Leonardo da Vinci: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
47. lerroa:
1519ko maiatzaren 2an hil zen, Frantziako erregearen eskuetan, 67 urte zituela eta, Vasariren idatziek diotenez, bere fede gabeziaz damututa.
== Lana ==
54 ⟶ 52 lerroa:
=== Pintura ===
Leonardok azken urteetan [[zientzialari]] eta [[asmatzaile]] gisa piztu duen mirespen erlatiboa gorabehera, bere [[Ospea 20 pausora|ospea]] bere margolanen sorkuntzari zor dio. Egiaztatutako edo egotzitako hainbat margolan, munduko ondarearen parte diren maisulan garrantzitsutzat hartuta daude.<ref>{{erreferentzia|izena=Alessandra|abizena=Fregolent|urtea=2001|izenburua=Giorgione e Leonardo|argitaletxea=Electa, Milano|orrialdea=p. 52|orrialdeak=|ISBN=88-8310-184-7|hizkuntza=It}}</ref>
Bere margolanak famatuak dira. Alde batetik, ikasleak kopiatu eta imitatu egin dituzte, eta bestetik, espezialisten arteko eztabaida eta liskar gune izan dira. Nabarmentzekoak dira erabili zituen teknika piktoriko berritzaileak, konposizioaren zentzua eta kolorearen desagertzeari buruzko erabilera sotila, gizakien eta animalien anatomiaren zein botanika eta geologiaren ezagutza sakona, argia erabiltzeko modua,<ref>{{erreferentzia|izena=Gloria|abizena=Fossi|urtea=2004|izenburua=Uffizi|argitaletxea=Giunti, Firenze|orrialdea=176|orrialdeak=|ISBN=88-09-03675-1|hizkuntza=It}}</ref> fisiomiarekiko interesa, eta pertsonen emozioen eta keinuen adierazpenen erregistroa islatzeko gaitasuna. Batez ere, nahastearen teknika eta itzalen eta argien konbinazioa menperatu zituen. Ezaugarri horiek guztiak ''Giocondan'', ''Azken Afarian'' eta ''Arroketako Ama Birjina'' bezalako lanetan biltzen dira.<ref>{{erreferentzia|izena=Frederic.|abizena=Hartt|urtea=|izenburua=A History of Italian Renaissance Art|argitaletxea=|orrialdea=pp. 387-411|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
==== Lehen margolanak ====
[[Fitxategi:Leonardo da Vinci - Virgin and Child with St Anne C2RMF retouched.jpg|thumb|Ama Birjina, Jesus Haurra eta Santa Ana ]]
Ezagutzen den Leonardoren lehen lana, [[Andrea del Verrocchio|Verrocchio]] eta bere ikasleek egindako [[:es:Bautismo_de_Cristo_(Verrocchio)|Kristoren Bataioa]]<nowiki/>ren zati bat da. Garai hartako itxura duen beste koadro bat [[:es:Anunciación_(Leonardo,_Uffizi)|Mariaren Deikundea]] da. Horietako bat txikia da, 59 zentimetro luze eta 14 zentimetro garaia. Konposizio handi baten oinarrian joateko [[:es:Predela|predelea]] da, kasu honetan [[:es:Lorenzo_di_Credi|Lorenzo di Credi]]-ren margolanetik bereizi dena. Bestea obra askoz handiagoa da, 217 zentimetro luzekoa. Bi Deikunde horietan, Leonardok Ama Birjinaren irudia eskuinaldean eserita edo belauniko jarri du, eta perfilez aingeru bat berarengana gerturatzen dena ezker aldetik. Aingeruaren arropen eta hegalen mugimenduari buruz egiten du lan handiena. Obra hau Domenico Ghirlandaiok egina uste bazen ere lehenago, gaur egun ia unibertsalki Leonardori leporatzen zaio.<ref>{{erreferentzia|izena=Luciano|abizena=Berti|urtea=1971|izenburua=The Uffizi|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=pp. 59-62|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> 1478 eta 1482 artean [[:es:Madona_Benois|Madona Benois]] margotu zuen, egile florentziarrari egotzi zaiona baina exekuzio data oso eztabaidatua dago oraindik. Beste erretratu txiki bat ere berari egozten zaio, [[:es:Retrato_de_Ginebra_de_Benci|Ginebra Benci]]<nowiki/>koa izenekoa, 1474-1476 urteen inguruan datatua. [[:es:Virgen_del_clavel|Krabelinaren Ama Birjina]], 1478 eta 1480 urteen artean burutu zela datatua, garai honetako beste lan aipagarri bat da.
