Ampere: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Testua osatzen ari naiz. |
Testua osatzen ari naiz |
||
1. lerroa:
{{Unitate infotaula}}
[[Fitxategi:Ampere-o-meter-vintage-HDR-0h.jpg|thumb|
'''Ampere''' deritzo, nazioarteko SI unitate-sisteman, korronte elektrikoaren intentsitateari dagokion unitateari. Unitate honen izena [[André-Marie Ampère]] (1775-1836) fisikari frantziarraren ohorez eman zitzaion. Unitatearen izena —euskaraz ampere, alegia— letra xehez idazten da, izen arrunta baita.<ref>{{Cite web|url=https://zthiztegia.elhuyar.eus/terminoa/eu/ampere|izenburua=Zientzia eta Teknologiaren Hiztegi Entziklopedikoa|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=eu|formatua=}}</ref>
32. lerroa:
Pisu eta Neurrrien Nazioarteko Batzordeak era honetan eman zuen amperearen definizioa 1948an:<blockquote>«Ampere bat da korronte konstante baten intentsitatea, zeinak, espazio hutsean metro bateko distantziara dauden eta luzera infinitu eta sekzio zirkular baztergarriko bi eroale lerrozuzenetatik pasatzean, <math>2 \times 10^{-7} \text {N}</math> balio duen indarra sortzen baitu eroale horietako metro bakoitzeko.»</blockquote>Oinarrizko unitatea izanik, ampereak ez du beste ezein oinarrizko unitateren menpekotasunik, Aldi berean, oinarrizko magnitude fisikoa ''[[Korronte elektriko|korronte elektrikoa]]'' da.
Definizio
=== Amperearen birdefinizioa, 2019tik aurrera ===
Fisikaren eta teknologiaren arloetan izandako aurrerapenak direla eta, 2011-14 bitartean izandako bileretan, Pisu eta Neurrien Nazioarteko Batzordearen (frantsesez, ''Comité international des poids et mesures'', CIPM)<ref>{{Cite web|url=https://fr.wikipedia.org/wiki/Bureau_international_des_poids_et_mesures|izenburua=Bureau International des Poids et Mesures|sartze-data=|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=fr|formatua=}}</ref> azpibatzorde baten proposamena kontuan harturik, oinarrizko zazpi unitateen definizioa zazpi konstante unibertsalen bidez ematea erabaki zen 2018ko 26. Batzar Orokorrean. Horren arabera, honako aldaketa hauek egitea erabaki zen, 2019ko maiatzetik aurrera indarrean jartzeko:<blockquote>«Betiere oinarrizko zazpi unitateak ('''''[[Segundo|segundoa]]''''', '''''[[Metro|metroa]]''''', '''''[[Kilogramo|kilogramoa]]''''', '''''amperea''''', '''''[[Kelvin (unitatea)|kelvina]]''''', '''''[[Mol|mola]]''''' eta '''''[[Kandela (unitatea)|kandela]]''''') bere horretan gorderik, unitate horiek birdefinitu egin dira beraien balioak zazpi konstante fisiko unibertsalen bidez zehaztuz. Definizio berriek hobetu egin dute SI sistema, unitateen balioa aldatu gabe.»</blockquote>SI sistema zehazten duten zazpi konstante unibertsalak honako hauek dira:
* '''''Zesio-133 atomo ez-perturbatuaren oinarrizko egoeraren trantsizio hiperfinaren frekuentzia''''' da,
48. lerroa:
Ondorioz, aurretik zeukan balioa aldatu gabe, 2019ko maiatzetik aurrera, amperearen definizio ofiziala era honetan ematen da: <blockquote>«'''Amperea''' da korronte elektrikoaren intentsitatearen unitatea. Beraren sinboloa A da, eta beraren balioa definiturik geratzen da oinarrizko karga elektrikoaren balio numeriko zehatza <math>\text {1,602 176 634} \times 10^{-19}</math> denean <math>\text {A s}</math> unitatetan ematean.»</blockquote>Zer esanik ez, amperea definitzean aldi berean definitzen da baita karga elektrikoaren unitatea ere, coulomb izenekoa, zeren, definizioz, <math>\text {1 A s = 1 C}</math> baita.
[[Fitxategi:Zero-Center Ammeter.JPG|thumb|Mikroamperemetro analogikoa zero zentral batekin.]]
===
Amperemetroa da korronte elektrikoaren intentsitatea amperetan neurtzeko tresna. Oro har, amperemetroa zirkuitua konektatzen da seriean, paraleloan jarritako erresistentzia batez, zeinari "''shunt erresistentzia''" deritzon. Funtsean galvanometro bat da, korronte elektrikoa detektatzeko tresna. Amperemetroak aukera du balio desberdinetako shunt erresistentziak erabiltzeko, horrela eskala desberdinetako intentsitateak neurtu ahal izateko; adibidez, mikroampereak neurtzeko balio dezake, baita miliampereak ere. ▼
▲Amperemetroa da korronte elektrikoaren intentsitatea amperetan neurtzeko tresna. Oro har, amperemetroa zirkuitua konektatzen da seriean, paraleloan jarritako erresistentzia batez, zeinari "''shunt erresistentzia''" deritzon.
Mota askotako amperemetroak erabiltzen dira: magnetoelektrikoak, elektromagnetikoak, elektrodinamikoak... horietako batzuk analogikoak eta beste batzuk digitalak.
== Amperearen multiplo eta azpimultiploak ==
145 ⟶ 147 lerroa:
{| class="wikitable"
|+
| colspan="3" |
'''Magnitude eratorria'''
▲| colspan="3" | '''Magnitude eratorriari dagokion unitatea'''
|-
|'''Izena'''
157. lerroa:
|'''Sinboloa'''
| '''Oinarrizko unitateekiko baliokidetza'''
|-▼
|<math>I</math>▼
|<math>I </math>▼
|<math>\text {A}</math>▼
|<math>\text {1 A}</math>▼
|-
|Karga elektrikoa
175 ⟶ 168 lerroa:
potentzial diferentzia
|<math>V</math>
|<math>V=RI </math>
|volt
183 ⟶ 176 lerroa:
|Eremu elektrikoa
|<math>\boldsymbol E</math>
|<math>\boldsymbol E = \frac {\boldsymbol F} {q}</math>
|volt zati metro,
newton zati coulomb
|<math>\text {V/m}</math>,
<math>\text {N/C}</math>
|<math>\text {1 V m}^{-1}
= \text {1 kg m} \text { s}^{-3} \text {A}^{-1} </math>
|-
|Erresistentzia elektrikoa
|<math>R</math>
|<math>R= \frac {V
|ohm
200 ⟶ 194 lerroa:
<math>\text {V/A} </math>
|<math>\text {1 } \Omega = \text {1 V A}^{-1} = \text {1 kg m}^2 \text {s}^{-3} \text {A}^{-2} </math>
|-
|
|<math>W = R I^2 t </math>
|watt▼
▲|<math>\text {W}</math>
|kilowatt-ordu
|<math>\text {kWh}</math>
|<math>\text {1 J} = \text {1 kg m}^2 \text {s}^{-2} </math>
▲|-
|Kontsumitutako potentzia elektrikoa
▲|watt
|<math>\text {1 W} = \text {1 J s}^{-1} = \text {1 kg m}^{2} \text {s}^{-3} </math>
|}
<br />
| |||