|
Aitzindariek 1844an eratu zuten taldean 28 bazkide zeuden. Erdiak inguru Rochdaleko [[Ehule (lanbidea)|ehule]]<nowiki/>ak ziren, eta Industria Iraultzaren mekanizazioak gero eta langile trebeagoak pobreziara behartzen zituenez, beraien artean elkartzea erabaki zuten. Janaria erosteko diruz larri ibiltzen zirenez, premiak eraginda denda bat irekitzea pentsatu zuten.<ref>{{Cite book|izena=George Jakob|abizena=Holyoake|urtea=1973|izenburua=Historia de los pioneros de Rochdale|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=132|ISBN=978-84-500-5946-5|hizkuntza=Er}}</ref>
Aldez aurretik lankidetzan egindako huts egitearen ikasgaiak kontuan hartuta, Rochdaleko Printzipioak ospetsuak adostu zituzten, eta lau hilabetetan pertsona bakoitzeko £ 1 biltzeko ahalegina egin zuten, guztira 28 librako[[Libera esterlina|libra]]<nowiki/>ko [[kapitala]] lortuz.<ref>{{Cite web|url=http://news.bbc.co.uk/local/manchester/hi/people_and_places/history/newsid_8838000/8838778.stm|izenburua=How Rochdale Pioneers changed commerce forever|sartze-data=2010|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=en|formatua=}}</ref> 1844ko abenduaren 21ean ireki zuten denda apal bat, gurina, azukrea, irina, oloa eta kandela batzuk eskainiz.
Hiru hilabeteko epean, aukeraketa zabaldu egin zuten tea[[Te (argipena)|te]]<nowiki/>a eta tabakoa[[tabako]]<nowiki/>a gehituz, eta laster bilakatu ziren ezagun [[kalitate]] handiko produktuak saltzen zituztelako.
=== Kooperatiben garapena ===
[[1900]]. urterako, [[Britainia Handiko Erresuma|Britainia Handiko]] kooperatiba mugimendua 1.439 kooperatiba izatera igaro zen, Erresuma Batuko ia eremu guztietara hedatuz<ref>{{Erreferentzia|abizena=Limited, Palgrave Macmillan.|izenburua=British Working Class Movements|argitaletxea=Palgrave Macmillan Limited|data=2015|url=https://www.worldcat.org/oclc/1083467180|isbn=978-1-349-86219-1|pmc=1083467180|sartze-data=2019-12-05}}</ref>.
Rochdale kooperatiba mugimenduko artxiboa Tokiko Ikaskuntzen egoitzan dago, Rochdale Boroughwide Cultural Fundazioan. [[1991]]. arte Aitzindarien Kooperatiba Elkarteak modu independentean jardun zuen merkataritzan[[merkataritza]]<nowiki/>n, izen aldaketa txiki batzuk izan arren.
1991n ordea, Elkarteak Manchesterren kokatutako Kooperatiba Talde hibrido nazionalera bideratu zuen bere jarduera.
== Rochdaleko Aitzindarien printzipioak==
[[Fitxategi:Powerloom weaving in 1835.jpg|thumb|1835.eko ehun tailerra]]
1844ko hasiera hartan, Aitzindariek gaur egun ”printzipioak””[[printzipio]]<nowiki/>ak” deitzen diegun multzo garbiari "objektuak" deitzen zizkieten.
Elkartearen objektuak[[objektu]]<nowiki/>ak, arauetan "''[[Legearen aurreko berdintasun|Legea]] Lehenik''" bezala ziren ezagunak, honako hauek zirela<ref>{{Cite web|url=https://www.decoopchile.cl/los-pioneros-de-rochdale/|izenburua=Los Pioneros de Rochdale|sartze-data=21.12.2019|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=Er|formatua=}}</ref>:
=== Zazpi printzipioak ===
- Elkartearen objektuak eta egitasmoak[[egitasmo]]<nowiki/>ak onura ekonomikoa lortzeko, eta kideenbazkideen egoera soziala eta etxekoa hobetzea dira, [[Libera esterlina|libra]] bateko akzioetan[[akzio]]<nowiki/>etan nahiko [[Kapital (argipena)|kapital]] pilatuz, honako egitasmoak martxan jartzeko:
- Hornidurak, arropak eta abar saltzeko denda bat ezartzea.
