Internet: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
kanpo estekak |
segurtasuna |
||
137. lerroa:
[[Pornografia|Pornografiak]] Interneteko trafikoaren zati handi bat hartzen du. Sarearen bidez erraz zabaltzen da pornografia, haren publizitatea agertzen da webgune askotan. Kezkagarria da gazteen sexu hezkuntzan eta jardueretan duen eraginagatik <ref>{{Erreferentzia|izena=Nagore Irazustabarrena|abizena=Uranga|izenburua=Internet eta pornoa sexu hezitzaile|hizkuntza=eu|data=2014-02-23|url=https://www.argia.eus/argia-astekaria/2404/internet-eta-pornoa-sexu-hezitzaile|aldizkaria=Argia|sartze-data=2020-01-02}}</ref>.
== Segurtasuna ==
Internet-eko baliabideek, hardwareak eta software osagaiek erasoak jasotzen dituzte, baimenik gabe baliabideen kontrola har dezakete, iruzurra edo xantaia egin edo informazio pribatua atzitu.<ref>{{Erreferentzia|izena=Vint|abizena=Cerf|izenburua=“Father of the internet” Vint Cerf says we need to be less naive if we’re going to fix it|hizkuntza=en|url=https://qz.com/1703322/internet-pioneer-vint-cerf-on-what-we-need-to-do-to-fix-the-web/|aldizkaria=Quartz|sartze-data=2020-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Internet eta teknologiak segurtasunez erabiltzeko agiri interesgarriak|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|data=2015-02-03|url=http://www.avpd.euskadi.eus/dokumentazioa/-/informazioa/agiri-interesgarriak/|aldizkaria=www.avpd.euskadi.eus|sartze-data=2020-01-03}}</ref>
=== Malware-a ===
[[Malware]]-a software gaiztoa da, Internet-etik zabaltzen dena. Malware mota asko daude: [[Birus (informatika)|birusak]], [[Informatika har|harrak]], [[Troiako|troiakoak]], [[Spyware|spyware-ak]] eta [[Bot|bot-ak]], etab. Programa hhoriek [[Ordenagailu|konputagailuaren]], [[Konputagailu-sare|konputagailu-sarearen]] edo erabiltzailearen informazioa biltzen dute helburu gaiztoekin<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Segurtasuna Interneten|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=eu|data=2012-02-22|url=https://informatikalari.wordpress.com/2012/02/22/segurtasuna-interneten/|aldizkaria=Informatikalari|sartze-data=2020-01-03}}</ref>.
===Zentsura===
143 ⟶ 149 lerroa:
Zentsura egiteko beste modu bat, Interneteko zerbitzuak eskaintzen dituen enpresaren autozentsura izatea da, Txinan gertatzen den bezala.<ref>{{Erreferentzia|izenburua="Race to the Bottom": Corporate Complicity in Chinese Internet Censorship: II. How Censorship Works in China: A Brief Overview|url=https://www.hrw.org/reports/2006/china0806/3.htm|aldizkaria=www.hrw.org|sartze-data=2019-11-28}}</ref> Badira zentsura indargabetu nahian gobernuak meatxatu dituzten bilatzaileak ere, Google kasu. Txinan dituen zerbitzuak bertan behera uzteko meatxua egin zion.<ref>{{Erreferentzia|izena=SANDRO|abizena=POZZI|izenburua=Google amenaza con cerrar su buscador en China|hizkuntza=es|data=2010-01-13|url=https://elpais.com/tecnologia/2010/01/13/actualidad/1263376861_850215.html|aldizkaria=El País|issn=1134-6582|sartze-data=2019-11-28}}</ref>
