Internet: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Anazj (eztabaida | ekarpenak)
Orrazketa
Anazj (eztabaida | ekarpenak)
Orraztu
23. lerroa:
'''Internet''' komunikazio-sare interkonektatuen multzo deszentralizatu bat da. Komunikazio-sareen arteko konexioa [[TCP/IP eredu|TCP/IP protokoloen]] familiak erabiliz lortzen da, eta horri esker, sare fisiko heterogeneoek mundu mailako sare logiko bakarra osatzen dute. 1969an sortu zen, konputagailuen artean lehenengo aldiz konexioa egitea lortu zenean. [[Kalifornia|Kaliforniako]] ([[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]]) hiru unibertsitateko konputagailuen arteko konexio hura [[ARPANET]] izenez ezagutzen da.
 
Internet-en erabilera azkar hazi zen [[Mendebaldeko hemisferioa|mendebaldeko hemisferioan]] 1990eko hamarkadaren erdian. Berehala, munduko beste lekuetan ere asko zabaldu zen eta [[1995]] urteaz geroztik, Internet-en erabilera 100 aldiz biderkatu zen; [[2015]]<nowiki/>erako munduko biztanleriaren herena hartzen zuen<ref>{{Erreferentzia|izena=The Inclusive Internet Index|abizena=|urtea=|izenburua=|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|url=https://theinclusiveinternet.eiu.com/explore/countries/performance|aldizkaria=theinclusiveinternet.eiu.com|sartze-data=2019-12-31}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=World Internet Users Statistics and 2019 World Population Stats|url=https://www.internetworldstats.com/stats.htm|aldizkaria=www.internetworldstats.com|sartze-data=2019-11-28}}</ref>. Konputagailuen komunikaziorako protokolo desberdinak daude: [[P2P]], [[bezero-zerbitzari]].
 
Internet-en arrakasta handiena izan duen zerbitzuetako bat [[World Wide Web|World Wide Web (WWW edo Web-a)]] izan da<ref>{{Erreferentzia|abizena=Gillies, James.|izenburua=How the Web was born : the story of the World Wide Web|argitaletxea=Oxford University Press|data=2000|url=https://www.worldcat.org/oclc/43377073|isbn=0-19-286207-3|pmc=43377073|sartze-data=2019-11-28}}</ref>. Urruneko hipertestu-fitxategiak modu errazean kontsultatzeko aukera ematen duen [[Sare protokolo|protokolo]] multzo bat da. [[1990]]. urtean sortu zen Web-a eta Internet erabiltzen du [[Transmisio-bideak|transmisio-bide]] moduan.
 
Baina Web-a ez da Internet erabiltzen duen zerbitzu bakarra. Komunikazio-industria gehienak ([[Telefono|telefonia]], [[Irrati (hedabidea)|irratia]], [[telebista]], [[posta]] eta [[Egunkari|egunkari tradizionalak]], etab.) eraldatzen ari dira Interneten eraginez. Horrela sortu dira [[VoIP|Internet bidezko telefonia]] ([[VoIP]]), [[IPTV|Internet bidezko telebista]] ([[IPTV]]), [[Posta elektroniko|posta elektronikoa]] ([[SMTP]]), etab. Egunkariak, liburuak eta inprimatutako beste bitarteko batzuk argitaratzeko industriak webguneen teknologiara egokitzen ari dira,: [[Blog|blogak]], web-kateak edo, online albiste emaileak, etab.albisteak sortzekozabaltzea ([[NNTP]]), etab.
 
Pertsonen komunikatzeko modua ere aldatu eta azkartu ditu Internetek, [[Bat-bateko mezularitza|berehalako mezularitzaren]], [[Foro (internet)|foroen]] eta [[Sare sozial|sare sozialen]] bidez. Informazioa trukatzeko protokoloei esker erraza da fitxategiak transmititzea ([[FTP]]), urruneko dispositiboetarako atzipena lortzea ([[SSH]], [[Telnet]]), lineakoon-line elkarrizketak izatea ([[IRC]]), ([[NNTP]]), on-line jokoakjokoetan aritzea, etab. Konputagailuen komunikaziorako protokolo berriak sortu dira: [[P2P]], [[bezero-zerbitzari]].
 
[[Merkataritza elektroniko|Merkataritza elektronikoa]] ere izugarri hazi da Internet-i esker, bai enpresa handietan, baita enpresa txiki eta ertainetan ere. Ekintzaile berriei ere aukera berriak eskaini dizkie, internetInternet bidez norbere produktuak eta zerbitzuak mundu osorentzat ikusgarri eta salgai jartzea erraza gertatzen baita<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Cómo vender por internet: La estrategia digital que toda marca debe tener|hizkuntza=es-AR|url=https://www.tiendanube.com/blog/como-vender-por-internet/|aldizkaria=Blog del Ecommerce|sartze-data=2019-11-28}}</ref>.
 