====
Hamarkada honetan, Leonardok bi enkargu garrantzitsu jaso zituen, eta garrantzi handia zuen beste lan bati ere ekin zion. Horietako bi ez ziren inoiz amaitu, eta hirugarrenarekin negoziazio prozesu bat eman zen, amaitu eta ordaintzeko. Pintura horietako bat [[:es:San_Jerónimo_(Leonardo)|San Jeronimo]]<nowiki/>rena zen. Liana Bortolon adituak Leonardoren bizitzaren garai zail batekin lotzen du koadro hau. Malenkoniaren seinaleak irakur daitezke egunerokoan: «Bizitzen ikasten nuela pentsatzen nuen, hiltzen bakarrik ikasi nuen».<ref>{{erreferentzia|izena=Liana|abizena=Bortolon|urtea=1967|izenburua=The Life and Times of Leonardo|argitaletxea=Paul Hamlyn, London|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> San Jeronimoren konposizioaren finkapen ausarta eta berritzailea, paisaiaren eta drama pertsonalaren elementuekin, amaitu gabeko beste lan bikain baten ere agertzen da, [[:es:Adoración_de_los_Magos_(Leonardo)|Magoen Gurtza]]<nowiki/>n hain zuzen, Scopetoko [[:es:San_Donato_Milanese|San Donato]]<nowiki/>ko fraideek agindutakoa. Oso margolan konplexua izan zen, eta Leonardok marrazki eta prestaketa zirriborro ugari egin zituen. Horien artean, eszenatokiaren atzeko plano gisa balio duen arkitektura klasikoaren hondamena. 1480an, margolari florentziarrak [[:es:La_dama_del_armiño|Dama katazuria]]<nowiki/>rekin egin zuen, baina 1482an, Lorenzo de Médici-k hala eskatuta, Milanera joan zen Ludovico Sforzaren mesedeak irabazteko, eta ondorioz koadro hori bertan behera utzi zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Angela|abizena=Ottino della Chiesa|urtea=1967|izenburua=The Complete Paintings of Leonardo da Vinci|argitaletxea=Penguin|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Garai honetako hirugarren lan garrantzitsua [[:es:La_Virgen_de_las_Rocas|Arroketako Ama Birjina]] izan zen (lan honen bi bertsio zeuden, biak Leonardori egotzita)<ref>{{erreferentzia|izena=Giorgio|abizena=Vasari|urtea=1965|izenburua=Lives of the Artists, 1568|argitaletxea=Penguin Classics, trans. George Bull|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=0-14-044164-6|hizkuntza=En}}</ref>, Milango Maria Sortzez Garbiaren kofradiak agindutakoa. Koadroak jada eraikitako erretaula handi bat osatzeko balioko zuen,<ref>{{erreferentzia|izena=Jack|abizena=Wasserman|urtea=1975|izenburua=Leonardo da Vinci|argitaletxea=Abrams|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> eta bere elaborazioa ia Magoen Gurtza bezain konplexua izan zuen, lau pertsonaia baino ez izan arren, eta paisaia deskribatu atzealde arkitektonikoaren ordez. Pintura amaitzea lortu zuen, koadroaren bi bertsio egin ziren: kofradiaren kaperan geratu dena, eta urte batzuk geroago egindako bigarren bertsio bat, aureolak eta [[:es:Juan_el_Bautista|Juan Bautista]]<nowiki/>ren makila gehituta.
