeek etengabe aldakuntzak, berrikusketak eta eransketak egiten zituen kimikak aurrera egiten zuen ahala. Aldakuntza hauek elektrokimikaren inguruan, lurrun-makinaren inguruan...izan ziren. Gainera liburu honen ezaugarri bereizgarrienak zehaztasuna eta gogortasuna izan ziren.
Bere liburuan bere garaiko [[Luigi Galvani]],[[Alessandro Volta]] , [[Humphry Davy]], [[Conde Rumford]] eta [[Joseph Priestley]] kimikarien esperimentuen inguruko elkarrezketak agertu ziren. Alabaina ez zuen [[John Dalton]]en lanen inguruko elkarrezketarik egin bere baieztapenen inguruko zalantzak zituelako.
Liburuaren 16.edizioan Jane 86 urte zituenenean [[Bretaina Handia]]n 20.000 kopia saldu ziren eta [[Europan]] zehar 140.000 gutxi gora behera. [[Estatu Batuetan]] baita ere izugarrizko arrakasta izan zuen baina nahiz eta salmenta asko izan Janeek ez zuen kontrolik izan bertan gauzatutako aldakuntzekin, horrez gain ez zuen dirurik jaso bertan saldutako libuengatik ez zegoelako idazle atzerritarrenganako egile-eskubide legerik ezarrita.
<gallery mode="packed" heights="500">
Irudi: Jane_Marcet_1832_Conversations_on_Chemistry_title.jpg|Conversations on Chemistry.
</gallery>
=== Conversations on Chemistry Estatu Batuetan ===
Conversations on Chemistry liburua hilabete batzuk beranduago heldu zen Estatu Batuetara. Bertan 1806tik 1850.urtera arte 23 edizio desberdin argitaratu zituzten EEBBetako hiriburu desberdinetan, [[Hartford]], [[Boston]], [[Filadelfia]], [[New Haven]] eta [[New York|New York]]. Hiri hauetara heldutako liburua hainbat aldakuntza jasan zituen hala nola, umorea eta B. andrearen iruzkin batzuk kendu zituzten eta esperimentuak eta marrazkiak nabarmendu zituzten. Lan honetan hainbat editore aritu ziren haien artean [[John Lee Comstock|J.L. Comstock]].
Editoreek emakume zein gizonentzako eskola-liburu batean bideratu zuten haien lana. Horretarako hainbat gauza gehitu zituzten: galdera sistema bat, hiztegi zientifiko bat, esperimentu gidak, teoriak zalantzan jartzen zituzten iruzkin kritikoak, esperimentuen arriskuak deskribatzen zituzten eta [[Robert Hare|Robert Hare]] eta [[Benjamin Franklin|Benjamin Franklin]] zientzilari ipar-amerikarrak gehitu zituzten Marcet kontuan hartu ez zituelako. Liburua izugarrizko arrakasta izan zuen Amerikeako eskola askotan eskola-liburu bezala erabili izan zen eta XIX.mendeko lehen erdian 160.000 kopia saldu zituzten.
Editoreen arteko lehia 16 edizio eman zituen 1831.urtetik 1850.urteen artean baina hauetako guztietan gizonezkoen izenak baino ez ziren agertzen, horregatik, Jane Marceten ''“Conversations on Chemistry”'' liburua Estatu Batuetan gizonezkoei esleitu zitzaien, hau da ez zen Jane Marceten izena inoiz agertzen edizio batean izan ezik, [[Thomas P. Jones|Thomas P.Jones]], [[Columbia University|Columbia Collegeeko]] medikuntza arloko kimikako irakasle batek ''“New Conversations on Chemistry”'' liburua argitaratu zuen, edizio honetan Janeen testuak aldakuntzak jasan arren Jane Marceten izenari egin zion erreferentzia, hau kasu bakarra izan zen.
