Latex: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
«Làtex» orriaren itzulpena eginez sortua |
|||
1. lerroa:
[[Fitxategi:Latex-production.jpg|thumb| Kautxuzko zuhaitzako latexa ]]
[[Fitxategi:Làtex_de_Araujia_2015-10-18_09.42.17.jpg|thumb| [[ Araujia sericifera |Araujia sericifera]] latexa larruazaleko eta begietarako narritagarria da ]]
'''Latexa''' esne itxurako zukua da, hainbat [[landare]] edo [[onddo]] barrutik ateratzen dena, [[Euphorbiaceae|euphorbiaceaen]] eta [[Moraceae|moraceaen]] familietatik bereziki, [[Hodi laktifero|hodi laktiferoetatik]] ibiltzen dena. Antzeko ezaugarriak dituen artifizialki lortutako produktuari latex deritzo.
Floemako zelula jariatzaileek ekoizten dute, eta %50 urez osatuta dago. Latex natural bakoitzaren konposizioa aldakorra da, orokorrean emultsio konplexu bat da, non [[Proteina|proteinak]], [[Alkaloide|alkaloideak]], [[Almidoi|almidoiak]], [[Azukre|azukreak]], [[Landare-olio|landare-olioak]], [[Tanino|taninoa]], [[erretxina]] eta goma naturala aurkitzen diren. Latexaren kolorea, [[Zuri|zuria]] (gehiena), [[Hori|horia]], laranja edo [[Eskarlata|eskarlataren]] artean alda daiteke.
Landare batzuen latexa [[Pozoi|pozoitsua]] da, beste batzuena oso garratza da, adibidez piku arruntarena eta esne zuhaitzarena gozoa da eta janari gisa erabiltzen da. Botanistek ez dakite zehatz-mehatz latexak landareetan betetzen duen papera. Zenbaitetan zauriak babesten ditu, eta horien gainean geruza babesgarria osatzen du. Hainbat espezieetan toxikoa da eta animalien aurkako defentsa gisa balio du.
[[Fitxategi:Black_Latex_Catsuit_777.jpg|ezkerrera|thumb| Latexezko soinekoa ]]
== Latexaren iturriak ==
[[Fitxategi:Bubblegum.jpg|thumb| Puxikak txikle batekin ]]
[[Mitxoleta|Amapola]], [[Kautxu|kautxua]] (''Hevea'' generoa) eta [[asteraceae]] familiako (adibidez, [[uraza]] eta beste batzuk) [[Zurtoin|landareetan]] sistema laktiferoa zurtoineko meristemoan edo sustraian sortzen da, latexezko hodi eroaleak eratzen dituen zelula ilara baten pareta zelularra disolbatzearen ondorioz.
Beste landare batzuetan, hala nola [[Euphorbiaceae|Euphorbiae]] familiakoetan, sistema laktiferoa desberdina da, eta ernalkuntzatik dauden zelula laktifero batzuk landare osora hedatzetik sortzen da; beraz, latexa landarearen zati guztietan dago.
=== Lorbidea ===
Latex ekoizten duten espezieak [[Ekuador|Ekuadorreko]] paraleloan dauden baso tropikaletan aurkitzen dira eta [[Europa|Europara]] [[Brasil|Brasiletik]] ekarri zituzten. Orain, herrialde tropikal askotako landaketetan landatzen da. Zuhaitzaren azalean dauden ebaki kaltegabeetatik tantaka datorren latexa pazientziaz biltzen da ontzietan. Latexaren egungo erabilera ugariaren ondorioz, zuhaitzak oso baliotsuak dira eta aberastasun-iturri dira hirugarren munduko herrialde askorentzat. Latexezko zuhaitzak oihan tropikaletan landaretza mota nagusietako bat dira.
Gaur egun, Brasil da latex ekoizle handiena, Amazoniari esker. Hego Amerika, Hegoafrikako eta Malasia bezalako beste herrialde batzuek ere latexa saltzen dute.
== Latexaren funtzioa landareetan ==
* Produktuen erreserba eta metaketa
* Iraiztea
* [[Bakterio|Onddoen]] edo [[Bakterio|bakterioen]] edo [[Belarjale|belarjaleen]] aurkako babesa
== Erabilerak ==
* [[Kautxu]] naturalaren ekoizpena. Oso elastikotasunagatik, iragazkortasunagatik, erresistentziagatik eta eroankortasun elektriko edo termiko ezagatik erabilita. Pneumatikoetan erabiltzen da (gehienetan), eta beste material isolatzaileetan.
* Latexezko aparra: koltxoi, eserleku, bigungarri eta abarretarako.
* [[Gomagoxo|Gomagoxoa]] egiteko
* [[Opio]] ekoizpena
* Zenbait industria-produkturen osagaia, hala nola janzteko arropa, pinturak, eskularruak eta profilaktikoak, kontuan hartu behar da latexarekiko [[alergia]] izan daitekeela.
* Gutapertxa: eskala industrialean erabiltzen da, besteak beste, oihal iragazgaitzak egiteko eta kable elektrikoak (batez ere itsaspeko kableak) isolatzeko, isolatzaile gisa dituen propietate onak direla eta. Eragozpen bakarra eguzkiarekiko esposizio luzerik ez jasatea da.
== Alergenoak ==
Latexak % 1 eta 1,8 arteko proteina edukiak ditu eta 13 alergeno identifikatu dira. Proteina hauek beste landare espezie batzuetan ere badaude, fruta jakin batzuetan ( [[Banana|platanoa]], [[Gaztaina|gaztainondoa]], [[Kiwi (fruitua)|kiwia]], [[papaia]], piku, [[Intxaurrondo arrunt|intxaur]], melokotoia, [[Abrikotondo|abrikot]], [[Gerezi|gereza]] eta [[Aranondo|aranak]] ) eta beste zenbait barazki batzuetan, esaterako [[patata]] eta [[Tomate|tomatea]] . Horrek erreaktibitate gurutzatua eragin dezake latexarekiko alergia duten gaixoen eta fruta horiek irenstearen artean.
[[Kategoria:Materialak]]
| |||