[[Fitxategi:Mona Lisa, by Leonardo da Vinci, from C2RMF retouched.jpg|thumb|Gioconda edo Mona Lisa (1503-1506), Louvreko Museoa, Paris]]
====
1495 eta 1498 artean Leonardok Azken Afaria margotu zuen, Jesusek bere ikasleekin partekatu zuen azken otordua irudikatzen duena; Milango [[Santa Maria delle Grazie]] komentuko horma baten zuzenean burutu zuen. Egunsentitik iluntzera arte lan egiten zuen, jatera gelditu gabe, baina komentuko priorearen ulertezintasunarekin egin zuen topo.<ref>{{erreferentzia|izena=Alessandro|abizena=Vezzosi|urtea=1996|izenburua=Léonard de Vinci: art et science de l'univers|argitaletxea=Gallimard|orrialdea=|orrialdeak=Capítol 4: «L'art et la guerre»|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Maisulan bat da, bere ikuskeran eta karakterizazioan, eta Rubens zein [[:es:Rembrandt|Rembrandt]] bezalako artistek miresmena erakutsi diote. Lana etengabe berriztatu beharrean aurkitu da, Leonardok erabilitako teknika dela eta. Bukatu eta denbora batera, lekuko batek "erabat kaltetutako" obra gisa deskribatu zuen.<ref>{{erreferentzia|izena=Angela|abizena=Ottino della Chiesa|urtea=1967|izenburua=The Complete Paintings of Leonardo da Vinci|argitaletxea=Penguin|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> Gehien erreproduzitutako maisulanen artean dago. 1499 eta 1500 urteen artean, Leonardok [[:es:Cartón_de_Burlington_House|Santa Ana, Ama Birjina, Jesus Haurra eta San Jose]] lana marraztu zuen, Burlington Etxeko Kartoia bezala ere ezaguna dena.
====
1503 eta 1506 artean erretratu txiki baten lan egiten du,[[Gioconda]],<ref>{{erreferentzia|izena=Luca|abizena=Antoccia|urtea=2000|izenburua=Leonardo. Arte e scienza|argitaletxea=Roma: Ed. Giunti|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=ISBN 88-09-01510-X|hizkuntza=It}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Marcel|abizena=Brion|urtea=2002|izenburua=Leonard de Vinci|argitaletxea=México D.F.: Ed. B|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=ISBN 84-666-0970-9|hizkuntza=}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Martín|abizena=Caparrós|urtea=2004|izenburua=Valfierno|argitaletxea=Buenos Aires: Ed. LSF|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=987-43-8624-X|hizkuntza=}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Eugenio . Leonard da Vinci. Madrid: Ed. Círculo Latino, 2005. ISBN 84-96129-62-4|abizena=Muntz|urtea=2005|izenburua=Leonard da Vinci|argitaletxea=Madrid: Ed. Círculo Latino|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=84-96129-62-4|hizkuntza=}}</ref> seguruenik Mendebaldeko pinturako margolanik ospetsuena.<ref>{{erreferentzia|izena=M. Laura|abizena=Magariños|urtea=2007|izenburua=La Gioconda de Leonardo da Vinci|argitaletxea=Minuto Uno. Buenos Aires|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref> Artelanean [[:es:Lisa_Gherardini|Lisa Gherardini]] ageri da, Francesco del Giocondoren emaztea. Leonardok asko maite zuen koadroa zen, eta berarekin gorde zuen hil arte. Gaur egungo itxura engainagarria da, ilundutako berniz geruza lodi bat duelako, eta hori kentzea atzeratu egin da behin eta berriz arriskutsua delako. Hala eta guztiz, ezohiko kontserbazio egoeran dagoen lana da, ez baitu konponketa seinale ikusgarririk, ez gain-kapa edo estaldurarik, eta hori oso harrigarria da garai hartako koadroetan.▼