- Etxebizitzak egin, erosi edo eraiki, [[Elkar (argipena)|elkar]] lagundu ahal izateko beren etxeko eta giza egoera soziala hobetzea nahi dutenei, bertan bizitzea ahalbidetuz.
- Elkarteak erabaki dezakeen artikuluak ekoizten hastea, enplegurik gabe egon daitezkeen kideentzatbazkideentzat, edo beren soldatetan[[Soldata|soldate]]<nowiki/>tan murrizketak jasateagatik sufritu dezaketen kideentzatbazkideentzat.
- Elkarte honen kideentzako onura eta [[Segurtasun (argipena)|segurtasun]] gehiago lortzeko, Elkarteak lursail bat edo hainbat lursail erosi edo alokatu beharko ditu, lanik gabe egon daitezkeen kideek edo beren lana gaizki ordainduta dutenek lur horiek landatzeko.
- Ahalik eta [[Bideragarritasun-azterketa|bideragarria]] den lasterren, Elkarteak [[Botere (argipena)|botereak]] antolatu beharko ditu ekoizteko, banatzeko, hezkuntzarako eta gobernurako, edo beste hitz batuekin adierazita, auto-lagundutako interes bateratuen kolonia bat ezarri, edo beste elkarte batzuei lagundu horrelako koloniak[[Kolonia (argipena)|kolonia]]<nowiki/>k ezartzen.
- Soiltasuna sustatzeko, komeni den agudoen hotel apal bat irekiko da Elkartearen etxeren baten.
=== Printzipioen eredua ===
Printzipioek garrantzi handia izan dute kooperatiba modernoen ulermenean eta garapenean[[Garapen (argipena)|garapen]]<nowiki/>ean<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Economía social y cooperativismo|argitaletxea=Lex Nova|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/434179841|edizioa=1a. ed|isbn=84-8406-257-0|pmc=434179841|sartze-data=2019-12-05}}</ref>. Elkartea existitzen ziren kooperatibetatik bereizi egin zen Printzipioekin, klase sozial, diru-sarreren maila, arrazaren edo bestelako banaketa sozial, politiko, erlijioso eta ekonomikoen arabera definitu gabeko sozietate bat ezarriz. [[Fitxategi:Co-op alliance logo.png|thumb|ICAren logoa ]]
== ICAren eguneraketa ==
Mundu mailako mugimendu kooperatibo modernoek, bereziki Nazioarteko Aliantza Kooperatiboak (''International Co-operative Alliance''<ref>{{Erreferentzia|izenburua=International Co-operative Alliance {{!}} ICA|url=https://www.ica.coop/en|aldizkaria=www.ica.coop|sartze-data=2019-12-05}}</ref>), hainbat aldiz hartu dituzte Rochdaleko Printzipioak oinarritzat. ICAk 1937an[[1937]]<nowiki/>an hartu zituen lehenengoz, eta 1966an[[1966]]<nowiki/>an zein 1995ean[[1995]]<nowiki/>ean garatu egin zuen bertsio eguneratua.
Rochdaleko printzipioak, 1995eko ICA berrikuspenaren arabera, honela laburbildu daitezke.
=== Bazkideen kontrol demokratikoa ===
Rochdaleko bigarren Printzipioak dio kooperatiba-sozietateek kideenbazkideen [[Kontrol-egitura|kontrol]] demokratikoa[[demokratiko]]<nowiki/>a izan behar dutela. ICAk Kooperatiba Identitateari[[Identitate nabarmen|Identitatea]]<nowiki/>ri buruzko adierazpenaren arabera, "Kooperatibak kideekbazkideek kontrolatutako erakunde demokratikoak dira, aktiboki parte hartzen dutenak beren politikak ezartzen eta erabakiak hartzen. Hautatutako[[Ordezkari ordezkari(argipena)|Ordezkari]] gisa hautatutako bazkideek, gizonezkoek etazein emakumezkoek, erantzukizunakontrolaren dute[[erantzukizun]] kidehori izatekohartzen dute. Lehen mailako kooperatibetan kideekbazkideek [[boto]] eskubide berdinak dituzte (kide bat, boto bat) eta beste mailetako kooperatibak ere modu demokratikoan antolatzenantolatuko dira.”"
