|
Udalerriko natura basatiak administrazioaren babesa jasotzen du, guztira azaleraren %28 babestutako lurraldeek osatzen baitute; dena den, aipatzekoa da azken urteotan hainbat istilu eta ika-mika izan dela basogintza industriaren eta herritarren artean. Sodankylän, besteak beste, bi [[Finlandiako Parke Nazionalak|parke nazional]], eta [[Finlandiako Eremu Basatiak|eremu basati]] eta [[Finlandiako Natura Erreserba Hertsiak|natura erreserba]] bana daude:
* '''[[Pyhä-Luostoko Parke Nazionala]]''': Kemijärvi, Pelkosenniemi eta Sodankylä artean dagoen parke nazionala da, guztira 142 km²-ko azalera duena<ref name=Bibliografia4>[https://www.luontoon.fi/pyha-luosto "Pyhä-Luoston kansallispuisto"]. ''Luontoon''. 2019.12.25</ref>. Finlandian sortu zen lehendabiziko parke nazionala izan zen, 1938. urtean, eta Pyhätunturi izenpean ireki zituen ateak. Dena den, 2005. urtean, babestutako lurraldea zabaltzea adostu zen eta parke nazionalak Luosto natura eremuarekin bat egin zuen. Sorrera egunetik Lappi iparraldeko naturaren babesgune garrantzitsua izan da, eta bereizgarrien artean, aipatzekoak dira 220 metroko sakonera duen [[Isokuru]] euri-bidea, baso zaharrak, eremu paduratsuak eta [[Sokosti]] eta [[Pyhätunturi|Pyhä]] mendiak, eskualdeko eski mendi ospetsuak direnak. [[Metsähallitus]] erakundearen arabera, 2018an2019an parkeak 174169.400700 bisitari jaso zituen<ref>[http://www.metsa.fi/kansallispuistoittain "Käyntimäärät kansallispuistoittain 20182019"]. ''Metsähallitus''. 20192020.1203.2507</ref>.
[[Fitxategi:Sokostin huippu.JPG|400px|eskuinera|thumb|Luirojärvi aintzira Sokosti muinoaren gailurretik.]]
* '''[[Urho Kekkonen Parke Nazionala]]''' eta '''[[Sompioko Natura Erreserba Hertsia]]''': Urho Kekkonen Inari, Savukoski eta Sodankylä udalerrien artean dagoen parke nazionala da, herrialdeko babestutako bigarren eremu zabalena dena; guztira, 2.550 km²-ko azalera du<ref name=Bibliografia5>[https://www.luontoon.fi/urhokekkosenkansallispuisto "Urho Kekkosen kansallispuisto"]. ''Luontoon''. 2019.12.25</ref>. Parke nazionala 1983. urtean sortu zen eskualdeko arro nagusiena babesteko asmoz, izan ere, Ozeano Artikora eta [[Botniako golkoa|Botniako Golkora]] doazen Lappiko ibai gehienak sortzen dira bertan. Animalia aniztasuna ere garrantzitsua da; arrantza zenbait ibaitan onartua dagoen arren, ehiza guztiz debekatua dago. Gainera, oinezkoentzako, eskiatzaileentzako eta txirrindularientzako ibilbideak daude, berrehun baino gehiago. Sodankylären eta bizilagunen ekonomiaren pisuzko osagarri bihurtu da azken urteotan; 2018an2019an, esate baterako, 340367.500000 bisitari joan zen parke nazionalera<ref>[http://www.metsa.fi/kansallispuistoittain "Käyntimäärät kansallispuistoittain 2018"]. ''Metsähallitus''. 2019.12.25</ref>. Bestetik, Urho Kekkonenen barruan, Sompio izeneko natura erreserba hertsia dago. 1956. urtean sortu zen 179 km²-ko eremua, eta asmoa bertako natura guztiz babestea izan zen. Hain zuzen, bisitariek bertara sartzea debekatua dute<ref name=Bibliografia6>[https://www.luontoon.fi/sompio "Sompion luonnonpuisto"]. ''Metsähallitus''. 2019.12.13</ref>.