Beste lan aipagarri bat 1510 inguruan margotutako [[:es:La_Virgen,_el_Niño_Jesús_y_Santa_Ana|Ama Birjina, Jesus Haurra eta Santa Ana]] da, askotan kopiatua izan dena. Lanak batez ere Miguel Angel, Rafael eta Andrea del Sarton izan zuen eragina,<ref>{{erreferentzia|izena=Angela|abizena=Ottino della Chiesa|urtea=1967|izenburua=The Complete Paintings of Leonardo da Vinci|argitaletxea=Penguin|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref> eta horien bitartez, Pontormo eta [[:es:Antonio_Allegri_da_Correggio|Antonio da Correggio]]<nowiki/>n. Konposizioaren estiloa [[:es:Tintoretto|Tintoretto]] eta [[:es:Paolo_Veronese|Paolo Veronese]] bezalako margolari veneziarrek jarraitu dute. Leonardoren azken margolanetako bat [[:es:San_Juan_Bautista_(Leonardo)|San Juan Bataiatzailea]]<nowiki/>rena izan zen, bertan Salai bere ikaslea hartuz modelotzat.<ref>{{erreferentzia|izena=Eileen|abizena=Romano|urtea=2005|izenburua=Leonardo|argitaletxea=Los grandes genios del arte, n.º 17, Unidad Editorial, S.A.|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=84-89780-69-2|hizkuntza=}}</ref>
▲1503 eta 1506 artean erretratu txiki baten lan egiten du,[[Gioconda]],<ref>{{erreferentzia|izena=Luca|abizena=Antoccia|urtea=2000|izenburua=Leonardo. Arte e scienza|argitaletxea=Roma: Ed. Giunti|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=ISBN 88-09-01510-X|hizkuntza=It}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Marcel|abizena=Brion|urtea=2002|izenburua=Leonard de Vinci|argitaletxea=México D.F.: Ed. B|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=ISBN 84-666-0970-9|hizkuntza=}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Martín|abizena=Caparrós|urtea=2004|izenburua=Valfierno|argitaletxea=Buenos Aires: Ed. LSF|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=987-43-8624-X|hizkuntza=}}</ref><ref>{{erreferentzia|izena=Eugenio . Leonard da Vinci. Madrid: Ed. Círculo Latino, 2005. ISBN 84-96129-62-4|abizena=Muntz|urtea=2005|izenburua=Leonard da Vinci|argitaletxea=Madrid: Ed. Círculo Latino|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=84-96129-62-4|hizkuntza=}}</ref> seguruenik Mendebaldeko pinturako margolanik ospetsuena.<ref>{{erreferentzia|izena=M. Laura|abizena=Magariños|urtea=2007|izenburua=La Gioconda de Leonardo da Vinci|argitaletxea=Minuto Uno. Buenos Aires|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=}}</ref> Artelanean [[:es:Lisa_Gherardini|Lisa Gherardini]] ageri da, Francesco del Giocondoren emaztea.