=== KideenBazkideen partaidetza ekonomikoa ===
Bazkideen partaidetza ekonomikoa kooperatiba-sozietateen [[Ezaugarririk gabeko gizona|ezaugarri]] bereizgarrietako bat da, eta hirugarren RochdaleRochdaleko hirugarren printzipioa osatzen du ICArenICAk Adierazpen Kooperatiboaren gaineko adierazpenean. ICAren arabera, kooperatibekkooperatibetan “kideek“bazkideek ekitatez laguntzen dute, eta demokratikoki kontrolatzen dute, beren kooperatibakooperatibako [[kapitala]]. Kapital horren zati bat, gutxienez, kooperatibaren jabetza [[komuna]] izan ohi da. Bazkideek normalean kalte-ordaina mugatua[[Mugatzaile (gramatika)|mugatu]]<nowiki/>a jasotzen dute, bazkide baldintza gisa harpidetutako[[Harpidetza (argipena)|harpidetu]]<nowiki/>tako kapitalagatik. Bazkideek soberakinak esleitzen dituzte, helburu hauetakoren bat edo batzuetarako [[Soberakin|soberakina]]<nowiki/>k esleitzen dituzte : beren kooperatiba garatzea, agian [[Erreserba Federalaren Sistema|erreserbak]] eratuz;, horien zati bat banaezina izango litzateke; kideeibazkideei onura kooperatibarekin egindako [[Eragiketen hierarkia|eragiketen]] arabera;. etaEta kideek onartutako beste jarduera batzuei laguntza emateko.emateko” ”PrintzipioPrintzipio hori, bere osotasunean, osagai [[Ugaritasunaren adar|ugaritan]] zatitu daiteke.
'''• Kontrol demokratikoa'''
Printzipio honen lehenengo zatian, honako hau dio: “Bazkideek era ekitatiboan laguntzen dute, eta demokratikoki kontrolatzen dute, beren kooperatibakooperatibako kapitala. Kapital horren zati bat kooperatibaren [[Jabetza pribatu|jabetza]] komuna izan ohi da.da” ”HorrekHorrek kooperatibaren gaineko kontrol demokratikoa eta bere kapitala nola erabiltzen den zehazten du.
[[Fitxategi:Datos manteniminto empleo cooperativasarpeq-46430.jpg|thumb|Datuak ikuskatu]]
'''• Bazideen kalte-ordainei eta soberakinen erabilera egokiari buruzko mugak'''
Printzipioaren bigarren zatiazatian, kideakbazkideak kooperatiba batean inbertitutako[[Inbertsio|inbertitu]]<nowiki/>tako fondoak nola ordaintzen diren, eta nola soberakinak nola erabili behar diren aztertzen da. Irabazi asmorik gabeko korporazioak ez bezala, kooperatibak enpresa sozialaren forma diradute. Hori kontuan hartuta, gutxienez hiru helburu daude kooperatiba batek soberakinak erabili edo banatu ahal izateko.banatzerakoan:
* "Bazkideek, oro har, kalte-ordaina [[Mugatzaile (gramatika)|mugatua]] jasotzen dute, bazkide baldintza gisa harpidetuta."
* "Kooperatiba garatzea, agian[[Erreserba Federalaren Sistema|erreserbak]] eratuz. Horietako zati bat banaezina izango litzateke;" bestela esanda, [[Soberakin|soberakina]] kooperatiban berriz inbertitu daiteke.
* "Bazkideei onura egin kooperatibarekin egindako [[Transakzio (informatika)|transakzioen]] proportzioan;", esate baterako, [[Kontsumitzaileen Kooperatibateoria|kontsumitzaileen]] kooperatiba batek eros ditzakezu (edo "banaketa")erosketetan oinarritutako dibidenduak[[dibidendu]]<nowiki/>ak ordaintzea erabaki dezake.