== JatorriaHistoria ==
Internet-en sorrera [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako (AEB)]]-n kokatzen da, [[60ko hamarkada|1960ko hamarkadan]], nahiz eta Interneten sorrerari buruz teoria bat baino gehiago dagoen. Haien artean komunikatutako terminal sare baten ideiarekin zebiltzan lanean, konputaziorako baliabideak konpartitzeko aukera izateko. Internet-en sortzailetzat hainbat zientzialari aipatzen dira: Robert Taylor, [[Vint Cerf]], Robert Elliot (Bob) Kahn, Lawrence G. Roberts, etab. Modu batera edo bestera [[ARPANET]] (Advanced Research Projects Agency Network) lehenengo konputagailu sarea martxan jartzen egindako lanak eman zion sorrera Internet-i. [[Vint Cerf]] eta Bob Kahn izan ziren Internet-erako TCP/IP protokoloaren asmatzaileak.
Internetaren hasierari buruzko bi bertsio daude. Ezagunenak [[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]]<nowiki/>etako Defentsa Departamentuaren erantzun gisa adierazten du bere sorrera, hauek [[60ko hamarkada|60ko hamarkadan]] [[Erakunde|erakundearen]] barruan erabiltzen ziren [[ordenagailu]] guztiak sarean funtzionatzeko modua bilatzen ari ziren, nahiz eta konputagailuetako batek etsai [[Eraso (argipena)|eraso]] baten ondorioz akats bat izan.
 
ProiektuaHasiera garatzekobatean onartuaARPA izan(''Advanced zenResearch ARPAProjects bidezAgency'' (edo ''Ikerketa Aurreratuen Proiektuen Agentzia''), hasierahasi bateanzen ikerketaproiektuan akademikoaklanean. finantzatzen zituen arrenGerora, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]]AEB-ko Defentsa Departamentuaren zati izatera pasa zenzenean, agentziak DARPA deituz,izena garaihartu zuen. Garai hartako ordenagailuak erabiltzeko modu hobeak bilatzekobilatzen zuenari beharrari erantzutekoziren. BainaIzan ere, ikertzaile eta laborategi nagusiek euren ordenagailuakordenagailu izateapropioak izan nahi zuten arazoari aurre eginezzituzten, ezbaina bakarrikoso garestiagoagarestiak zena,ziren. baizik eta, Interneten benetako jatorria [[ARPANET|ARPANet]] ([[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] Ikerketa Aurreratuen Proiektuetarako Agentziaren Sarea) izan zen, abiadura handiko [[Komunikazio|komunikazioen]] hasierakolehenengo saresarea. baten trazatua utzi zuenaGerora, non 70 1970eko urteetanhamarkadan zeharbestelako bestehainbat gobernu [[erakunde]] eta sare akademiko batzuk integratubatu ziren. Askoren ustezsarera, bertatiketa poliki-poliki hedatuz joan zen. Ez zabaltzendago daargi Internet helburu militarrekin garatutako proiektua izan zelarenote [[Sinesmen|sinesmena]],zen baina benetanedo helburu zibilzibilek eta ikerkuntza-helburuekinhelburuek diseinatu eta finantzatutako irtenbidea izan zeneraginda.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El verdadero origen de Internet|hizkuntza=es-ES|url=https://www.microsiervos.com/archivo/internet/el-verdadero-origen-de-internet.html|aldizkaria=Microsiervos|sartze-data=2019-11-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Brief History of the Internet|hizkuntza=en-US|url=https://www.internetsociety.org/internet/history-internet/brief-history-internet/|aldizkaria=Internet Society|sartze-data=2019-11-28}}</ref>
Hala ere, gutxiago hedatutako beste bertsio batek adierazten du garai horretan bertan, Informazioa Prozesatzeko Teknologietarako Bulegoan (IPTO), [[Robert Taylor]] izeneko gizon batek (bulegoko zuzendari gisa estreinatzen zena) [[sistema]] bat sortzeko ideia izan zuela, ikertzaileek [[Baliabide (argipena)|baliabideak]] partekatzeko aukera izan zezaten loturak erabiliz.
[[Fitxategi:Arpanet logical map, march 1977, PDP-10.png|thumb|346x346px|''ARPANet-en eskema logikoa'']]
Lehenengo sare haren sorrerari esker, ikertzaileak, zientzialariak, irakasleak eta ikasleak beren arloko beste erakunde eta lankideekin komunikatu ahal izan ziren, beste ikastetxeetan eta ikerketa-zentroetan eskuragarri jarritako informazioa kontsultatzeko eta baita beren ikerketa-lanetan lortutako emaitzak argitaratzeko ere.
 
