Industrializazioa Euskal Herrian: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
INFORMAZIOA KENDU |
Bandalismoa desegin |
||
73. lerroa:
Bizkaiko lehen enpresa siderurgikoa [[Santa Ana de Bolueta]] izan zen, 1841ean [[Begoñako errepublika|Begoñako]] [[Bolueta]] auzoan ireki zena, aduanak kostaldera eraman ziren urte berean<ref name=":4">{{Erreferentzia|izenburua=SANTA ANA DE BOLUETA - Auñamendi Eusko Entziklopedia|hizkuntza=eu|url=http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/santa-ana-de-bolueta/ar-127556/|aldizkaria=aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus|sartze-data=2019-05-13}}</ref>. Burdin lingoteen bigarren fusioa egiten hasi zen 1843tik aurrera, Ingalaterratik ekarritako mearekin, Asturiastik ekartzen zen ikatz begetala erabiliz berotzeko, Ibaizabalen egindako presaren indar hidraulikoarekin<ref name=":4" />. Prozesua garestia zela eta, lehen fusioa egiten hasi ziren ere 1848an eraikitako labe garaiarekin. 1860an lehen 200 langile zituen, hiru labe garai eta langileentzat eraikitako lehenengo etxea<ref>{{Erreferentzia|abizena=Alonso Olea, Eduardo J.|izenburua=Santa Ana de Bolueta : 1841-2016 : renovación y supervivencia en la siderurgia vizcaína|argitaletxea=Santa Ana de Bolueta|data=2016|url=https://www.worldcat.org/oclc/1055573766|edizioa=2{u00AA} ed|isbn=9788460888659|pmc=1055573766|sartze-data=2019-05-13}}</ref>. Bertan eraiki zen, adibidez, 1847ko [[Areatzako zubia]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Puente de Isabel II, Bilbao, hace 170 años. Deia, Noticias de Bizkaia|hizkuntza=es|url=https://www.deia.eus/2018/01/23/opinion/tribuna-abierta/puente-de-isabel-ii-bilbao-hace-170-anos|aldizkaria=Deia|sartze-data=2019-05-13}}</ref>.
<gallery mode="packed" heights="
</gallery>
Lehen aipatu bezala, Bilbo-Cardiff garraioak burdina eramaten zuen eta kalitate handiko ikatza ekarri. Hori baliatuz, Barakaldo eta Sestao inguruan industria berria sortzeko aukera zegoen. 1880ko hamarkadarako [[Nuestra Señora del Carmen]] eta [[Siderurgia San Francisco]] enpresak zeuden ibaian behera<ref group="oh">1886tik aurrera [[José Martínez Rivas]] izena hartu zuen</ref>. 1880ean [[San Francisco de Mudela]] enpresa sortu zen [[Lasesarre-Urban Galindo|Desertu]] auzoan<ref name="olaizola">{{Erreferentzia|izena=Juanjo|abizena=Olaizola|izenburua=Historias del tren: LOS TRENES DE LOS ALTOS HORNOS DE VIZCAYA (I)|data=2013-12-21|url=http://historiastren.blogspot.com/2013/12/los-trenes-de-los-altos-hornos-de.html|aldizkaria=Historias del tren|sartze-data=2019-05-13}}</ref>. 1882an [[La Vizcaya]] (Sociedad Anónima de Metalurgia y Construcciones Vizcaya) sortu zuten hainbat inbertsorek, baita [[La Basconia]] ere [[Basauri]]n<ref name="basconia">{{Erreferentzia|izenburua=Industri Ondare eta Herri Laneko Euskal Elkartea|url=http://avpiop.com/eu/patrimonio/la_basconia-_s-a-/18|aldizkaria=avpiop.com|sartze-data=2019-05-13}}</ref><ref name="xtec">{{Erreferentzia|izenburua=siderurgiavasca|url=http://www.xtec.cat/~cgarci38/ceta/historia/siderurgiavasca.htm|aldizkaria=www.xtec.cat|sartze-data=2019-05-13}}</ref>. Honen ondoan eraiki zuten [[Sociedad Anónima Iberia]] 1890ean<ref name=":3" />. Industria guzti honek ez zuen ikatz nahikorik, eta horretarako [[1894]]an [[La Robla trenbidea]] sortu zen, [[Leóngo probintzia|León]] eta [[Palentziako probintzia]]tik ikatz merkeagoa ekartzeko<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Crisis de la minería del carbón y transformación del espacio: el caso de las cuencas orientales leonesas|data=2012-06-20|url=https://web.archive.org/web/20120620111719/http://www.jsmelado.es/tesis.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-05-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Juanjo|abizena=Olaizola|izenburua=Historias del tren: EL FERROCARRIL DE LA ROBLA CUMPLE 125 AÑOS (I)|data=2017-10-06|url=http://historiastren.blogspot.com/2017/10/el-ferrocarril-de-la-robla-cumple-125.html|aldizkaria=Historias del tren|sartze-data=2019-05-13}}</ref>. [[1895]] iritsi zenean 14 siderurgia fabrika garrantzitsu ziren Bizkaian, eta laster hasi zen elkartze prozesu bat, [[Bizkaiko Labe Garaiak]] sortzeko bidean.