== Faradayn izandako influentzia ==
[[Michael Faraday]], arotz baten semea zen eta bere aitaren osasun arazoengatik justu zebilen bere familia ekonomikoki mantentzeko. Beraz, Faraday 13 urte baino ez zituenean eskola utzi behar izan zuen lan egiten hasteko eta etxera dirua eramateko. Horregatik, Londreseko koadernatzeko tailer batera joan zen lan egiten, sasoi hartan, gutxi batzuek baino ez zituzten liburuak koadernatzen, baina koadernatzen zituztenen artean [[Enciclopedia Británica|Britaniar Entziklopedia]] eta Marcet andrearen liburua aurkitzen ziren. Faraday gauetan heltzen ziren liburuak irakurtzen zituen. Denbora pasa zenean Michaelek esan zuen Marceten liburua irakatsi ziola erabat zer zen egia eta zer ez. Gainera, idazleak beregan izan zuen influentziaren inguruan galdetu ziotenean bere erantzuna izan zen Marceteri esker ezagutza kimikoarekin loturaren bat sentitu zuela eta honi gogor heldu zitzaiola. Faradayk baita ere zihoen Marcet andreak pertsonalki hazten lagundu zuela eta berari esker kimikarekin gozatu ahal izan zuela, horrez gain mirespena adierazten zuen bere hitzetan. Nola ikasketarik ez zituen gogamen gazte batek uler zezakeen kimikaren eta gertakari naturalen inguruko hainbeste gauza?(Michael Faraday)
Jane hiltzean Faraday Janeenganako hitz hunkigarriak esateaz gain, dibulgatzaile famatu batean bihurtu zen Jane bezala. Gainera ez zuen inoiz ahaztu ''“Conversations on Chemistry”'' liburua izan zezakeen eragina zientzien ezagutaraztean gazteen artean.
Horrez gain, 1825.urteko Gabonetan Faradayk lehenengo zientzia hitzaldia antolatu zuen gazteentzako, esan beharra dago ekimen hau bizirik jarraitzen duela gaur egun.
[[Kategoria:Zientzia]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
[[Kategoria:Hezkuntza]]
[[Kategoria:XIX. mendea]]
{{Biografia infotaula oinarria
| izena = Jane Marcet
| irudia = Marcet Jane.jpg
| jaiotza data = {{data|1769|1|1}}
| jaiotza hiria = [[Londres]]
| jaiotza herrialdea = {{bandera|Erresuma Batua}}
| heriotza data = {{data|1858|6|28}} {{adina|1769|1|1|1858|6|28}}
| heriotza hiria = [[Londres]]
| heriotza herrialdea = {{bandera|Erresuma Batua}}
| bikote kidea = [[Alexander Marcet|Alexander Marcet]]
| lanbidea = Dibulgatzaile zientifikoa
}}
<big>'''JANE MARCET'''</big>
Jane Marcet ([[Londres]]en, 1769ko urtarrilaren 1ean jaio eta 1858ko ekainaren 28an hil zen) zientzia liburuen idazle eraberritzaile bat izan zen.