Leonard Kleinrockek MIT-n [[Ilara-teoria|ilara-teoriari]] buruz egindako lana [[Fardelen konmutazioa|paketeen kommutaziora]] (Packet switching) aplikatu zuen. Datuak multzokatuz paketeak osatzeko metodo bat da. Gerora paketeen transmisiorako sareen eredu teoriko bat sortu zuen; hori aurrerapauso handia izan zen ARPANET paketeen kommutaziora lehen sarearen garapenerako.
Ideia honek funtzionatzen bazuen, euren lana eraginkorrago egitea eta ordenagailu gehiagoren erosketa ez beharrezkoa saihestuko zuten, garai horretarako oso garestiak eta lekuz aldatzeko eta instalatzeko zailak baitziren.
 
Proiektua garatzeko onartua izan zen ARPA bidez (Ikerketa Aurreratuen Proiektuen Agentzia), hasiera batean ikerketa akademikoak finantzatzen zituen arren, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] Defentsa Departamentuaren zati izatera pasa zen DARPA deituz, garai hartako ordenagailuak erabiltzeko modu hobeak bilatzeko zuen beharrari erantzuteko. Baina ikertzaile eta laborategi nagusiek euren ordenagailuak izatea nahi zuten arazoari aurre eginez, ez bakarrik garestiagoa zena, baizik eta, Interneten benetako jatorria [[ARPANET|ARPANet]] ([[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetako]] Ikerketa Aurreratuen Proiektuetarako Agentziaren Sarea) izan zen, abiadura handiko [[Komunikazio|komunikazioen]] hasierako sare baten trazatua utzi zuena, non 70  urteetan zehar beste gobernu [[erakunde]] eta sare akademiko batzuk integratu ziren. Askoren ustez, bertatik zabaltzen da Internet helburu militarrekin garatutako proiektua izan zelaren [[Sinesmen|sinesmena]], baina benetan helburu zibil eta ikerkuntza-helburuekin diseinatu eta finantzatutako irtenbidea izan zen.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=El verdadero origen de Internet|hizkuntza=es-ES|url=https://www.microsiervos.com/archivo/internet/el-verdadero-origen-de-internet.html|aldizkaria=Microsiervos|sartze-data=2019-11-28}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Brief History of the Internet|hizkuntza=en-US|url=https://www.internetsociety.org/internet/history-internet/brief-history-internet/|aldizkaria=Internet Society|sartze-data=2019-11-28}}</ref>
[[Fitxategi:Arpanet logical map, march 1977, PDP-10.png|thumb|346x346px|''ARPANet-en eskema logikoa'']]
Ikertzaileak, zientzialariak, irakasleak eta ikasleak beren adarreko beste erakunde eta lankide batzuekin komunikatzeaz baliatu ziren, baita beste ikastetxe akademiko eta ikerketa-zentro batzuetan eskuragarri dagoen informazioa kontsultatzeko aukeraz ere. Era berean, beren jardueretan sortutako informazioa argitaratzeko eta beste batzuei eskuragarri egiteko trebetasun berriaz gozatu zuten.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=A BRIEF HISTORY OF RECENT UK TELECOMS AND OFTEL|data=2003-04-05|url=https://web.archive.org/web/20030405153523/http://www.sigtel.com/tel_hist_brief.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-11-28}}</ref>
 
[[1961]]<nowiki/>ekoGarai uztailean,hartako Leonardbeste Kleinrockekurrats paketeengarrantzitsu kommutaziobat teoriariordenagailuak buruzkoelkarren lehen dokumentua argitaratu zuen [[MIT]]<nowiki/>etik. Kleinrockek [[Lawrence Robert Klein|Lawrence Roberts]] konbentzitu zuen pakete bidezko komunikazioen egingarritasun teorikoaz zirkuituen ordez, etaartean horikomunikatu aurrerapausoahal handiaizatea izan zen sareko informatika-lanerako bidean. BesteLawrence urrats nagusia ordenagailuak elkarren artean elkarrizketatzea izan zenG. Lursail hau esploratzeko,Roberts-ek 1965ean, Robertsek [[Massachusetts]]<nowiki/>eko TX2 konputagailu bat eta [[Kalifornia|Kaliforniako]] Q-32beste batbatekin konektatu zituen abiadura baxuko telefono linea kommutatukonmutatu baten bidez, honela,ordura arte sekula eraiki ez zen eremu zabaleko lehen konputagailu sarea sortuz.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=History of the Internet & World Wide Web : 1) Internet Before Web|url=http://www.netvalley.com/cgi-bin/intval/net_history.pl?chapter=1|aldizkaria=www.netvalley.com|sartze-data=2019-1112-2831}}</ref>
 
=== Lehen sare interkonektatuta ===