21:13, 4 abendua 2019ko berrikusketa aldatu Aosbot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 344.861 edits t Autoritate kontrola jartzea ← Aurreko ezberdintasuna		12:56, 4 otsaila 2020ko berrikusketa aldatu desegin Assar (eztabaida \| ekarpenak) 25.308 edits tNo edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: [[Fitxategi:Centres_of_origin_and_spread_of_agriculture.svg\|thumb\|350px\|[[Nekazaritza]]ren sorrera eta garapena erakusten duen munduko mapa: Ekialde Hurbila (orain dela 11.000 urte), [[Yangtze]] eta [[Ibai Horia]]ren arroak (orain dela 9.000 urte) eta [[Ginea Berria\|Ginea Berriko]] Goi-Ordokia (orain dela 9.000-6.000 urte), [[Mexiko]]ko erdialdea (orain dela 5.000-4.000 urte), [[Hego Amerika]]ko iparraldea (orain dela 5.000-4.000 urte), [[Saharaz hegoaldeko Afrika]] (orain dela 5.000-4.000 urte, eta leku zehatza ezezaguna) eta [[Ipar Amerika]]ko ekialdea (orain dela 4.000-3.000 urte).<ref>{{Erreferentzia\|izena=Jared\|abizena=Diamond\|izenburua=Farmers and Their Languages: The First Expansions\|orrialdeak=597–603\|hizkuntza=en\|abizena2=Bellwood\|izena2=Peter\|data=2003-04-25\|url=http://science.sciencemag.org/content/300/5619/597\|aldizkaria=Science\|alea=5619\|zenbakia=300\|issn=0036-8075\|pmid=12714734\|doi=10.1126/science.1078208\|sartze-data=2018-04-08}}</ref>]] '''Iraultza neolitikoa''', '''Neolitoko Iraultza''', '''Nekazaritza Iraultza''' edo '''Lehen ~~Nekazal~~Nekazaritza Iraultza''' [[gizaki]]aren hainbat kulturak mundu osoan zehar [[ehiztari-biltzaileak]] izatetik [[sedentarismo\|sedentario]] eta [[nekazari]] izatera emandako pausoa izan zen. Iraultza [[Neolito]]ko<nowiki/>aren ondorioz, biztanleriaren hazkuntza erraldoia hasi zen.<ref>{{Erreferentzia\|izena=Jean-Pierre\|abizena=Bocquet-Appel\|izenburua=When the World’s Population Took Off: The Springboard of the Neolithic Demographic Transition\|orrialdeak=560–561\|hizkuntza=en\|data=2011-07-29\|url=http://science.sciencemag.org/content/333/6042/560\|aldizkaria=Science\|alea=6042\|zenbakia=333\|issn=0036-8075\|pmid=21798934\|doi=10.1126/science.1208880\|sartze-data=2018-04-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|url=http://www1.euskadi.net/harluxet/hiztegia1.asp?sarrera=Neolitoa\|egilea=Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa\|izenburua=Neolitoa}}</ref> Komunitate sedentarioen ondorioz, [[landare]]ak nola hazten eta garatzen ziren aztertu ahal izan zuten, eta eurekin esperimentatu.<ref>{{Erreferentzia\|izena=Elizabeth\|abizena=Pollard\|izenburua=Worlds Together, Worlds Apart: A History of the World: From the Beginnings of Humankind to the Present\|argitaletxea=W. W. Norton & Company\|hizkuntza=English\|abizena2=Rosenberg\|abizena3=Tignor\|abizena4=Karras\|izena2=Clifford\|izena3=Robert\|izena4=Alan\|data=2015-02-01\|url=https://www.amazon.com/Worlds-Together-Apart-Beginnings-One/dp/0393250954\|edizioa=1 edition\|isbn=9780393250954\|sartze-data=2018-04-08}}</ref> [[Ezagutza]] berri horrek [[landareen etxekotze]]a ekarri zuen.<ref>{{Erreferentzia\|izena=Lewin,\|abizena=Roger.\|izenburua=Human evolution : an illustrated introduction\|argitaletxea=Blackwell\|data=2005\|url=https://www.worldcat.org/oclc/68194630\|edizioa=5th ed\|isbn=9781405156141\|pmc=68194630}}</ref> Izena [[Gordon Childe]] australiar arkeologoak asmatu zuen [[1941]]ean.<ref>{{Erreferentzia\| izena1 = Colin \|abizena1= Renfrew \|izena2= Paul \|abizena2= Bahn\| izenburua = Arqueologia: Teoría, métodos y práctica\| urtea = 1993\| argitaletxea = AKAL}}</ref> Datu arkeologikoen bidez jakin daiteke landare eta [[animalia\|animalien]] [[etxabere\|etxekotzea]] mundu osoko hainbat lekutan gertatu zela independenteki, gutxi gorabehera [[Holozeno]]tik aurrera, orain dela 12.500 urte.<ref>{{Erreferentzia\|izenburua=Zeitung WESTFALEN-BLATT: WB Debatte (Leitartikel) - Klimaschutz: Die …\|data=2013-02-12\|url=https://archive.is/20130212172350/http://www.westfalen-blatt.de/nachricht/2012-11-25-klimaschutz-die-ziele-schmelzen-dahin/613/\|aldizkaria=archive.is\|sartze-data=2018-04-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|izena=Barker,\|abizena=Graeme.\|izenburua=The agricultural revolution in prehistory : why did foragers become farmers?\|argitaletxea=Oxford University Press\|data=2006\|url=https://www.worldcat.org/oclc/607806028\|isbn=9780199559954\|pmc=607806028}}</ref> Munduan, [[nekazaritza]]n gertatutako lehenengo iraultza izan zen. Neolitoko Iraultzak eskuragarri zeuden elikagaien barietatea gutxitu zuen, elikagai zehatzak landatu eta etxekotu zirelako, giza [[nutrizio]]aren aldakortasuna murriztuz.<ref>{{Erreferentzia\|izena=George J.\|abizena=Armelagos\|izenburua=Brain evolution, the determinates of food choice, and the omnivore's dilemma\|orrialdeak=1330–1341\|data=2014\|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24564590\|aldizkaria=Critical Reviews in Food Science and Nutrition\|alea=10\|zenbakia=54\|issn=1549-7852\|pmid=24564590\|doi=10.1080/10408398.2011.635817\|sartze-data=2018-04-08}}</ref>

Iraultza neolitiko: berrikuspenen arteko aldeak