Sokrates: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Enlaces añadidos Etiketak: Mugikor edizioa Mugikor app edizioa iOS app edit |
Bandalismoa desegin |
||
1. lerroa:
{{Wikipedia1000}}
{{biografia infotaula automatikoa
| jaiotza data = c. K.a. 469 / 470
| heriotza data = K.a. 399 (71 urte)
| eragina nori = Mendebaldeko filosofia ia osoari; batez ere, [[Platon]], [[Aristoteles]], [[Aristipo]], [[Antistenes]]
}}
'''Sokrates'''<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0076.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=Latin eta greziar pertsona-izen klasikoak euskaraz emateko irizpideei buruzko erabakia}}</ref> ([[Atenas]], [[Grezia]], [[K.a. 470]] - [[Atenas]], [[Grezia]], [[K.a. 399]]) [[Antzinako greziar filosofia|Grezia Klasikoko filosofo]] bat izan zen. Mendebaldeko tradizio filosofikoaren ikonorik garrantzitsuenetarikoa da, [[Platon]]en irakaslea izan zen eta harengan eragin handia izan zuen.
== Biografia ==
Aita eskultorea zuen eta ama emagina. Gaztetan [[hoplita]] gisa borrokatu zen [[Peloponesoko Gerra]]n; gudetan erakutsi zuen adorea jaso zeun [[Altzibiades]]ek. Politikan [[aristokrazia]]ren aldekoa zen. Bere iritziz, [[demokrazia]] guztiz manipulatuta zegoen [[sofistak|sofisten]] aldetik. Beraz, Atenas eta Espartaren arteko gudan [[Esparta]]ren alde egon zen eta horrelako ideiak defendatzeagatik [[Atenas]]eko epaileak heriotza zigorrera kondenatu zuen.
Greziako filosofiaren aitzindari nagusietako bat izan zen, baina ez zuen ezer idatzita utzi eta haren bizitza eta pentsamendua ikasleen bidez ezagutzen dira, [[Platon]]en bidez, batez ere, Platonen obrarik gehienak Sokratesen solasaldietan oinarrituak baitira. Hain zuzen, Sokrates ''agorako'' gizona izan zen, plaza gizona; Atenasko plazetan filosofia eztabaidak izaten zituen eta bere galdera eta solasaldi sotilen bidez zalantza eragiten zuen jendearengan.
[[Orakulu]] batek inor ez zela Sokrates bezain jakintsua iragarri zuen; hark, ordea, kontrakoa frogatu nahi izan zuen eta ''Ezer ez dakit, ezer ez dakidala baizik'' esaldi ospetsua erantzun zuen. Hala, berak ez zekizkien erantzunak jaso nahian hiriko jendeari galderak egin ohi zizkion kalean eta plazetan. ''Zer da justizia?'' ''Zer da zientzia?'' ''Zer da ausardia?'' Jendeak, ordea, ez zekien erantzuten, eta hala orakuluak iragarritakoa bete zen, inork ez bezala, Sokratesek bere ezjakintasunaren ezaguera behintzat bai baitzuen. Jarrera horrek, ordea, galdetua dena lotsarazi egiten du eta Sokratesi etsai asko sortu zitzaizkion horregatik; hala, jainko berriak sartzeagatik eta gazteria gaiztakeriaren bidetik eramateagatik hiltzera kondenatu zuten. Sokratesek ihes egin beharrean, [[Astaperrexil handi|astaperrexila]] hartu zuen bere jarraitzaileekin hilezkortasunaren gainean lasai hitz egiten zuen bitartean.