Lehen pausoa "Nuestra Señora del Carmen" modernizatzea izan zen, eta izena aldatzea: 1882tik aurrera [[Altos Hornos de Bilbao]] izatera pasa zen, [[Bessemer prozesua|Bessemer]] eta [[Martin-Siemens]] prozesuak aurrera eraman zitzakeen enpresa zen<ref name="olaizola"/>. Enpresa hau Ybarra familiarena zen, kanpoko kapital askorekin. [[Pedro Pascual Gandarias]]en "La Vizcaya" enpresak 1888tik aurrera produktu elaboratua egiteari ekin zion, [[Cockerill]] enpresaren teknologia sartuz, Robert konbertidoreekin eta Siemens labeekin<ref name="olaizola" />. [[Francisco Goitia Ostolaza]] enpresari gipuzkoarrak, [[Beasain]]<nowiki/>en zuen enpresan 1882an [[latorri|latorria]] lantzen hasi zenak<ref>{{Cite book|hizkuntza=Euskara|izenburua="Fabrika haundie" Beasaingo Construcciones y Auxiliar de Ferrocarrilesen historia|urtea=1996|abizena=LEGORBURU FAUS|izena=Elena|orrialdeak=|orrialdea=22|argitaletxea=Beasaingo Udalaren Kultura-batzordea|ISBN=8470863193 9788470863196}}</ref>, siderurgiaren negozioak [[Ezkerraldea]]<nowiki/>n gorakada zuela ikusita, 1888an, [[Beasain]]<nowiki/>dik ekarritako teknikarien laguntzaz, bere [[Goitia y Compañía]] enpresaren fabrika bat sortu zuen Sestaon<ref>{{Erreferentzia|abizena=Zurbano Melero, José Gabriel.|izenburua=Industrializazio prozesua eta gizarte modernizazioa Beasainen (1860-1936) : industri-herri baten baldintzak, lehiak eta erakuntza = El proceso de industrialización y la modernización social en Beasain (1860-1936) : condiciones, afanes y formación de una población industrial|argitaletxea=[Ayuntamiento, Comisión de Cultura]|data=D.L. 1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/434382369|isbn=8470863118|pmc=434382369|sartze-data=2019-06-10}}</ref><ref>{{Cite book|hizkuntza=|izenburua=Beasain. Historia y desarrollo hasta nuestros días|urtea=1970|abizena=AZURMENDI DORRONSORO|izena=Jose Manuel|orrialdeak=|orrialdea=68|argitaletxea=Donostiako Aurrezki-Kutxa|ISBN=}}</ref>, 1890tik aurrera [[Compañía Anónima La Iberia]] izena hartu zuena. Enpresa honek La Vizcayari erosten zion materiala, eta bere soberakinak berriro berari saltzen zizkion<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Altos Hornos de Vizcaya - Auñamendi Eusko Entziklopedia|hizkuntza=eu|url=http://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/eu/altos-hornos-de-vizcaya/ar-9103/|aldizkaria=aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus|sartze-data=2019-05-13}}</ref>. 1892tik aurrera enpresa hauek elkartzeko saiakera egin zen. [[José Villalonga Gipuló]] eta [[Luis Zubiria Ybarra]]k [[Victor Txabarri]] eta Pedro Pascual Gandariasekin negoziazioa ireki zuten ahalik eta 1901ean fusionatzea erabaki zuten arte. La Iberiak enpresa horiekin batzea eskatu zuen. [[1902]]ko [[apirilaren 29]]an sortu zen, ofizialki, [[Bizkaiko Labe Garaiak]]. Ybarra-Zubiria-Vilallongak, Txabarrik eta Gandarias-Durañona familiek zituzten akzio gehienak. Enpresa berria Euskal Herriko handiena izan zen, 200 bulegoko langile, 14 ingeniari, 65 kontramaestre, 5.420 langile eta 230 meatzarirekin<ref>{{Erreferentzia|izena=Publicado por Ezagutu Barakaldo {{!}}|abizena=Mar 22|izenburua=El Hospital de San Eloy|hizkuntza=es|abizena2=Patrimonio|abizena3=Urbanismo {{!}} 3|izena2=2019 {{!}}|data=2019-03-22|url=http://ezagutubarakaldo.net/el-hospital-de-san-eloy/|aldizkaria=Ezagutu Barakaldo|sartze-data=2019-05-13}}</ref>.
<gallery mode="packed" heights="140px">
| |||