* "KideekBazkideek onartutako[[Onartu gabeko estatuak|onartu]]<nowiki/>tako beste jarduera batzuei laguntza ematea."
=== Autonomia eta independentzia ===
RochdaleRochdaleko Printzipioenlaugarren laugarrenakPrintzipioak dio kooperatiba-elkarteek autonomoak[[autonomo]]<nowiki/>ak eta independenteak[[Independentzia|independente]]<nowiki/>ak izan behar duteladirela. ICAkICAren Kooperatiba Identitateari buruzko adierazpenaren arabera, "kooperatibak bere kideekbazkideek kontrolatutako erakunde autonomoak dira. Beste erakunde batzuekin hitzarmenak[[Hitzarmengintza|hitzarmen]]<nowiki/>ak lortzen badituzte, gobernuak barne, edo kapitala kanpoko iturrietatik jasotzen badute, kideekbazkideek kontrol [[Demokratiko|demokratikoa]] bermatzen duten eta kooperatibakooperatibaren autonomia mantentzen duten baldintzetan egitenegingo dute."[[Fitxategi:Compconrightimg.png|thumb|Balantze soziala]]
=== Hezkuntza, prestakuntza eta informazioa ===
RochdaleRochdaleko Printzipioenbosgarren bosgarrenakPrintzipioen dio kooperatiba-sozietateek [[hezkuntza]] eta [[prestakuntza]] eskaini behar dieladizkietela kideei[[bazkide]] eta [[Herritarrei Zabalduz|herritarrei]]. ICAk Kooperatiba Identitateari buruzko adierazpenaren arabera, "kooperatibek hezkuntza eta prestakuntza eskaintzen dietedizkiete kideei, hautetsiei[[Hautetsi (SKT Sekuentzia)|hautetsi]]<nowiki/>ei, zuzendariei[[Zuzendaritza (argipena)|zuzendari]]<nowiki/>ei eta langileei[[langile]]<nowiki/>ei, kooperatiben garapenean eraginkortasunez lagundu dezaten. Herritarrei, batez ere gazteei eta iritzi arduradunei, lankidetzaren [[izaera]] eta onurei buruz informatzen dutedizkiete. "
=== Kooperatiben arteko lankidetza ===
RochdaleRochdaleko Printzipioenseigarren seigarrenaPrintzipioak kooperatibek elkarlanean[[Elkarlanean|elkarlan]]<nowiki/>ean aritzen direla dio. ICAren Kooperatiba Identitateari buruzko adierazpenaren arabera, "kooperatibek kideeibazkideei modu eraginkorrean[[Eraginkortasun (ekonomia)|eraginkor]]<nowiki/>rean zerbitzatzen diete, eta kooperatiba mugimendua indartzen dute tokian tokiko, estatuko, eskualdeko[[eskualde]]<nowiki/>ko eta nazioarteko egituren[[Egitura|egiture]]<nowiki/>n bidez elkarrekin lan eginez."
=== Komunitatearekiko konpromisoa<ref>{{Cite book|izena=Greg|abizena=MacLeod|urtea=1995|izenburua=How To Start A Community Enterprise - A Personal Approach|argitaletxea=Tompkins Institute, Cape Breton University|orrialdea=|orrialdeak=80|ISBN=978-0-973682-2-5|hizkuntza=En}}</ref>===
Rochdale Printzipioetako zazpigarrenak dio kooperatiba-elkarteek kezkakonpromisoa izan behar dutela beren komunitateekin[[Komunitate (argipena)|komunitate]]<nowiki/>ekin. ICAren Kooperatiba Identitateari buruzko adierazpenaren arabera, "kooperatibek beren komunitateen [[Garapen (argipena)|garapen]] [[Iraunkorra (xake iraunkorrarenpartida)|iraunkorra]]<nowiki/>ren alde lan egiten dute kideekbazkideek onartutako politiken bidez."
[[Fitxategi:The Co-op Museum, Toad Lane, Rochdale. - geograph.org.uk - 423498.jpg|thumb|Rochdaleko museoa]]
| 