* '''[[Hammastunturiko Eremu Basatia|BátneduottarBátneduottarko]]''' edo '''[[Hammastunturiko Eremu Basatia|Hammastunturi Eremu Basatia]]''' eta '''[[Ilmakkiaapa]]''': babestutako naturaren sarea osatzen duten eremuak dira. Hammastunturi gunea, esaterako, Inarik, Kittiläk eta Sodankyläk sortu zuten 1991. urtean, besteak beste, bertako natura basatia, eta samien kultura eta bizilekua babesteko asmoz. Hertsiki natura erreserba ez den arren, arau eta debeku ugari mantentzen dira bertan<ref name=Bibliografia7>[https://www.luontoon.fi/hammastunturi "Hammastunturin erämaa-alue"]. ''Luontoon''. 2019.12.25</ref>. Ilmakkiaapa, aldiz, hegoaldeko zohikaztegiak eta bertako fauna babesten dituen 12,4 km²-ko eremua da<ref name=Bibliografia8>[https://www.luontoon.fi/ilmakkiaapa "Ilmakkiaavan soidensuojelualue"]. ''Luontoon''. 2019.12.25</ref>.
Natura eremu hauetanhauetako ehizatzeafauna erabateta debekatualandaredia dago;aniztasuna beraz,handia babestutako animalia ugari dagoda. Ugaztunen artean, aipatzekoak dira [[altze]]ak, [[amerikar bisoi]]ak, [[azeri arrunt|azeri gorri]] eta [[azeri artiko|zuriak]], [[erbinude|erbinude arrunt]] eta [[erbinude zuri|zuriak]], [[hartz arre]]ak, [[igaraba arrunt|igarabak]], [[ipar-katamotz]]ak, [[jatun]]ak, [[leming arrunt|lemingak]], [[lepahori]]ak, [[lepazuri]]ak, [[otso|otso arruntak]], [[satitsu txiki]]ak, [[Canis lupus albus|tundrako otsoak]], [[ur-ipurtats]]ak, [[ur-satitsu|ur-satitsu hankazuriak]] eta [[elur-orein]] basati eta etxekotu ospetsuak ([[basoko elur-orein]]ak)<ref name=Bibliografia4/><ref name=Bibliografia5/>.
Hegaztiei dagokienez, 200 espezie baino gehiago daudela uste dute adituek<ref>[http://linnut.sodankyla.fi/havainnot.php?kieli=fi "Sodankylässä havaitut lajit"]. ''Linnut Sodankyla''. 2020.03.07</ref>. Urho Kekkonen Parke Nazionalean, esaterako, 110 bat hegazti espezieren habiak ikusi dira. Horietatik asko arriskuan dauden hegaztiak dira, esaterako, [[belatz handi]]ak eta [[ipar-belatz]]ak. [[Arrano beltz]]a, bestalde, parke nazionalaren ikurra da eta hegaztia ikusteko ibilaldiak ere antolatzen dira. Adituek uste dute 20 bat arrano beltz bikotek duela habia Urho Kekkonenen<ref>[https://www.nationalparks.fi/urhokekkonennp/nature "Urho Kekkonen National Park"]. ''Luontoon''. 2019.12.25</ref>.
Udaberrian eta uda hasieran Ilmakkiaapako zingiretara hegazti ugari iristen da atseden hartzera eta habiak bertan jartzera; besteak beste, [[ahatebeltz arrunt]] eta [[ahatebeltz hegazuri|hegazuri]]ak, [[antxeta txiki]]ak, [[antzara hankahori]]ak, [[belatz handi]]ak, [[beltxarga oihulari]]ak, [[Borrokalari (hegaztia)|borrokalariak]], [[istingor txiki]]ak, [[izotz-ahate]]ak, [[kurrilo arrunt]]ak, [[mendebal-txori mokomehe]]ak, [[mirotz zuri]]ak, [[txiki-berdantza]]k, [[urre-txirri arrunt]]ak eta [[zerra txiki]]ak. Dena den, egonaldiak ez du asko irauten, abuzturako hegazti gehienek hegoalderanzko bidea hartzen baitute<ref name=Bibliografia8/>. ▼
▲UdaberrianUdalerriko etahegaztien uda%70 inguru hegazti migratzaileak dira, besteak beste, [[birigarro hegal gorri|birigarro txikiak]], martxo hasieran iristen diren [[ipar-gailupa]]k, [[Laponiako kaskabeltz]]ak, [[negu-txonta]]k, [[negu-txirta]]k, [[okil hiruhatz]]ak, [[Perisoreus infaustus|siberiar eskinosoak]], [[txio hori]]ak eta [[txoka txiki]]ak. Ilmakkiaapako zingiretara ere hegazti ugariasko iristen da atseden hartzeraudaberrian eta habiakuda hasieran bertan habiak jartzera; besteakesate bestebaterako, [[ahatebeltz arrunt]] eta [[ahatebeltz hegazuri|hegazuri]]ak, [[antxeta txiki]]ak, [[antzara hankahori]]ak, [[belatz handi]]ak, [[beltxarga oihulari]]ak, [[Borrokalari (hegaztia)|borrokalariak]], [[istingor txiki]]ak, [[izotz-ahate ]]ak, [[kuliska pikart]]ak, [[kurlinta bekaindun]]ak, [[kurrilo arrunt]]ak, [[mendebal-txori mokomehe]]ak, [[mirotz zuri]]ak, [[txiki-berdantza]]k , [[txirri lepokodun]]ak, [[urre-txirri arrunt]]ak eta [[zerra txiki]]ak . Hain zuzen ere, espezie asko dira zingira eta zohikaztegi inguruetan bizi eta bertako intsektuez elikatzen direnak. Dena den, horien egonaldiak ez du asko irauten, abuzturako hegazti gehienek hegoalderanzko bidea hartzen baitute<ref name=Bibliografia8/ ><ref>[https://www.nationalparks.fi/hammastunturi/nature "Hammastunturi Wilderness Area - Nature"]. ''National Parks''. 2020.01.03</ref>.