__TOC__
== Biografia ==
Jane Marcet Londresen jaio zen 1769ko urtarrilaren 1ean eta 1858ko ekainaren 28an hil zen Londresen baita ere. Hamabi neba-arreben nagusiena izan zen, bere aita finantziar suitzar bat zen, ama aldiz, britaniarra zen. Jane Ginebrako familia aristokratak bezala irakasle partikularren eskuz irakatsia izan zen bere etxean. Hauei esker filosofia naturalean, fisikan, kimikan, biologian, historian...murgiltzen hasi zen. 15 urte zituela ama hil zitzaion eta horren ondorioz hainbat ardura hartu behar izan zituen, bere neba-arreben heziketa eta bere aitaren bezeroen zain egotea, haiekin eguneko gaien inguruan hitz egin zezakeen hala nola zientziari edo literaturari buruz. 1796.urtean Italiara joan zen bertan bere marrazketarako zaletasuna garatzen hasi zen eta [[Joshua Reynolds]] eta [[Thomas Lawrence]]ekin ikasi zuen. Geroago, bere marrazketarako erreztasunak bere liburuak irudiztatzea baimendu zion. 1799an bere aitaren bezero batekin ezkondu zen, [[Alexander Marcet|Alexander Marcet]], eta ezkondu bezain laster Londresera bueltatu ziren, bertan bizitzeko. Honek medikuntza ikasketak burutu zituen [[Edimburgoko unibertsitatean]] eta geroago Londreseko [[Royal College]]eko fisikoa bihurtu izan zen. Alexanderrek gernu-karkuluen inguruan lan egin zuen eta bere analisiak ezinbestekoak izan ziren gaixotasun honen inguruko diagnosiak eta kausak kontrolatzeko. Gainera, medikuntzako ikasleei kimikaren inguruko hitzaldiak eman zizkien. Kimikaren inguruan izugarrizko interesa zuen eta [[Londreseko Guy Hospitaleko]] irakasle bihurtu zen eta baita ere [[Medikuntzako Royal Societyaren]] sortzaileetako bat izan zen. Bikotearen lagun taldea oso pertsona garrantzitsuz osatuta zegoen, hala nola, [[Jöns Jacob Berzelius]] (1779-1848), [[Humphry Davy]] (1778-1829), [[Pierre Prevost]] eta [[Marc Auguste Pictet]], [[William Wollaston]] (1776-1828) [[Augustin de Candolle]] botanikoa(1778-1841), [[Horace Benedict de Saussure]] matematikoa(1740-1799), [[Maria Edgaworth]] eta [[Harriet Martineau]] idazleak, [[Auguste de la Rive]]fisikoa(1801-1873), [[Thomas Malthus ]]politikari eta ekonomialaria (1766-1834), [[Sydney Smith]] [[''Edinburgh Rewiew'']]aren sortzaileetako bat…
Jane Marcetek era azkar batean hartu zituen Royal Institutionak aurkeztutako aurkikuntzak eta kimikaren inguruan interesa izanik kimikaren inguruko liburu bat egitea erabaki zuen, liburu hau irakasle partikularrak ez zituzten emakumeentzat bideratuta idatzi zuen. Horretarako bere senarraren laguntza ezinbestekoa izan zen, erabaki honetan Jane liburua egitera animatzeaz gain, liburuan jorratu beharreko gai guztien inguruan eztabaitu egiten zuen berarekin eta bere lagunak aintzat hartzen zituen bere emaztearen proiektua ahalik eta hoberen ateratzeko. Era honetan Marcet andrea ez zuen bere zientzetako ikasketen eta bere familiaren artean aukeratu izan beharrik. Honi esker Jane mundu zientifikoan sartu ahal izan zen eta honetan rol garratzitsu bat lortu zuen.
Conversations on Chemistry liburuaz gain beste hainbat liburu idatzi zituen: ''Conversations on Political Economy'' (1816), ''Conversations on Natural Philosophical'' (1820), ''Conversations on Evidences of Christianity'' (1826), ''Conversations on Vegetable Physiology'' (1829) eta ''Conversations on the History of England'' (1842).
== Conversations ==
Alexander, bere senarra, Jane animatu zuen [[Humphry Davy]] kimikariak ematen zituen hitzaldi publikoetara joateko. Egia esan nahiz eta partaide gehienak gizonezkoak izan, emakumeen partaidetza beti ematen zen ere bai.
