COVID-19 pandemia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
+erref |
+edukiak |
||
11. lerroa:
Txinatar zientzialariek berehala lortu zuten birus berriaren sekuentzia genetikoa bakandu eta zehaztea, zeina ziztu bizian mundu osoaren esku jarri zuten, horrela, beste herrialdeetan ere birusa atzemateko [[Polimerasaren kate-erreakzioa|PCR]] testak era independentean gara zitzaten.<ref name=":1">{{Cite news|url=https://www.ijidonline.com/article/S1201-9712(20)30011-4/pdf|abizena=|izena=|izenburua=The continuing epidemic threat of novel coronaviruses to global health – the latest novel coronavirus outbreak in Wuhan, China|data=2020-01-14|egunkaria=International Journal of Infectious Diseases|formatoa=pdf|hizkuntza=en|sartze-data=2020-01-31}}</ref><ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Promed Post – ProMED-mail|data=2020-01-24|url=https://web.archive.org/web/20200124185406/https://promedmail.org/promed-post/?id=6866757|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-01-31}}</ref><ref name=":3">Cohen, Jon; Normile, Dennis (2020ko urtarrilaren 17). "New SARS-like virus in China triggers alarm". ''Science''. '''367''' (6475): 234–235. doi:10.1126/science.367.6475.234. ISSN 0036-8075. <nowiki>PMID 31949058</nowiki>.</ref><ref name=":4">Parry, Jane (2020ko urtarrila). "China coronavirus: cases surge as official admits human to human transmission". ''British Medical Journal''. '''368''': m236. doi:10.1136/bmj.m236. ISSN 1756-1833. <nowiki>PMID 31959587</nowiki>.</ref> Lehen berrogeita bat kutsatuetatik bi herenek nolabaiteko lotura zuen [[Huanango Itsaskien Handizkako Merkatua|Huanango Itsaskien Handizkako Merkatuarekin]], zeinean animaliak bizirik ere saltzen zituzten.<ref>Huang, Chaolin; Wang, Yeming; Li, Xingwang; Ren, Lili; Zhao, Jianping; Hu, Yi; Zhang, Li; Fan, Guohui; Xu, Jiuyang; Gu, Xiaoying; Cheng, Zhenshun (2020ko urtarrilaren 24). "Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China". ''Lancet''. doi:10.1016/S0140-6736(20)30183-5. ISSN 0140-6736. <nowiki>PMID 31986264</nowiki>.</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=New coronavirus can cause infections with no symptoms, studies show|hizkuntza=en-US|data=2020-01-24|url=https://www.statnews.com/2020/01/24/coronavirus-infections-no-symptoms-lancet-studies/|aldizkaria=STAT|sartze-data=2020-01-31}}</ref><ref>Chan, Jasper Fuk-Woo; Yuan, Shuofeng; Kok, Kin-Hang; To, Kelvin Kai-Wang; Chu, Hin; Yang, Jin; Xing, Fanfan; Liu, Jieling; Yip, Cyril Chik-Yan; Poon, Rosana Wing-Shan; Tsoi, Hoi-Wah (2020ko urtarrilaren 24). "A familial cluster of pneumonia associated with the 2019 novel coronavirus indicating person-to-person transmission: a study of a family cluster". ''The Lancet''. '''0'''. doi:10.1016/S0140-6736(20)30154-9. ISSN 0140-6736. <nowiki>PMID 31986261</nowiki>.</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Lisa Schnirring {{!}} News Editor {{!}} CIDRAP News {{!}}|abizena=Jan 25|izenburua=Doubts rise about China's ability to contain new coronavirus|hizkuntza=en|abizena2=2020|url=http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/doubts-rise-about-chinas-ability-contain-new-coronavirus|aldizkaria=CIDRAP|sartze-data=2020-01-31}}</ref> 2019-nCoV birusaren genomaren sekuentzia ehuneko 75-80an SARS-CoV birusarenaren parekoa da eta ehuneko laurogeita bostean beste koronabirusen genoma-sekuentziarekiko parekoa da.<ref>Zhu, Na; Zhang, Dingyu; Wang, Wenling; Li, Xinwang; Yang, Bo; Song, Jingdong; Zhao, Xiang; Huang, Baoying; Shi, Weifeng; Lu, Roujian; Niu, Peihua (2020ko urtarrilaren 24). "A Novel Coronavirus from Patients with Pneumonia in China, 2019". ''New England Journal of Medicine''. United States. doi:10.1056/NEJMoa2001017. ISSN 0028-4793. <nowiki>PMID 31978945</nowiki>.</ref><ref>Perlman, Stanley (2020ko urtarrilaren 24). "Another Decade, Another Coronavirus". ''New England Journal of Medicine''. '''0''': null. doi:10.1056/NEJMe2001126. ISSN 0028-4793. <nowiki>PMID 31978944</nowiki>.</ref> Alabaina, ez dago oso argi birus hau SARS birusaren hilgarritasunera iristen den.<ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":4" />
