|
== Aurrekariak ==
{{SakontzekoGehiago jakiteko|Nafarroako Gerra Zibila}}
[[Karlos III.a Nafarroakoa|Karlos III.a]] hil zenean, haren alaba [[Zuria I.a Nafarroakoa|Zuria]] erregina bihurtu zen: hark [[Joanes II.a Aragoikoa]] senarra eta [[Karlos IV.a Nafarroakoa|Karlos]], Zuria eta [[Leonor I.a Nafarroakoa|Leonor]] seme-alabak zituen. [[1441]]ean hil zenean, Joanesek koroa usurpatu zuen. Hori zela eta [[1451]]an [[agaramontar]] eta [[beaumontar|beaumondarren]] arteko [[Nafarroako Gerra Zibila|Gerra Zibila]] hasi zen: lehendabizikoak Joanesen aldekoak zirenez hasieran [[Aragoiko Erresuma]]ren laguntza eta gero Frantziarena lortu zuten eta baita [[ganboatar|ganbotarrena]] ere; beaumondarrek, aldiz, Karlosen aldekoak ziren eta Gaztelako Erresuma eta [[oinaztar]]ren laguntza izan zuten. [[Gares]]en aita mendean hartzeko Karlosek gaztelarren laguntza izan eta Nafarroako Erresuma inbaditu eta gero, gerra hasi zen.<ref name=Ramírez>Eloisa Ramírez </ref>
[[File:Navarra_-_Guerra_Civil_(1451-1461)_Bearn_EU.svg|thumb|1451tik 1464 arteko gerra jazoerak Nafarroako Erresuman]]
[[Joanes II.a Aragoikoa]] bigarrenez [[Joana Enrikez]]rekin ezkondu eta [[1452]]an [[Fernando II.a Aragoikoa|Fernando Katolikoa]] izan zuen seme. [[1455]]ean [[Vianako Printzea]] atxilotu eta jarauntsirik gabe utzi zuten, Leonor arrebaren mesederako. [[1458]]an [[Alfontso V.a Aragoikoa]] hil zenean, Joanes Aragoiko errege bihurtu zen. Karlos [[1461]]ean hil zen, ziur asko [[tuberkulosi|birikeriak]] jota, baina Joana Enrikez amaordeak pozoitu izanaren zurrumurruek [[Katalunia]]n matxinada sortu zuten. [[1464]]an Zuria hil zen, pozoituta.<ref name="izko2">Serrano Izko</ref><ref name= Esarte>Pedro Esarte </ref>
Bitartean [[Henrike IV.a Gaztelakoa]]k [[1460]]an [[Viana]] hiribildu hartu zuen. Bederatzi hilabetez borrokatu ondoren, Joanesek berreskuratu zuen. Baina Aragoiko Erresumari eman zion.
[[Joana Enrikez]]ek eta Leonorrek [[1467]]ko [[ekainaren 20]]an [[Ejea de los Caballeros|Ejean]] elkarrizketa izan zuten. Bileran Nafarroako Erresuma mantentzeko Aragoiko Erresumari uko egin zion Fernandoren alde. Honek [[1461]]ean 10 urte zituela, Aragoiko Gorteek lehen semetzat ezagutu zuten<ref name= Esarte />. [[1469]]ko [[otsailaren 22]]an, berriz, Joanes II.ak [[Borgoina]]ko dukearekin ituna sinatu eta bere semearentzat Aragoi eta [[Siziliako Erresuma|Sizilia]] ez ezik Nafarroa ere aintzatetsi zituen.
[[1474]]an Fernando Katolikoa [[Elisabet I.a Gaztelakoa]]rekin ezkondu zenez, [[1476]]an ''"Nafarroa, Gaztela, Leon, Portugal eta Siziliako erregea eta Aragoiko lehensemea"'' titulua eman zion bere buruari [[beaumontar|beaumondar]] eta [[agaramontar]]ren artean arbitrajeak ematen ari zela. Arbitrajeak aprobetxatuz [[Nafarroa]]n 900 soldadu gaztelar kokatu zituen, horietatik 150 [[Iruñea]]n. [[1478]]an Iruñeko gotorlekuaren buruzagi [[Leringo konderria|Leringo kondea]] zen [[Luis Beaumontekoa]] izan zen, [[beaumontar|beaumondarren]] buruzagia zena. Hau ez zen Leonorren gustukoa, baina alferrik.
[[1488]]ko [[martxo]]an Nafarroako erregeek, [[Gaztelako Erresuma]]k inposaturiko merkataritza-blokeoa saihesteko, [[errege-erregina Katolikoak|errege-erregina katolikoekin]] [[Valentziako ituna]] sinatu zuten. Itun honen arabera, [[Katalina I.a Nafarroakoa|Katalina Foixkoaren]] eskubideak ez ziren onartuak eta Gaztelako tropak mantendu behar ziren. [[1495]] eta [[1500]] artean [[Nafarroako Erresuma]] gaztelarrek ''de facto'' okupatua zegoen. Horrexegatik [[1497]]an, [[Errege-erregina Katolikoak|Errege-erregina katolikoek]] [[Frantzia]]ko erregearekin adostu zuen [[Nafarroako Erresuma]] [[Napoli]]ren truke hartzea.
[[1507]]an nafarrek [[Leringo konderria|Leringo kondea]] eta armada atzerritarra botatzea lortu zuten. Hau denen gustukoa izan zen, tartean [[beaumontar|beaumondar]] askorena. [[1508]]an Leringo kondea erbestean hil zenez semea Luis Beaumontekoak aho batez erabaki zuen [[Gaztelako Erresuma]] lagundu Erresuma inbaditzea. [[Luis XII.a Frantziakoa|Louis XII.ak]], berriz, [[Bearno]] eta [[Foixko leinua]]ren lurraldeak bereganatu nahi zituen. Horrexegatik, [[1510]]eko [[urtarril]]ean [[Joanes III.a Nafarroakoa|erregeak]] [[Nafarroako Gorteak|Nafarroako Gorteetan]] jarrera honen aurka ohartarazi eta [[otsail]]ean bake ituna sinatu zuen [[Bearno]]rako.<ref name= Esarte />
[[Luis XII.a Frantziakoa|Louis XII.ak]], berriz, [[Bearno]] eta [[Foixko leinua]]ren lurraldeak bereganatu nahi zituen. Horrexegatik, [[1510]]eko [[urtarril]]ean [[Joanes III.a Nafarroakoa|erregeak]] [[Nafarroako Gorteak|Nafarroako Gorteetan]] jarrera honen aurka ohartarazi eta [[otsail]]ean bake ituna sinatu zuen [[Bearno]]rako.<ref name= Esarte />
Gerran ez ezik [[izurri]]te-epidemiatan nafar asko hil ziren, bereziki [[1504]] eta [[1507]]an izandakoetan. Honek etsaiei konkista erraztu zien<ref>{{erreferentzia|url=http://dialnet.unirioja.es/servlet/extaut?codigo=15807 |izena=Peio Joseba |abizena= Monteano| izenburua= La población navarra a comienzos del siglo: el Recuento de casas de 1514 |argitaletxea= Vianako Printze erakundea |issn= 0032-8472 |liburukia= 61 |alea= 220 |urtea= 2000}}</ref>
| 