== Sokratesen jakintza ==
Sokratesen ahalegina sofisten aurka zihoan, haien filosofia eta zientzia itxurazkoak eta hutsalak zirela frogatzera. Horregatik, sofisten [[erretorika]] eta hitz jarioaren aurka, berak zuzeneko solasaldia erabili zuen. [[Aristoteles]]en iritzian, bi gauza zor dizkio filosofiak Sokratesi; bata arrazoitzeko modua da, eta bestea [[unibertsal|definizio unibertsala]]. Izan ere, Sokratesek galdera bat egiten zuenean, definizio bat eskatzen zuen eta definitzea gauza bati mugak jartzea da, hots, bere izatea ezagutzea; definizioak beraz izatea ezagutzera, izatearen jakintzara eramaten du. Horretan desberdintzen dira sofisten eta Sokratesen filosofia, horren muina, haiena ez bezala, gauzak egiaz zer diren esatea baita.
== Sokratesen etika ==
Sokratesek gizakia zuen kezka nagusia; kezka hori, ordea, sofistek ere bazuten; baina Sokratesek bestelako ikuspegi batetik hartzen zuen gizakia: gizakiaren baitatik. ''Zeure burua ezagutu'', dio Sokratesek, atera argitara zeure barrua. Horrek errotik aldarazi nahi zuen garai hartako gizartea, indarra, sena eta adorea bilatu ordez, Greziako gizona gogoeta egitera eta bere buruari kritika egitera eraman baitzuen. Sokratesen etikaren muina ''areté'' edo [[bertute]]a da. Bertutea, Sokratesentzat, gizonaren funtsa da, bere izatearen helburua. Eta bertute hori zientzia da. Horregatik, gizon gaiztoa ezjakina delako da gaiztoa; ongiari jarraitzen ez bazaio hura ezagutzen ez duelako da. Horregatik, bertutea irakats daiteke. Horretara bihurtzen da Sokratesen filosofiaren muina, nor bere burua ezagutzera, alegia. Aldi berean, ordea, agindu moral bat ere bada, gizonak, bere buruaren jabe izan dadin, jakin egin behar baitu.
Sokrates Greziako filosofiaren aitzindari izan zen. Sokratesengandik izatearen arazoa sortu zen eta hortik Platonen eta Aristotelesen [[metafisika]]; halaber, Sokratesen moraletik eratorri ziren Antzinako Grezian eta Erroman izan ziren hainbat eskola etiko: [[zinismo (filosofia)|zinikoak]], zirenaikoak eta, gero, [[epikureismo|epikureoak]] eta [[estoizismo|estoikoak]], batez ere. IV eta V. mendeetako Greziako filosofia guztiak Sokratesen pentsamenduan ditu erroak.
== Filosofia-sistema ==
Bere filosofian bost oinarrizko puntuak bereiz daitezke:
# Filosofiaren helburua: Giza subjektibitatea aurkitzea (''"Zeure burua ezagutu"''). Horretarako, solasaldien metodo sokratikoa garatuko du, [[elenko]]a baliatuz eta [[maieutika]]n oinarrituz.
# Antieszeptismoa: Posiblea da egia aurkitzea. Egia badago eta aurkitu daiteke, horretarako eman beharreko pausoak emanez.
# Antierlatibismoa: Iritzi guztiek ez dute berdin balio, badaude iritzi faltsuak eta badaude egiazkoak.
# Bertute morala definitu daiteke: Zer da ontasuna? Zer da zuzentasuna? Zer da zoriontasuna? Hiru galdera hauei erantzuteko ''definizio unibertsala'' bilatu beharra dago, hau da, denontzako baliagarriak izan zitekeen definizioa da, ezin da bakoitzaren araberakoa izan.
# [[Intelektualismo]] etikoa: Sokrates maisu etikoa da, bere helburua gizakiaren ekintza, jokaera edo portaera azaltzea baitzen. Bere ustez, ondo jokatu ahal izateko lehenik eta behin jakin behar da zer den ongia; eta zuzen jokatu ahal izateko lehenik eta behin jakin behar da zer den zuzentasuna, zuzentasuna jakin ezean inoiz ez baita zuzentasunez jokatuko.
== Erreferentziak ==
| |||