2020ko urtarrilaren 30ean, [[Munduko Osasun Erakundea|Munduko Osasun Erakundeak]] birusaren agerraldia Nazioarte Mailako Osasun Publikoko Larrialdi izendatu zuen; 2009tik ([[H1N1 pandemia]] jazo zen urte horretan) sei aldiz abiarazi da izendapen hori.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Coronavirus declared global health emergency|hizkuntza=en-GB|data=2020-01-31|url=https://www.bbc.com/news/world-51318246|aldizkaria=BBC News|sartze-data=2020-01-31}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Woo|abizena=Says|izenburua=WHO declares coronavirus outbreak a global health emergency|hizkuntza=en-US|data=2020-01-30|url=https://www.statnews.com/2020/01/30/who-declares-coronavirus-outbreak-a-global-health-emergency/|aldizkaria=STAT|sartze-data=2020-01-31}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Sui-Lee|abizena=Wee|izenburua=W.H.O. Declares Global Emergency as Wuhan Coronavirus Spreads|hizkuntza=en-US|abizena2=Jr|abizena3=Hernández|izena2=Donald G. McNeil|izena3=Javier C.|data=2020-01-30|url=https://www.nytimes.com/2020/01/30/health/coronavirus-world-health-organization.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2020-01-31}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV)|hizkuntza=en|url=https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov)|aldizkaria=www.who.int|sartze-data=2020-01-31}}</ref> Urtarrilaren 31an, kutsagarritasunari, hilkortasun tasari, inkubazio aldiari, mundu mailako hedapen gaitasunari eta txertoa sortu arte beharko den denborari buruzko ikuspegi orokor bat argitaratu zen, birus berria antzinakoekin alderatzen dituena.<ref>{{Erreferentzia|izena=Knvul|abizena=Sheikh|izenburua=How Bad Will the Coronavirus Outbreak Get? Here Are 6 Key Factors|hizkuntza=en-US|abizena2=Watkins|abizena3=Wu|abizena4=Gröndahl|izena2=Derek|izena3=Jin|izena4=Mika|data=2020-01-31|url=https://www.nytimes.com/interactive/2020/world/asia/china-coronavirus-contain.html|aldizkaria=The New York Times|issn=0362-4331|sartze-data=2020-01-31}}</ref>
== Epidemiologia ==
Georgetowngo Unibertsitateko Daniel Lucey zientzialariaren arabera, lehen kutsapena gizakietan 2019ko azaroan jazo zen, edo agian lehenago.<ref>{{Erreferentzia|izena=Sahar|abizena=Esfandiari|izenburua=A new report indicates that the deadly Chinese coronavirus may not actually have originated at a wet market in Wuhan|url=https://www.businessinsider.com/wuhan-coronavirus-may-not-have-originated-from-wet-market-2020-1|aldizkaria=Business Insider|sartze-data=2020-01-31}}</ref> Zientzialari honen argudioa sostengatzeko The Lancet aldizkariko artikulu bat baliatu izan da, zeinak dioen bazela koronabirus berria pairatzen ziharduten lehen 41 gaixoen artean gaixo bat ustezko sorburu den itsaskien merkatuarekin eta beste gaixoekin inolako loturarik ez zuena. Edonola ere, kasu sekundario eta tertziarioak atzematen joan ahala, merkatuaren kutsatze-gaitasuna indarra galtzen joan zen. Lehen berrogeita hemeretzi kasuak, 2019ko abenduaren bukaeran eta hurrengo urteko urtarrilaren hasieran atzemandako guztiak, Jinyintan Ospitalean artatu ziren, zeina halako gaixoak bakanduta mantentzeko prestatua zegoen. Berrogeita hemeretzi horietatik soilik berrogeita bat kasu zeuden egiaztatuta. Berrogeita bat kasu horietatik, senideen talde bakar bat zegoen, 30 (%73) pertsona gizonak ziren eta batez besteko adina 49 urte zen. Horien artetik ia heren batek (%32) lehendik gaixotasun jakin batzuk, edo baldintza esanguratsu batzuk zituen: diabetesa (zortzik), odol-presio altua (seik) eta bihotzeko eritasunak (seik). Kasuen bi herenek harreman zuzena izan zuten Huanango Itsaskien Handizkako Merkatuarekin. Ohiko sintomak sukarra (berrogeik, %98), eztula (hogeita hamaikak, %73) eta ondoeza muskuluetan edo nekea (hemezortzik, %44) dira. Oso ohikoak ez diren sintomak aldiz, kerrudun edo odoldun eztula, buruko mina eta beherakoa dira. Multzoaren erdiak arnasteko zailtasunak erakutsi zituen eta hamahiru eri zainketa intentsiboetara eraman zituzten. Berrogeita bat kasuetan pneumonia atzeman zen. Hamabi gaixok arnas-zailtasun sindrome akutua, beste bostek bihotz-lesioak pairatu zituzten eta azkenik, lauk bigarren mailako infekzioa.
== Erreferentziak ==
| |||