Frantses lorategi: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Autoritate kontrola jartzea |
No edit summary |
||
1. lerroa:
[[Fitxategi:Orangerie.jpg|thumb|
'''Frantses lorategia''' [[lorategi]] estilo bat da, [[simetria]]n oinarritua eta ordena [[natura]]ri inposatzen ziona. Lorategi mota honi '''lorategi erregular''' edo '''lorategi klasiko''' ere deitu izan zaio, eta klasizismoaren ezaugarri estetikoak lorategiei aplikatzean oinarritzen da, formen perfekzioa, handitasuna, erregulartasuna eta simetria bilatzen dira bertan. Italiako lorategi errenazentistetan ditu oinarriak.
▲[[Fitxategi:Orangerie.jpg|thumb|360px|''Orangerie'' inguruko lorategia, [[Versaillesko jauregia]]n]]
== Historia ==
=== Eraginak ===
XVII. mendearen inguruan paisai frantsesak baso ugari zituen. Nekazaritza eremu konkretu batzuetan ematen zen eta baratzak askotan hiri barruetan egoten ziren. Frantzia gainera laua da gehienbat Hirietatik kanpo zeuden "Chateaux"ak edo jauregi-gazteluak basoen erreferentzia ziren, eta hauen inguruan baso ustiaketa izan zen, eta eremu hauetan garatuko dira lorategiak. Ura da defentsarako elementu garrantzitsuenetako bat gaztelu hauetan.▼
Frantses lorategiak frantziako [[Lorategi errenazentista|lorategi errenazentisten]] garapentzat har daitezke, azken hauek italiako lorategi errenazentistetatik eratorriak zirenak.
Italiako lorategi errenazentistek garaiko armonia eta ordenaren idealak adierazteko asmoa zuten, eta baita [[Antzinako Erroma|Aitzinako Erromako]] bertuteak islatzekoa ere: ibilbideak geometrikoki ezarriak zeuden eta irudi simetrikoak sortzeko joera zuten, maila ezberdinak eskilaraz lotuak zeuden, estatua, labirintu eta tenplu txikiez apainduak zeuden eta iturri eta urjauziak zituzten nonahi.
XVII. mendean [[Luis XIV.a Frantziakoa|Luis XIV.ak]], nobleak bere menpean jartzen dituenean, monarkia Absolutua ezartzen da eta [[Frantziako Iraultza]] arte iraungo du. Luis XIV.ak [[Vaux le Vicomte]] jauregiko lorategiak ikusi zituenean, bere boterea islatzeko tresna egokia zela iruditu zitzaion eta lorategi honen diseinatzaileak, [[André Le Nôtre]], [[Louis Le Vau]], eta [[Charles Le Brun]], berarekin eraman zituen berari lorategi bat egin zezaten.▼
===
1495ean [[Karlos VIII.a Frantziakoa|Karlos VIII.ak]] [[Napoli|Napoliko]] lorategiak ikusi eta bere lurretan estilo horretako lorategiak egiteko nahia piztu zitzaion. Italiar lorazainak hartu eta [[Amboiseko jauregia|Amboiseko jauregian]] eta [[Gaillard gaztelua|Gaillard gazteluan]] zituen lurretan italiar estiloko lorategiak sortzeko agindu zien. Haren ondorengoak, Enrike II.ak, Italia ezagutzen zuenak, antzeko proiektua burutu zuen [[Bloisko gaztelua|Bloisko gaztelutik]] hurbil. Geroko agintariek joera honi jarraiki zioten, estilo italiarra frantziako gaztelu eta jauregien inguruan hedatuz.
▲XVII. mendearen inguruan
Hauek dira frantses lorategiaren ezaugarri nagusiak:▼
Basoak landako eremuetan zeudenez, hasieran lorategiak jauregitik kanpo eraikitzen zituzten, harresiez bestaldean. Denborarekin, harresien barnealdean egiten hasi ziren, edo harresiak kentzen, lorategia eta jauregia elkar lotuaz, frantses lorategia deritzona agertu zelarik, XVII. mendean.
=== Vaux le Vicomte eta Versailles ===
[[Fitxategi:VauxC17engraving.jpg|thumb|260x260px|[[Vaux-le-Vicomte jauregia|Vaux le Vicomte jauregia]] eta inguruko lorategia ageri diren XVII. mendeko grabatua.]]
▲XVII. mendean [[Luis XIV.a Frantziakoa|Luis XIV.ak]], nobleak bere menpean
Luis XIV.ak hiru diseinatzaileak bildu eta [[Versailles]] herrixkan jauregia eta lorategiak diseinatzeko agindua eman zien. Lorategi hauek 1662 eta 1700 artean eraiki ziren, eta garaian europako handienak izan ziren. Erregearen asmoa kortea hara mugitzea zen, hiriko arazoetatik urrun eta monarkiaren boterea adieraziko zuen gune batean. Horrela sortu zuen [[Versaillesko jauregia]], frantses lorategiaren adibiderik argiena eta famatuena.
=== Estiloaren gainbehera ===
André Le Nôtre 1700 urtean hil zen arren, estiloa frantzian zehar zabaldu zen. Hala ere, denborarekin zenbait aldaketa jasan zituen. Pixkanaka, inguruko paisaia gehiago errespetatzen hasi ziren eta geometrikoki malguagoak bihurtu ziren. XVIII. mendeko erdialdetik aurrera, [[Ingeles lorategi|ingeles lorategiaren]] eragina handitu zen, eta gerora Txinako lorategien eredua jarraitzen hasi ziren lorazainak. Azken eredu horiek natura imitatzen saiatzen ziren, hura perfekzio eta armoniara moldatu ordez.
== Ezaugarriak ==
▲{{zuzendu}}Hauek dira frantses lorategiaren ezaugarri nagusiak:
* [[Perspektiba]]
* Albo egitura
19 ⟶ 34 lerroa:
* Geometria
Perspektiba, ikus ardatzarekin bat eginez, bere botere absolutua erakusteko modua izan zen. Eskala ere inportantea da. [[André Le Nôtre|Le Nôtrek]], eskala egokia aurkitu zuen, tamaina izugarriko lorategiak izanda ez duzulako pertsonaren eskala galtzen. Ikus ardatzak edo ihespuntuak beti infinitura garamatza, ez eremuko puntu konkretu batera, honela lorategitik at, bakarrik infinitua dago. Gortearentzako espazio bat zenez, gortearen jarduerak egiteko lekuak egokitu behar ziren baina ikus ardatza apurtu barik. Urak ere balio du espazioa antolatzeko, adibidez, gaztelua ikus ardatzean islatzeko. Parterreak hutsuneak betetzeko balio dute. Topiaria ugaritan erabiltzen da, forma geometrikoak hartzen dituelarik. Lau elementu nagusiak, jauregia, perspektiba, ura eta gortearentzako eremuak behar den heinean erabilita eta erlazionatuta daude, naturaltasunez.
== Lorategi nagusiak ==
49 ⟶ 57 lerroa:
* [[Ingeles lorategi]]a
*[[André Le Nôtre]]
== Kanpo estekak ==
| |||