15:13, 27 azaroa 2019ko berrikusketa aldatu Aosbot (eztabaida \| ekarpenak) Bot-ak 344.861 edits t Autoritate kontrola jartzea ← Aurreko ezberdintasuna		22:01, 25 abendua 2019ko berrikusketa aldatu desegin Sikret8 (eztabaida \| ekarpenak) 11.623 edits tNo edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
16. lerroa: Parkea [[Inari]], [[Sodankylä]] eta [[Savukoski]] udalerrien artean dago, [[Errusia]]rekiko mugan, eta [[1983]]. urtean sortu zen, [[Urho Kekkonen]] lehendakari ohiaren omenez. 2009an bisitari gehien jaso zituen Finlandiako parke nazionala izan zen, [[Pallas-Yllästunturiko Parke Nazionala]]ren ondoren; guztira, 289.000 bisitari jaso zituen, batik bat finlandiarrak. == ~~Historia~~Geografia == [[Glaziazio\|Izotz Aroaren]] bukaeratik [[Kemi (ibaia)\|Kemijoki]] ibaiaren ertzetan [[sami etnia\|samien]] kokalekuak egon zirela badakigu. Hala ere, '''Urho Kekkonen Parke Nazionala''' dagoen eremu honen lehenengo giza-aztarnak [[k. a. X. mendea\|k.a. X. mendekoak]] baino ez dira. Bertako biztanleak, gaur egun ia desgaturik dauden [[basoko sami]]en tribukoak ziren. Ehiztariak, arrantzaleak eta fruitu-biltzaileak ziren eta neguetan [[basoko elur-orein\|baso elur-oreinen]] larruarekin herrixkak sortzen zituzten. Hala ere, [[sami etnia\|sami]] tribu honen kultura [[XVI. mendea]]n [[suedia]]rren eraginarengatik desagertzen hasi zen. Hizkuntza galdu egin zen, [[xaman]]ismoa alde batera utzi zuten eta hegoaldeko [[finn etnia\|finlandiar]] kolonoen kultura bereganatu zuten <ref>[http://www.luontoon.fi/page.asp?Section=5395 Urho Kekkosen historia]</ref>.▼ [[Fitxategi:Pirunportti Saariselkä.JPG\|250px\|eskuinera\|thumb\|[[Pirunportti arroila\|Pirunportti]] (''Deabruaren atea'') arroila.]]▼ Gaur egun, bertan [[elur-orein]] zaintzatik bizi diren [[sami etnia\|samiak]] baino ez daude. Dena den, [[sami etnia\|sami]] hauek ez dira lehen aipaturiko [[basoko sami]]en tribukoak, baizik eta [[XIX. mendea]]n [[Norvegia]]tik iritsitako [[sami etnia\|ipar samiak]] eta [[Bigarren Mundu Gerra\|II. Mundu Gerran]] [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna\|SESBeko]] mugatik ebakuatuak izan ziren [[skolt sami]]ak.▼ == Natura ==▼ Parke nazionala [[Finlandia]]ko arro handienetako bat da. Bertan, [[Ozeano Artikoa\|Ozeano Artikora]] eta [[Botniako golkoa\|Botniako Golkora]] doazen ibai asko sortzen dira; hala nola, [[Suomujoki]], [[Luttojoki]], [[Muorravaarakajoki]], [[Anterijoki]], [[Jaurujoki]], [[Nuorttijoki]] eta [[Kemi (ibaia)\|Kemijokiren]] sortzaileak diren [[Luirojoki]], [[Kopsusjoki]] eta [[Repojoki]] ibaiak. [[Paratiisikuru ibarra\|Paratiisikuru]] ibarra, eta zehazki, ibarraren izen bera duten [[Paratiisikuru ur-jauzia\|ur-jauzia]] eta [[Paratiisikuru aintzira\|aintzira]] dauden tokia da '''Urho Kekkonen Parke Nazional'''eko lekurik ederrena. [[Zirkulu polar artikoa\|Zirkulu Polar Artikoaren]] iparraldean dauden lau [[Finlandiako Parke Nazionalak\|parke nazionaletako]] bat da.