Interneten erabileran zentsura gainditzeko, teknologia eta tresna ugari garatu izan dira. Darknet, adibidez, komunikatzaileen erabateko anonimotasuna lortzea helburu duten sare eta teknologien bilduma da, era horretan askatasun osoko gunea sortuz. Teknika kriptografikoak ere erabiltzen dira. Gaur egun erabateko anonimotasuna lortzen ez duten arren, erabiltzaileen pribatutasuna nabarmen hobetzea lortzen dute. Horrelako sareak biziki erabili izan dira, adibidez, Arabiar Udaberriko gertaeretan eta wikileaks sare osoan, isilpeko informazioa argitaratzeko.<ref>{{Erreferentzia|izena=Jacinto Lajas|abizena=Portillo|izenburua=10 formas de censura de Internet en regímenes sin libertades|hizkuntza=es|data=2011-05-07|url=https://www.periodismociudadano.com/10-formas-de-censura-de-internet-en-regimenes-sin-libertades/|aldizkaria=Periodismo Ciudadano|sartze-data=2019-11-28}}</ref><ref>Network Neutrality, Vinton G. Cerf {{Erreferentzia|izenburua=Wayback Machine|data=2012-12-17|url=https://web.archive.org/web/20121217133220/http://commerce.senate.gov/pdf/cerf-020706.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=The Crisis of Social Media {{!}} Freedom House|hizkuntza=en|url=https://www.freedomonthenet.org/report/freedom-on-the-net/2019/the-crisis-of-social-media|aldizkaria=www.freedomonthenet.org|sartze-data=2020-01-03}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Enemies of the Internet {{!}} Entities at the heart of censorship and surveillance|data=2014-03-12|url=https://web.archive.org/web/20140312120731/http://12mars.rsf.org/2014-en/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2020-01-03}}</ref>
==Tamaina ==
154 ⟶ 160 lerroa:
Oro har, Interneten erabilerak izugarrizko hazkundea izan du. 2000tik 2009ra, 394 milioitik 1858 milioira igo zen Interneten erabiltzaileen kopurua munduan. 2010ean, munduko biztanleen %22ak bazuen konputagailu baterako atzipena, eta Google-en egunero mila milioi bilaketa egiten ziren, 300 milioi erabiltzailek blogak irakurtzen zituen eta YouTube-n egunero 2 mila milioi bideo ikusten ziren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Top Ten Internet Languages in The World - Internet Statistics|url=https://www.internetworldstats.com/stats7.htm|aldizkaria=www.internetworldstats.com|sartze-data=2019-11-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=antaranews.com|izenburua=Google Earth demonstrates how technology benefits RI`s civil society, govt|url=https://en.antaranews.com/news/71940/google-earth-demonstrates-how-technology-benefits-ris-civil-society-govt|aldizkaria=Antara News|sartze-data=2019-11-28}}</ref>. Ezin aipatu gabe utzi Internet-ek eragiten dituen energia kontsumoa eta CO2 isurketak<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Internet Live Stats - Internet Usage & Social Media Statistics|hizkuntza=en|url=https://www.internetlivestats.com/|aldizkaria=www.internetlivestats.com|sartze-data=2020-01-02}}</ref>.