Janeeri hitzaldiak asko gustatu arren bere ustez kontzeptu asko nahasgarriak iruditu zitzaizkion. Sentipen berdina sentitzen zuen bere senarraren liburuak irakurtzean. Beraz, sentsazio hori gustatzen ez zitzaionez zerbait egitea erabaki zuen. Janeek emakumezkoen hezkuntzan lagunduko zuen sentsazio hori berriro ere eman ez zedin. Horretarako bere ezagutza handitzeko beharra zuen eta baita ere ezagutza hauek komunikatzeko modurik hoberena aurkitu behar zuen. Bide horretan bere senarra ezinbestekoa izan zen, bere senarrarekin izugarrizko elkarrizketak izan zituen ulertzen ez zituen kontzeptuak argitzeko eta honek inspirazio gisa jokatu zuten bere ''“conversations…”'' liburuak idazteko. Jane konturatu zen egitura hau oso ona zela emakumeek kontzeptuak eta hiztegi zientifiko bat ulertzeko, garai hartan emakumeen hezkuntzarako oso eduki gutxi zuzenduta zegoelako. Horregatik, kimika, botanika, filosofia, ekonomia etab. bere liburuen gaiak izan ziren eta hauek ''“conversations”'' izenarekin izendatu ziren.
Obren egitura beti berdina zen, elkarrezketa erabiltzen zuen eta berak egidako marrazkiz osatzen zituen azalpenak. Elkarrezketa hau, B. andrearen(irakaslea) eta bere bi ikasleen artean zen. Emily, ahizpa nagusiena pentsakorragoa zen bere irakaslearen ustez zientziaren ezagutza orokorrak ulertzeko guztiz gai zen. Caroline, ahizpa txikiagoa, oso xelebrea zen bere galderak zailagoak ziren eta hauei esker ezagutza handitzeko aukera ematen zuen liburuak.
Bere lehenengo liburua 1805ean idatzi egin zen baina 1820ra arte ez zen argitaratu. Liburu honen titulua ''“Conversations on Natural Philosophical”'' izan zen eta honetan zientziaren inguruko kontzeptu oinarrizkoenak azaltzen ziren, liburu honen ostean ''“Conversations on Chemistry”'' argitaratu zen, honek arrakasta izugarria izan zuen, batez ere [[Estatu Batuetan]] eta [[Ingalaterra]]n.
== Conversations on Chemistry ==
Liburu hau arraskastatsuenetarikoa izan zen. Janeek etengabe aldakuntzak, berrikusketak eta eransketak egiten zituen kimikak aurrera egiten zuen ahala. Aldakuntza hauek elektrokimikaren inguruan, lurrun-makinaren inguruan...izan ziren. Gainera liburu honen ezaugarri bereizgarrienak zehaztasuna eta gogortasuna izan ziren.
Bere liburuan bere garaiko [[Luigi Galvani]],[[Alessandro Volta]] , [[Humphry Davy]], [[Conde Rumford]] eta [[Joseph Priestley]] kimikarien esperimentuen inguruko elkarrezketak agertu ziren. Alabaina ez zuen [[John Dalton]]en lanen inguruko elkarrezketarik egin bere baieztapenen inguruko zalantzak zituelako.
Liburuaren 16.edizioan Jane 86 urte zituenenean [[Bretaina Handia]]n 20.000 kopia saldu ziren eta [[Europan]] zehar 140.000 gutxi gora behera. [[Estatu Batuetan]] baita ere izugarrizko arrakasta izan zuen baina nahiz eta salmenta asko izan Janeek ez zuen kontrolik izan bertan gauzatutako aldakuntzekin, horrez gain ez zuen dirurik jaso bertan saldutako libuengatik ez zegoelako idazle atzerritarrenganako egile-eskubide legerik ezarrita.
<gallery mode="packed" heights="500">
Irudi: Jane_Marcet_1832_Conversations_on_Chemistry_title.jpg|Conversations on Chemistry.
</gallery>
=== Conversations on Chemistry Estatu Batuetan ===
Conversations on Chemistry liburua hilabete batzuk beranduago heldu zen Estatu Batuetara. Bertan 1806tik 1850.urtera arte 23 edizio desberdin argitaratu zituzten EEBBetako hiriburu desberdinetan, [[Hartford]], [[Boston]], [[Filadelfia]], [[New Haven]] eta [[New York|New York]]. Hiri hauetara heldutako liburua hainbat aldakuntza jasan zituen hala nola, umorea eta B. andrearen iruzkin batzuk kendu zituzten eta esperimentuak eta marrazkiak nabarmendu zituzten. Lan honetan hainbat editore aritu ziren haien artean [[John Lee Comstock|J.L. Comstock]].
