Aitzorrotzeko Gurutze Santuaren ermita: berrikuspenen arteko aldeak

Noiz eraikia izan zen ez da ezagutzen, baina [[XVI. mendea]]ren amaiera aldera jada existitzen zela ezagutzen da, Aitzorrotzeko gaztelua jada suntsitua zegoenean. Lehenago [[Aitzorrotzeko gaztelua]]ren [[dorre (arkitektura)|dorre]] nagusiak hartzen zuen toki berean dago. Bertako jaia [[maiatz]]eko lehen igandean izaten da, eta bertan [[Gurutze SantuarenSantua]]<nowiki/>ren [[erlikia]] bat gordetzen da, baita [[agiri]] bat ere. Bere ondoan, [[Aitzorrotzeko gazteluarigaztelua]]<nowiki/>ri buruzko [[indusketa]] arkeologikoak egin izan dira, azkenak 2009ko urrian eta 2010eko maiatzean, [[Naia Senper]] arkeologoa eta [[Iñaki Sagredo]] historialariaren gidaritzapean. Badago ohitura ermitara iritsitakoan bertako kanpaia jotzeko. Tontorrera, eta, beraz, ermitara iristeko, banakako lerroan joatera behartzen duen pasabide estu bat baino ez dago.

Kondaira zahar batek dio Aitzorrotzen bertan lurreratu zela [[Noe]]ren ontzia eta horregatik itsasontzi baten maketa dago baselizaren barruan sabaitik zintzilik. Kondaira hau irudikatzen dute era berean [[Eskoriatza]] eta [[Aretxabaleta]]ko armarriek.