|
Oparotasun eta bizitza kulturalaren ikuspuntutik, [[Bizantziar Inperioa]] kristau historia eta zibilizazioaren une gorenetako bat izan zen, eta [[Konstantinopla]] izan zen tamainaren, aberastasunaren eta kulturaren ikuspegitik kristau munduko hiririk garrantzitsuena<ref>{{Erreferentzia|abizena=Cameron, Averil.|izenburua=The Byzantines|argitaletxea=Wiley-Blackwell|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/429601392|isbn=9781405198332|pmc=429601392|sartze-data=2019-09-15}}</ref>. Garai horretan [[Antzinako Greziako filosofia]]ren gaineko interesa berpiztu zen ere, eta literatura oparoa ekoiztu zen [[greziera]]z. [[Bizantziar artea]] eta [[bizantziar literatura]] Europan zehar nagusi izan ziren, eta Mendebalde osoan garai honetan Bizantziar arteak izandako zabalpen eta esanahia izugarria izan zen. [[Islam]]aren sorrerak, eta bereziki [[Ipar Afrika]]ra zabaldu izanak kristau kongregazioak murriztu zituen eskualdean. Une horretatik aurrera Egiptoko [[Eliza Koptoa]], [[Etiopia]]ko [[Tewahedo Eliza Ortodoxoa]] eta [[Nobatia]], [[Makuria]] eta [[Alodia]]ko [[Nubiar Eliza]] baino ez ziren geratu talde egonkor gisa<ref>{{Erreferentzia|abizena=Browning, Robert, 1914-1997.|izenburua=The Byzantine Empire|argitaletxea=Catholic University of America Press|data=1992|url=https://www.worldcat.org/oclc/844260253|edizioa=Rev. ed|isbn=9780813220321|pmc=844260253|sartze-data=2019-09-15}}</ref>.
==== Erromatar garaiko kristautasuna Euskal Herrian ====
Andrés E. de Mañaricuak, kristautasuna Euskal Herrian nola sartu zen ikertzen duen aditu batek, laburbildu zuen duela ez asko gai horri buruzko bere ikerketa. Haren arabera, euskaldunen ebanjelizazioa [[Erromatar Inperioa|Erromatar Inperio]] Beherean hasiko zen, eta jada [[IV. mendea|IV. mendeko]] lehen urteetan lur horiek Erromako Elizari martiri talde bat eskain ziezaioketen [[Diokleziano|Dioklezianoren]] jazarpenaren pean. Mende honen bigarren erdian baskoien paganismoa "iragana" dela esan zuen [[Prudentzio (santua)|Prudentziok]]. Era berean, IV-V mendeetan, [[Calahorra|Calahorraren]] egoitza existitzen zela jakin da, eta ziurta daiteke mendea hastean Euskal Herri kontinentaleko hiri guztiek zituztela jada beren apezpikuak. Ez dakigu, hala ere, zehatz-mehatz zein den iturri faltagatik penintsulako Euskal Herriko egoera; izan ere, zalantzarik gabe esku hartu zuten kontziliazioen aktetan, 380ko Zaragozakoan, adibidez, ez dira aipatzen parte-hartzaileen egoitzak. [[Mendebaldeko Erromatar Inperioa]] erori zenean, kristautasuna Vasconiaren lau alboetatik sartzen saiatu zen. Calahorrako, Iruñeko eta Okako hiru elizbarrutiek, beren jurisdikzioa [[autrigoi]] lurretatik hedatzen zutenak, mendez mende banatzen zuten euskal lurraldea. Kontzeju bisigodoetan ere parte-hartzea bermatuta dago, baita ebanjelizazio sinkronizatu bat ere Europako gainerako inguruko herriekin. Gorabehera politikoek, musulmanen aurkako borrokek eta erresuma kristau jaioberrien arteko lehiek beste apezpiku-egoitza batzuk ezabatzea edo agertzea eragingo lukete. Calahorrako apezpikutzari buruz, zalantzarik gabe fundaziorik antzinakoena zena, zehaztasun handiagoz ezagutzen da [[457|457an]] [[Silvano]] gotzaina zela, bere aurka [[Hilario (aita santua)|Hilario Aita Santuak]] [[Tarraco|Tarracoko]] probintziako gotzainei bidalitako gutunengatik, metropoliaren baimenik gabe bi gotzain agindu izana leporatuz. Azkenik, Euskal Herri kontinentalari dagokionez, Narbaitzek dio apezpiku-egoitza bakarra, luzaroan, [[Akize|Dax]] edo Civitas Aquensium edo [[Akize]] izan dela euskaraz, historialari guztiek onartzen baitute gotzain-egoitzak bide garrantzitsuetatik gertu baino ez zirela eratzen, hala nola Dax edo Akizetik Antonio Ibilbideari buruz. Bestalde, Baionako elizbarrutiak uste du Dubaratek "V. mendean edo gure arotik ikusi nuen" sortu behar zela, 1543ko "Missel de Bayonne" bere magistralean.
=== Goi Erdi Aroa ===
|