Editoreek emakume zein gizonentzako eskola-liburu batean bideratu zuten haien lana. Horretarako hainbat gauza gehitu zituzten: galdera sistema bat, hiztegi zientifiko bat, esperimentu gidak, teoriak zalantzan jartzen zituzten iruzkin kritikoak, esperimentuen arriskuak deskribatzen zituzten eta [[Robert Hare|Robert Hare]] eta [[Benjamin Franklin|Benjamin Franklin]] zientzilari ipar-amerikarrak gehitu zituzten Marcet kontuan hartu ez zituelako. Liburua izugarrizko arrakasta izan zuen Amerikeako eskola askotan eskola-liburu bezala erabili izan zen eta XIX.mendeko lehen erdian 160.000 kopia saldu zituzten.
Editoreen arteko lehia 16 edizio eman zituen 1831.urtetik 1850.urteen artean baina hauetako guztietan gizonezkoen izenak baino ez ziren agertzen, horregatik, Jane Marceten ''“Conversations on Chemistry”'' liburua Estatu Batuetan gizonezkoei esleitu zitzaien, hau da ez zen Jane Marceten izena inoiz agertzen edizio batean izan ezik, [[Thomas P. Jones|Thomas P.Jones]], [[Columbia University|Columbia Collegeeko]] medikuntza arloko kimikako irakasle batek ''“New Conversations on Chemistry”'' liburua argitaratu zuen, edizio honetan Janeen testuak aldakuntzak jasan arren Jane Marceten izenari egin zion erreferentzia, hau kasu bakarra izan zen.
== Faradayn izandako influentzia ==
[[Michael Faraday]], arotz baten semea zen eta bere aitaren osasun arazoengatik justu zebilen bere familia ekonomikoki mantentzeko. Beraz, Faraday 13 urte baino ez zituenean eskola utzi behar izan zuen lan egiten hasteko eta etxera dirua eramateko. Horregatik, Londreseko koadernatzeko tailer batera joan zen lan egiten, sasoi hartan, gutxi batzuek baino ez zituzten liburuak koadernatzen, baina koadernatzen zituztenen artean [[Enciclopedia Británica|Britaniar Entziklopedia]] eta Marcet andrearen liburua aurkitzen ziren. Faraday gauetan heltzen ziren liburuak irakurtzen zituen. Denbora pasa zenean Michaelek esan zuen Marceten liburua irakatsi ziola erabat zer zen egia eta zer ez. Gainera, idazleak beregan izan zuen influentziaren inguruan galdetu ziotenean bere erantzuna izan zen Marceteri esker ezagutza kimikoarekin loturaren bat sentitu zuela eta honi gogor heldu zitzaiola. Faradayk baita ere zihoen Marcet andreak pertsonalki hazten lagundu zuela eta berari esker kimikarekin gozatu ahal izan zuela, horrez gain mirespena adierazten zuen bere hitzetan. Nola ikasketarik ez zituen gogamen gazte batek uler zezakeen kimikaren eta gertakari naturalen inguruko hainbeste gauza?(Michael Faraday)
Jane hiltzean Faraday Janeenganako hitz hunkigarriak esateaz gain, dibulgatzaile famatu batean bihurtu zen Jane bezala. Gainera ez zuen inoiz ahaztu ''“Conversations on Chemistry”'' liburua izan zezakeen eragina zientzien ezagutaraztean gazteen artean.
Horrez gain, 1825.urteko Gabonetan Faradayk lehenengo zientzia hitzaldia antolatu zuen gazteentzako, esan beharra dago ekimen hau bizirik jarraitzen duela gaur egun.
[[Kategoria:Zientzia]]
[[Kategoria:Emakume zientzialariak]]
[[Kategoria:Hezkuntza]]
[[Kategoria:XIX. mendea]]
| |||