Klima aldaketa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
«Lurraren_ilustrazioa.jpg» fitxategia kendu da, JuTa wikilariak Commonsetik ezabatu baitu. |
ezabatu beharrrezkoak ez dien gauzak |
||
1. lerroa:
{{Wikipedia1000}}
▲[[Fitxategi:Instrumental_Temperature_Record.png|thumb|320x320px|1850.etik 2006.era bitarteko tenperatura globalaren grafikoa|alt=]][[Fitxategi:Global temperature changes.webm|thumb|Nola aldatu diren tenperaturak 1880tik 2017ra bitartean, 1951-1980ko batez bestekoarekin alderatuta. Kolore urdinak freskoagoak dira eta gorriak beroagoak.|320x320px]]'''Berotze globala''' [[lurrazal]]eko, [[aire]]ko eta [[ozeano]]etako batez besteko [[tenperatura]]ren aldaketa da, azken hamarkadetan nabarmen areagotu dena [[berotegi efektu]]aren ondorioz, batik bat. [[Klima aldaketa|Klima-aldaketarekin]] nahasten den terminoa da berotze globala, baina berez hau, klima-aldaketaren ondorio bat da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=¿El cambio climático en qué se diferencia del calentamiento global?|hizkuntza=es|url=https://www.ecoticias.com/co2/106009/cambio-climatico-diferencia-calentamiento-global|aldizkaria=ECOticias.com|sartze-data=2019-03-01}}</ref>.
Lurrazaletik hurbil, batez besteko aireko tenperatura orokorra 0,74 ± 0,18 º C igo da azken mendean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Intergovernmental Panel in Climate Change (IPCC)|argitaletxea=Springer-Verlag|url=http://dx.doi.org/10.1007/springerreference_28950|sartze-data=2019-03-15|encyclopedia=SpringerReference}}</ref>. [[Klima Aldaketari Buruzko Gobernu Arteko Taldea]] edo IPCCren arabera “[[XIX. mendea|XIX. mende]] erdialdetik antzemandako tenperaturaren gehienezko igoera gizakiak isuritako [[berotegi-gas]]etan oinarrituta bide dago”<ref>{{Erreferentzia|izenburua=AR5 Climate Change 2013: The Physical Science Basis — IPCC|url=https://www.ipcc.ch/report/ar5/wg1/|sartze-data=2019-03-15}}</ref>. Honek lurrazala eta behe atmosfera berotzea eragiten du, eta [[berotegi-efektua]] handitzen du. Bereziki, eta beste ondorio batzuen artean, gizakiak igortzen dituen [[Berotegi-efektuko gas|berotegi-efektuko gasen]] (karbono dioxidoa ([[Karbono dioxido|CO<sub>2</sub>]]), metanoa ([[Metano|CH<sub>4</sub>]]), oxido nitrosoa ([[Oxido nitroso|N<sub>2</sub>O]]) eta klorofluorokarbonoak ([[Klorofluorokarbono|CFC]])) ondorioz, [[Lurra]] berotu da 1830tik hona, iparburutik hegobururaino, batez ere poloetan, sentsibilitate termino altua duten lurraldeak direlako.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Global Warming Effects|data=2019-01-14|url=https://www.nationalgeographic.com/environment/global-warming/global-warming-effects/|aldizkaria=National Geographic|sartze-data=2019-03-01}}</ref>. Honen ondorioz, [[itsas maila]] igotzen ari da, [[Glaziar|glaziarrak urtzen]] ari dira eta [[Animalia|animalien kopurua]] murrizten ari da<ref>{{Erreferentzia|izenburua=What Is Global Warming?|data=2019-01-22|url=https://www.nationalgeographic.com/environment/global-warming/global-warming-overview/|aldizkaria=National Geographic|sartze-data=2019-03-01}}</ref>''.''
38 ⟶ 37 lerroa:
[[1988]]<nowiki/>ean [[Klima Aldaketari Buruzko Gobernu Arteko Taldea|IPCC]]<nowiki/>a (Euskaraz ''Klima Aldaketari Bururzko Gobernu Arteko Taldea, eta'' ingelesez ''Intergovernmental Panel on Climate Change)'' sortu zen, berotze globala eta berotegi efektuaren datuak munduari erakusteko. Honen lehen artikuluak (1990ean), hamarkada bakoitzean 0'3ºko tenperatura igoera zegoela adierazten zuen. Bigarrenean, bost urte geroago, 2100erako tenperatura 2 graduz igoko dela eta ozeanoetako ur maila 50 zentimetro igoko dela azaltzen zuen.
Berotze globalari eta klima aldaketei aurre egiteko hiru bilera garrantzitsuenak [[Stockholm|Estokolmokoa]] ([[1972]], [[Nazio Batuen Erakundea|NBE]]<nowiki/>ko konferentzia), [[Rio de Janeiro|Rio de Janeirokoa]] ([[1992]], NBEko bigarren konferentzia) eta [[Kyoto|Kyotokoa]] ([[2005]], [[Kyotoko Protokoloa]]) izan dira.
101 ⟶ 100 lerroa:
== Neurriak eta Irtenbideak ==
[[Fitxategi:Ura eta Kontinenteak.jpg|ezkerrera|thumb|283x283px|Ur botila bat kontinenteak eta ozeanoetako eta glaziarreko ura botatzen|link=Special:FilePath/Ura_eta_Kontinenteak.jpg]]
Badira irtenbide eta neurri nagusi batzuk [[Politikari|politikariek]] proposatu dituztenak berotze globalaren arazoa konpontzeko: [[Moteltze|moteltzea]] (igorpenak murriztea), moldatzea eta [[geoingeniaritza]].<ref>{{Erreferentzia|izena=Dessler, Andrew|abizena=E.|izenburua=Klima-aldaketa globalaren zientzia eta politika : eztabaidarako gida|argitaletxea=Ehupress|data=2009|url=https://www.worldcat.org/oclc/863180508|isbn=9788498602111|pmc=863180508|sartze-data=2019-02-28}}</ref>
| |||