▼ Lehen esan bezala, parkearen iparraldean [[Luttojoki]], [[Muorravaarakajoki]] eta [[Suomujoki]] ibaiak daude, eta hauek, iparreko gunea ospetsu egin dituzten hiru ibar harritsuak sortu dituzte. Ibar hauek [[Laponiako granulita\|laponiako granulitoz]] eginik daude eta azkenengo [[Glaziazio\|Izotz Aroan]] sortu ziren, duela 9.500 bat urte. Bertan, [[Raututunturi]]–[[Saariselkä]] eremu muinotsua dago, parkeko gune bisitatuena. Hego mendebaldean, [[picea\|izei]] eta [[pinu]] baso zabalak, eta eremu zingiratsuak daude; azkenik, hego ekialdeko gunean aipatzekoak dira [[Nuortti arroila\|Nuortti]] arroilaren nagusitasuna eta [[Naltiotunturi\|Naltio]] eta [[Korvatunturi\|Korva]] muinoak misteriotsuak <ref>[http://www.luontoon.fi/page.asp?Section=5393 Urho Kekkosen luonto]</ref>.▼ Iparraldeko ingurune muinotsuan, aipatzekoak dira [[Luirojärvi]] aintziraren ondoan dagoen [[Sokosti]], [[Ukselmapää]], [[Vuomapää]] eta [[Lupukkapää]] muinoak <ref>[http://www.luontoon.fi/page.asp?Section=5396 Urho Kekkosen kartat]</ref>.▼ [[Fitxategi:Paratiisikuru.jpg\|800px\|erdian\|thumb\|[[Paratiisikuru ibarra\|Paratiisikuru]] ibarra [[Ukselmapää]] muinoaren tontorretik.]]▼ === Fauna eta Landaredia ===▼ Guztira, 130 bat hegazti espezieren habiak ikusi dira parke nazionalean. Hauetatik asko arriskuan dauden hegaztiak dira; esaterako, [[belatz handi]]ak eta [[ipar-belatz]]ak. [[Arrano beltz]]a bestalde, '''Urho Kekkonen Parke Nazionala'''ren ikurra dela esan beharra dago eta hegazti hau ikusteko ibilaldiak antolatzen direla. Parke nazionalean dauden hegaztien %70a hegazti migratzaileak dira; udaran parkera iristen direnen artean daude [[birigarro hegal gorri\|birigarro txikiak]], martxo hasieran bueltatzen diren [[pinu-gailupa\|ipar-gailupak]], [[laponiako kaskabeltz\|ipar-kaskabeltzak]], [[negu-txonta]]k, [[negu-txirta]]k, [[okil hiruhatz\|okil hiruatzak]], [[Perisoreus infaustus\|siberiar eskinosoak]], [[txio hori]]ak eta [[Acanthis flammea\|txoka gorriztak]]. Hegazti asko zingira eta zohikaztegien inguruetan bizi eta bertako intsektuez elikatzen dira; hauen artean ditugu [[borrokalari (hegaztia)\|borrokalariak]], [[istingor arrunt\|istingorrak]], [[kuliska pikart]]ak, [[txirri lepokodun]]ak eta [[urre-txirri arrunt\|urre-txirriak]] <ref>[http://www.luontoon.fi/page.asp?Section=5393&Item=13070 Urho Kekkosen eläinlajistoa]</ref>.▼ [[Fitxategi:Paratiisikuru waterfall.JPG\|250px\|eskuinera\|thumb\|[[Paratiisikuru ur-jauzia\|Paratiisikuru]] ur-jauzia.]]▼ Harraparien eta beste ugaztun batzuen zerrenda ere luzea, guztira, hogeita bat espezie desberdin ikusi dituzte parke nazionalean; [[azeri arrunt\|azeri gorri]] eta [[azeri artiko\|zuriak]], [[hartz arre]]ak, [[ipar-katamotz]]ak, [[jatun]]ak eta [[otso]]ak dira harrapari ezagunenak. Hala ere, bisitariek gutxitan ikusten dituzte harrapari hauek, eta ohikoagoa da [[altze]]ak, [[elur-orein]]ak eta [[erbi (animalia)\|erbiak]] ikustea. [[Erbinude\|Erbinude arrunt]] eta [[erbinude zuri\|zuriak]], [[igaraba arrunt\|igarabak]], [[lepahori]]ak, [[sator]]rak eta [[Soricidae\|sorizidoak]] ere, bertan aurkitu daitezkeen animaliak dira. [[Margaritifera margaritifera\|Ur gezatako perla-ostrak]] eta [[amuarrain arrunt\|amuarrainak]] ere ohikoak dira bertako ibai eta aintziretan.