Hegazti espezie desberdin asko daude baso ilun eta aintzira oparoetan. [[Elur-berdantza]]k, [[elur-hontz]]ak, [[eper zuri]]ak, [[eskandinaviar lagopodo|eskandinaviako lagopodoak]], [[ipar-kaskabeltz|kaskabeltz handiak]], [[laponiako kaskabeltz]]ak, [[okil hiruhatz|okil hiruatzak]], [[txirri lepokodun]]ak eta [[zapelatz galtzadun]]ak dira bertako negu latzetan bizirautea lortu duten hegazti bakarrak, alegia, urte osoan zehar ikus daitezkeenak udalerrian. Dena den, uda pasatzera iristen diren hegazti-espezieak dira nagusi; besteak beste, [[aliota txiki]]ak, [[antxeta txiki]]ak, [[arrano beltz]]ak, [[belatz handi]] eta [[belatz txiki|txikia]] motako harrapariak, [[basoilar]]rak, [[erroi|beleak]], [[kuliska pikart|bernagorriak]], [[birigarro hegal gorri|birigarro txikiak]], luma dotoreko [[borrokalari (hegaztia)|borrokalariak]], [[elur-berdantza]]k, [[hontz gabirai]]ak, [[ipar-belatz]]ak, [[pinu-gailupa|ipar-gailupak]], [[istingor arrunt]] eta [[istingor txiki|txikiak]], [[kuliska gorri]] eta [[kuliska pikart|pikartak]], [[kurlinta bekaindun]]ak, [[ipar-berdantza|laponiako berdantzak]], [[larre-buztanikara]]k, [[larreoilo]]ak, [[marikoi isatsluze|marikoi isats-luzeak]], [[kurrilo arrunt|kurriloak]], [[mendebal-txori mokomehe]]ak, [[negu-txonta|mendi-txontak]], [[mirotz zuri]]ak, [[mokoker|mokoker arrunt]] eta [[mokoker hegalzuri|hegalzuriak]], [[negu-txirta]]k, [[negu-txonta]]k, [[okil beltz]]ak, [[papourdin]]ak, [[Perisoreus infaustus|siberiar eskinosoak]], [[txiki-berdantza]]k, [[txio hori]]ak, [[txirri hankalabur]]rak, [[txirritxo handi]]ak, [[txoka txiki|txoka gorritzak]], [[urre-txirri arrunt]]ak, [[zingira-hontz]]ak eta [[zozo paparzuri]]ak. Azkenik, ur-hegazti espezie desberdin ugari aurkitu daiteke aintzira eta ibaietan, haien artean, [[izotz-ahate|ahate gorriztak]], [[ahatebeltz arrunt]] eta [[ahatebeltz hegazuri|hegalzuriak]], [[beltxarga oihulari]]ak, [[izotz-ahate]]ak, [[murgilari handi]]ak, [[zerra txiki]]ak, eta [[antzara hankagorrizta]]k, [[antzara hankahori|hankahoriak]], [[antzara muturzuri|muturzuriak]] eta [[antzara nano|nanoak]]<ref name=Bibliografia3/>.
[[Fitxategi:Paratiisikuru.jpg|800px850px|erdian|thumb|Paratiisikuru ibarraren, eta izen bereko ur-jauziaren eta lakuaren panoramikoa Ukselmapää muinoaren tontorretik; (Urho Kekkonen Parke Nazionala).]]
{{Sodankyläko geografia}}
|