==== Margolan nagusiak ====
{| border="1" align="center" cellspacing="0" cellpadding="5" style="text-align:center;border-collapse:collapse;margin-top:0.5em;"
|-----
104 ⟶ 108 lerroa:
|}
==== Marrazkigintza ====
Leonardo ez zen [[Margolaritza|margolari]] oparoa izan, baina bai ordea oso [[marrazki]]<nowiki/>lari emankorra. Bere egunerokoak zirriborro txikiz eta marrazki oso xehez bete zituen, arreta erakarri zion guztia jasota uzteko. Eta oharrez gain, margolanen azterketa ugari daude. Horietako batzuk prestaketaren zirriborroak dira, besteak beste [[Magoen gurtza (Dürer)|Magoen gurtza]], [[Arroketako Ama Birjina]], eta [[Jesusen Azken Afaria|Azken Afaria]]. Data jarri zion lehen marrazkia 1473ko Arno ibarraren paisaia izan zen, eta bertan ikus daitezke ibaia, mendiak, Montelupo gaztelua eta, haratago, zehaztasunez egindako baserriak.<ref>{{erreferentzia|izena=Liana|abizena=Bortolon|urtea=1967|izenburua=The Life and Times of Leonardo|argitaletxea=Paul Hamlyn, London|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=En}}</ref>
=== Eskultura ===
Bere eskulturetatik bat ere ez da kontserbatzen. Leonardoren eskultura proiektu ospetsuena Francisco Sforza,<ref>{{erreferentzia|izena=Michela|abizena=Palazzo, Tasso|urtea=1965|izenburua=Leonardo da Vinci: la Sala delle asse del Castello sforzesco|argitaletxea=Sforza Castle|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=978-88-366-3677-8|hizkuntza=It}}</ref> [[:es:Ludovico_Sforza|Ludovico Moroa]]<nowiki/>ren aita, irudikatzen duen zaldizko estatua da. Tamainaz Errenazimentuan zeuden zaldizko brontzezko beste bi estatua gainditzen zituen: [[Donatello]]<nowiki/>ren Gattamelata, [[Padua]]<nowiki/>n kokatua, eta [[Venezia|Venezi]]<nowiki/>an eraikitako [[Andrea del Verrocchio|Verrocchio]]<nowiki/>ren [[Bartolomeo Colleoni (estatua)|Bartolomeo Colleoni]]. Leonardo buztinezko modeloa egin zuen, "Zaldi Handia" bezala ezagutzen zena. Zortzi metroko garaierako brontze estatua izango zela aurreikusten zen, Milanen altxatzeko. Horretarako, 70 tona metal prestatu ziren. Monumentua hainbat urtez amaitu gabe geratu zen, Leonardoren jardueran nahiko ohikoa zena. Eta azkenean, 1495ean brontzea Milango dukeari kanoiak egiteko erabili zen, [[Karlos VIII.a Frantziakoa|Frantziako Karlos VIII]].aren tropei aurre egiteko. Bostehun urte beranduago, ekimen pribatuaren bidez, bere planoei jarraituz 1999an estatua bat eraiki zen New Yorken, eta Milango hiriari eman zitzaion, bertan altxatzeko.
== Leonardo behatzaile, zientzialari eta asmatzaile gisa ==
161 ⟶ 165 lerroa:
[[Arkitektura]] ere ikasi zuen. [[Filippo Brunelleschi]]<nowiki/>ren lanaren eragina izan zuen, eta Florentziako San Juango<ref>{{erreferentzia|izena=Alessandro|abizena=Vezzosi|urtea=1996.|izenburua=Dans la Florence des Médicis. Léonard de Vinci: art et science de l'univers|argitaletxea=Gallimard|orrialdea=|orrialdeak=Chapitre 2|ISBN=|hizkuntza=Fr}}</ref> bataiotegia altxatzea aurreikusi zuen, eta baita [[Milango katedrala|Milango katedrale]]<nowiki/>rako linterna dorre bat sortzea. Askotan forma oktogonala erabiltzen zuen eraikin erlijiosoetarako, eta zirkularra militarretarako. 1484 eta 1485 urteetan Milanek jasandako [[Izurri|izurrite]] epidemiaren ondoren, [[hiri]] perfektu teorikoa diseinatu zuen, [[zirkulazio]]-ardatz optimizatuekin eta kalitateko bizi baldintzekin, ikuspegi funtzionalak kontutan hartuta eta ez bereizketa sozialak, [[giza gorputza]]<nowiki/>ren organoen antzera. [[Lorategia - Gane|Lorategiak]] diseinatzen ere aritu zen. Zoritxarrez, bere arkitektura lan asko galdu egin dira.<ref>{{erreferentzia|izena=Luca|abizena=Giordano|urtea=2009|izenburua=La polita stalla: Leonardo, i trattatisti e le scuderie rinascimentali|argitaletxea=Viglevanum|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=It}}</ref>
== Eponimia ==
- [[:es:Da_Vinci_(cráter)|Ilargian krater batek]] Da Vinci izena darama bere oroimenean.
| |||