▼ [[Taiga]] edo [[taiga\|baso boreala]] da nagusi eta zuhaizti ohikoenak [[picea\|izeidiak]], [[pinu]]diak eta [[urki]]diak dira. Mendien tontorretan aldiz, [[tundra]] eremuak nagusitzen dira; tontorrera iristi baino lehenago, [[tundra]] eta [[koniferoen baso epel]]ak banatzen dituen [[urki]]di gerriko bat egon ohi da. Parke nazionalean aurki daitezkeen fruitu eta landareen artean [[Vaccinium vitis-idaea\|ahabia gorri]] eta [[Vaccinium corymbosum\|urdinak]], [[Arctostaphylos uva-ursi\|azeri-mahatsak]], [[Geranium sylvaticum\|baso geranioak]], [[goroldio]]a eta [[ainar arrunt\|txilarrak]] daude <ref>[http://www.luontoon.fi/page.asp?Section=5393&Item=13069 Havumetsistä paljakalle]</ref>.▼ ~~== Leku aipagarriak ==~~ Lehen esan bezala, parke nazionala lau zatitan banatzen da: '''Oinarrizko gunea''', '''Saariselkä eremu basatia''', '''Nuortti eremu basatia''' eta '''Kemi-Sompio eremu basatia'''. Gune bakoitzak, bere berezitasunak dauzka: 42 ⟶ 24 lerroa: [[Fitxategi:Paratiisikuru lake 1.JPG\|250px\|eskuinera\|thumb\|[[Paratiisikuru aintzira\|Paratiisikuru]] aintzira.]] * '''Nuortti eta Kemi-Sompio eremu basatiak''': hegoaldeko gunean, [[Nuortti arroila\|Nuortti]] arroila eta [[Bizarzuri\|Bizar Zuriren]] etxea dagoen [[Korvatunturi]] (''Belarri muinoa'') muinoa daude <ref>[http://www.luontoon.fi/page.asp?Section=12310&Item=16064 Nuorttin erämaaosan ja Kemin-Sompion erämaaosan nähtävyydet]</ref>. ▲== ~~Natura~~Klima == == Historia == == Ibilbideak eta Irisgarritasuna ==▼ ▲[[Glaziazio\|Izotz Aroaren]] bukaeratik [[Kemi (ibaia)\|Kemijoki]] ibaiaren ertzetan [[sami etnia\|samien]] kokalekuak egon zirela badakigu. Hala ere, '''Urho Kekkonen Parke Nazionala''' dagoen eremu honen lehenengo giza-aztarnak [[k. a. X. mendea\|k.a. X. mendekoak]] baino ez dira. Bertako biztanleak, gaur egun ia desgaturik dauden [[basoko sami]]en tribukoak ziren. Ehiztariak, arrantzaleak eta fruitu-biltzaileak ziren eta neguetan [[basoko elur-orein\|baso elur-oreinen]] larruarekin herrixkak sortzen zituzten. Hala ere, [[sami etnia\|sami]] tribu honen kultura [[XVI. mendea]]n [[suedia]]rren eraginarengatik desagertzen hasi zen. Hizkuntza galdu egin zen, [[xaman]]ismoa alde batera utzi zuten eta hegoaldeko [[finn etnia\|finlandiar]] kolonoen kultura bereganatu zuten <ref>[http://www.luontoon.fi/page.asp?Section=5395 Urho Kekkosen historia]</ref>. ▲[[Fitxategi:Pirunportti Saariselkä.JPG\|250px\|eskuinera\|thumb\|[[Pirunportti arroila\|Pirunportti]] (''Deabruaren atea'') arroila.]] ▲Gaur egun, bertan [[elur-orein]] zaintzatik bizi diren [[sami etnia\|samiak]] baino ez daude. Dena den, [[sami etnia\|sami]] hauek ez dira lehen aipaturiko [[basoko sami]]en tribukoak, baizik eta [[XIX. mendea]]n [[Norvegia]]tik iritsitako [[sami etnia\|ipar samiak]] eta [[Bigarren Mundu Gerra\|II. Mundu Gerran]] [[Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna\|SESBeko]] mugatik ebakuatuak izan ziren [[skolt sami]]ak. ▲== Ibilbideak ~~eta Irisgarritasuna~~ == Bisitarientzako hiru harrera leku daude: [[Saariselkä]] herritik gertu dagoen '''Kiehinen Bezeroen Zerbitzu-gunea''', '''Koilliskaira Bisitarien Gunea''' eta '''Korvatunturi Bisitarien Gunea'''. Harrera leku hauetan parke nazionalean dauden ibilbide guztiei buruzko informazioa lortu daiteke; izan ere, berrehun ibilbide mota desberdin baino gehiago daude. Hala nola, oinezkoentzako, eskiatzaileentzako eta txirrindularientzako ibilbideak daude '''Urho Kekkonen Parke Nazional''' osoan zehar. Hornidurak eramanez gero, asteko ibilbideak egiteko aukera ere eskaintzen da gune hauetan. 