Internet-en hizkuntza nagusia ingelesa da. Lehen sistema informatikoak [[ASCII|ASCII (American Standard Code for Information Interchange]]) kodeketa erabiltzen zuten. Ingelesaren ondoren (% 27), World Wide Webean gehien eskatzen diren hizkuntzak honako hauek dira: txinera (% 23), espainiera (% 8), japoniera (% 5), portugesa eta alemana (% 4), arabiera, frantsesa eta errusiera (% 3) eta koreera (% 2). Eskualdeka, munduko Internet erabiltzaileen % 42 Asian daude, % 24 Europan, % 14 Ipar Amerikan, % 10 Iberoamerikan eta Kariben (oro har), % 6 Afrikan, % 3 Ekialde Hurbilean eta % 1 Ozeanian. Interneteko teknologiak behar adina garatu dira azken urteotan, batez ere Unicoderen erabileran, instalazio onekin munduko hizkuntzarik erabilienetan garatzeko eta komunikatzeko moduan baitaude<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Internet: most common languages online 2019|hizkuntza=en|url=https://www.statista.com/statistics/262946/share-of-the-most-common-languages-on-the-internet/|aldizkaria=Statista|sartze-data=2020-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Top Ten Internet Languages in The World - Internet Statistics|url=https://www.internetworldstats.com/stats7.htm|aldizkaria=www.internetworldstats.com|sartze-data=2020-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Usage Statistics and Market Share of Content Languages for Websites, January 2020|url=https://w3techs.com/technologies/overview/content_language|aldizkaria=w3techs.com|sartze-data=2020-01-02}}</ref>.[[Fitxategi:InternetUsersByLanguagePieChart.svg|thumb|296x296px|''Interneten gehien erabilitako hizkuntzak'']]▼
▲Internet-en hizkuntza nagusia ingelesa da. Lehen sistema informatikoak [[ASCII|ASCII (American Standard Code for Information Interchange]]) kodeketa erabiltzen zuten. Ingelesaren ondoren (% 27), World Wide Webean gehien eskatzen diren hizkuntzak honako hauek dira: txinera (% 23), espainiera (% 8), japoniera (% 5), portugesa eta alemana (% 4), arabiera, frantsesa eta errusiera (% 3) eta koreera (% 2). Eskualdeka, munduko Internet erabiltzaileen % 42 Asian daude, % 24 Europan, % 14 Ipar Amerikan, % 10 Iberoamerikan eta Kariben (oro har), % 6 Afrikan, % 3 Ekialde Hurbilean eta % 1 Ozeanian. Interneteko teknologiak behar adina garatu dira azken urteotan, batez ere Unicoderen erabileran, instalazio onekin munduko hizkuntzarik erabilienetan garatzeko eta komunikatzeko moduan baitaude<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Internet: most common languages online 2019|hizkuntza=en|url=https://www.statista.com/statistics/262946/share-of-the-most-common-languages-on-the-internet/|aldizkaria=Statista|sartze-data=2020-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Top Ten Internet Languages in The World - Internet Statistics|url=https://www.internetworldstats.com/stats7.htm|aldizkaria=www.internetworldstats.com|sartze-data=2020-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Usage Statistics and Market Share of Content Languages for Websites, January 2020|url=https://w3techs.com/technologies/overview/content_language|aldizkaria=w3techs.com|sartze-data=2020-01-02}}</ref>.
https://web.archive.org/web/20140312120731/http://12mars.rsf.org/2014-en/
Herrialdeei eta generoari dagokionez, aldeak nabarmenak dira<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Global internet usage rate by gender and region 2017|hizkuntza=en|url=https://www.statista.com/statistics/491387/gender-distribution-of-internet-users-region/|aldizkaria=Statista|sartze-data=2020-01-02}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Estatistika taulak: Komunikazio teknologia berrien erabilera|url=https://eu.eustat.eus/estadisticas/tema_288/opt_2/tipo_1/ti_Komunikazio_teknologia_berrien_erabilera/temas.html|aldizkaria=eu.eustat.eus|sartze-data=2020-01-02}}</ref>.
184 ⟶ 195 lerroa:
* [https://www.euskadi.eus/zeuk-esan-internet-sare-sozialak/web01-a2zeukes/eu/ Internet eta Sare sozialak] euskadi.eus
* [https://sustatu.eus/puntueus/1455292204 Euskara eta Internet: zortzigarren lurraldea konkistatzen] sustatu.eus, 2016
*[http://www.avpd.euskadi.eus/contenidos/informacion/publicaciones_avpd/eu_def/adjuntos/Guia_Privacidad_Seguridad_Internet_adap_eu.pdf Pribatutasuna eta segurtasuna Interneten] (Datuak Babesteko Euskal Bulegoa / Agencia Vasca de Protección de Datos)
* {{en}} [https://theinclusiveinternet.eiu.com/ The Inclusive Internet Index], a tool to measure the extent of Internet
* {{en}} [https://www.livinginternet.com/ Living Internet website], The first web-published book
* {{en}} [https://www.internetsociety.org/ internetsociety]
{{autoritate kontrola}}
| |||