51 ⟶ 39 lerroa: Garraio publikoa erabiliz iristeko, [[Rovaniemi]]tik [[Ivalo]]ra doan autobusa dago egunero; autobus hau, hiru sarrera nagusietan gelditzen da. [[Kemijärvi]]tik aldiz, [[Savukoski]]ra doan autobus bat dago egunero. Hala ere, autobus hori parke nazionalaren sarreratik 15 km-ra gelditzen da eta bertara joateko oinez joan beharra dago <ref>[http://www.luontoon.fi/page.asp?Section=5396 Julkisilla kulkuneuvoilla]</ref>. == Izaki bizidunak == ▲Parke nazionala [[Finlandia]]ko arro handienetako bat da. Bertan, [[Ozeano Artikoa\|Ozeano Artikora]] eta [[Botniako golkoa\|Botniako Golkora]] doazen ibai asko sortzen dira; hala nola, [[Suomujoki]], [[Luttojoki]], [[Muorravaarakajoki]], [[Anterijoki]], [[Jaurujoki]], [[Nuorttijoki]] eta [[Kemi (ibaia)\|Kemijokiren]] sortzaileak diren [[Luirojoki]], [[Kopsusjoki]] eta [[Repojoki]] ibaiak. [[Paratiisikuru ibarra\|Paratiisikuru]] ibarra, eta zehazki, ibarraren izen bera duten [[Paratiisikuru ur-jauzia\|ur-jauzia]] eta [[Paratiisikuru aintzira\|aintzira]] dauden tokia da '''Urho Kekkonen Parke Nazional'''eko lekurik ederrena. [[Zirkulu polar artikoa\|Zirkulu Polar Artikoaren]] iparraldean dauden lau [[Finlandiako Parke Nazionalak\|parke nazionaletako]] bat da. ▲Lehen esan bezala, parkearen iparraldean [[Luttojoki]], [[Muorravaarakajoki]] eta [[Suomujoki]] ibaiak daude, eta hauek, iparreko gunea ospetsu egin dituzten hiru ibar harritsuak sortu dituzte. Ibar hauek [[Laponiako granulita\|laponiako granulitoz]] eginik daude eta azkenengo [[Glaziazio\|Izotz Aroan]] sortu ziren, duela 9.500 bat urte. Bertan, [[Raututunturi]]–[[Saariselkä]] eremu muinotsua dago, parkeko gune bisitatuena. Hego mendebaldean, [[picea\|izei]] eta [[pinu]] baso zabalak, eta eremu zingiratsuak daude; azkenik, hego ekialdeko gunean aipatzekoak dira [[Nuortti arroila\|Nuortti]] arroilaren nagusitasuna eta [[Naltiotunturi\|Naltio]] eta [[Korvatunturi\|Korva]] muinoak misteriotsuak <ref>[http://www.luontoon.fi/page.asp?Section=5393 Urho Kekkosen luonto]</ref>. ▲Iparraldeko ingurune muinotsuan, aipatzekoak dira [[Luirojärvi]] aintziraren ondoan dagoen [[Sokosti]], [[Ukselmapää]], [[Vuomapää]] eta [[Lupukkapää]] muinoak <ref>[http://www.luontoon.fi/page.asp?Section=5396 Urho Kekkosen kartat]</ref>. ▲[[Fitxategi:Paratiisikuru.jpg\|800px\|erdian\|thumb\|[[Paratiisikuru ibarra\|Paratiisikuru]] ibarra [[Ukselmapää]] muinoaren tontorretik.]] === Fauna === Guztira, 110 bat hegazti espezieren habiak ikusi dira parke nazionalean. Hauetatik asko arriskuan dauden hegaztiak dira; esaterako, [[belatz handi]]ak eta [[ipar-belatz]]ak. [[Arrano beltz]]a, bestalde, Parke Nazionalaren ikurra dela esan beharra dago eta hegazti hau ikusteko ibilaldiak antolatzen direla. Adituek uste dute 20 bat arrano beltz bikotek duela habia parke nazionalean. ▲Guztira, 130 bat hegazti espezieren habiak ikusi dira parke nazionalean. Hauetatik asko arriskuan dauden hegaztiak dira; esaterako, [[belatz handi]]ak eta [[ipar-belatz]]ak. [[Arrano beltz]]a bestalde, '''Urho Kekkonen Parke Nazionala'''ren ikurra dela esan beharra dago eta hegazti hau ikusteko ibilaldiak antolatzen direla. Parke nazionalean dauden hegaztien %~~70a~~70 hegazti migratzaileak dira; udaran parkera iristen direnen artean daude [[birigarro hegal gorri\|birigarro txikiak]], martxo hasieran bueltatzen diren [[~~pinu~~ipar-gailupa~~\|ipar-gailupak~~]]k, [[~~laponiako~~Laponiako kaskabeltz~~\|ipar-kaskabeltzak~~]]ak, [[negu-txonta]]k, [[negu-txirta]]k, [[okil hiruhatz~~\|okil hiruatzak~~]]ak, [[Perisoreus infaustus\|siberiar eskinosoak]], [[txio hori]]ak eta [[~~Acanthis flammea\|~~txoka ~~gorriztak~~txiki]]ak. Hegazti asko zingira eta zohikaztegien inguruetan bizi eta bertako intsektuez elikatzen dira; hauen artean ditugu [[borrokalari (hegaztia)\|borrokalariak]], [[istingor arrunt\|istingorrak]], eta [[kuliska pikart]]ak. Azkenik, mendi gainetan bizirautea lortu dutenen artean, aipatzekoak dira [[txirri lepokodun]]ak eta [[urre-txirri arrunt\|urre-txirriak]] <ref>[~~http~~https://www.~~luontoon~~nationalparks.fi/~~page.asp?Section=5393&Item=13070~~urhokekkonennp/nature "Urho ~~Kekkosen~~Kekkonen ~~eläinlajistoa~~National Park"]. ''Luontoon''. 2019.12.25</ref>. ▲=== ~~Fauna eta~~ Landaredia === ▲[[Fitxategi:Paratiisikuru waterfall.JPG\|250px\|eskuinera\|thumb\|[[Paratiisikuru ur-jauzia\|Paratiisikuru]] ur-jauzia.]] ▲Harraparien eta beste ugaztun batzuen zerrenda ere luzea, guztira, hogeita bat espezie desberdin ikusi dituzte parke nazionalean; [[azeri arrunt\|azeri gorri]] eta [[azeri artiko\|zuriak]], [[hartz arre]]ak, [[ipar-katamotz]]ak, [[jatun]]ak eta [[otso]]ak dira harrapari ezagunenak. Hala ere, bisitariek gutxitan ikusten dituzte harrapari hauek, eta ohikoagoa da [[altze]]ak, [[elur-orein]]ak eta [[erbi (animalia)\|erbiak]] ikustea. [[Erbinude\|Erbinude arrunt]] eta [[erbinude zuri\|zuriak]], [[igaraba arrunt\|igarabak]], [[lepahori]]ak, [[sator]]rak eta [[Soricidae\|sorizidoak]] ere, bertan aurkitu daitezkeen animaliak dira. [[Margaritifera margaritifera\|Ur gezatako perla-ostrak]] eta [[amuarrain arrunt\|amuarrainak]] ere ohikoak dira bertako ibai eta aintziretan. ▲[[Taiga]] edo [[taiga\|baso boreala]] da nagusi eta zuhaizti ohikoenak [[picea\|izeidiak]], [[pinu]]diak eta [[urki]]diak dira. Mendien tontorretan aldiz, [[tundra]] eremuak nagusitzen dira; tontorrera iristi baino lehenago, [[tundra]] eta [[koniferoen baso epel]]ak banatzen dituen [[urki]]di gerriko bat egon ohi da. Parke nazionalean aurki daitezkeen fruitu eta landareen artean [[Vaccinium vitis-idaea\|ahabia gorri]] eta [[Vaccinium corymbosum\|urdinak]], [[Arctostaphylos uva-ursi\|azeri-mahatsak]], [[Geranium sylvaticum\|baso geranioak]], [[goroldio]]a eta [[ainar arrunt\|txilarrak]] daude <ref>[http://www.luontoon.fi/page.asp?Section=5393&Item=13069 Havumetsistä paljakalle]</ref>. == Iruditegia == 70 ⟶ 76 lerroa: == Ikus, gainera == * [[Finlandiako Parke Nazionalak]] == Kanpo estekak == * [http://www.luontoon.fi/page.asp?Section=5392 Urho Kekkonen Parke Nazionala] {{fi}} {{en}} 76 ⟶ 83 lerroa: {{Finlandiako parke nazionalak}} [[Kategoria:Finlandiako parke nazionalak\|U]] [[Kategoria:Inariko babestutako eremuak\|U]]

Urho Kekkonen Parke Nazionala: berrikuspenen arteko aldeak