Wikipedia

«Mendebaldeko Frontea Lehen Mundu Gerran»: berrikuspenen arteko aldeak

Artikulua Eztabaida

Mendebaldeko Frontea Lehen Mundu Gerran (aldatu)

19:13, 22 abendua 2019ko berrikusketa

6.476 bytes added ,  Duela 2 urte
Orrialdea gustiz amaituta
(1918 hasita)
(Orrialdea gustiz amaituta)
 
== 1915 ==
[[Fitxategi:Western front 1915-16.jpg|thumb|Frontea 1915-1916an]]Kostaldeatik [[Vosgeak|Vosgetara]] mendebalderantz begiratzen zuen irtenuneirtengune bat zegoen, Noyon IrtenuneaIrtengunea deituta, [[Noyon]] alemaniar aurrerapenaren punturik aurreratuena izanda, [[Compiègne|Compiègnetik]] hurbil zegoen herri bat. [[Joseph-Jaques-Césaire Joffre|Joseph Joffreren]] plana 1915ko lehen ofentsibarako irtenuneairtengunea bi hegaletatik erasotzea izan zen, alemaniar armadak poltsa batean sartzeko.<ref name=":3">{{Erreferentzia|abizena=Fuller, J. F. C. (John Frederick Charles), 1878-1966.|izenburua=The conduct of war, 1789-1961 : a study of the impact of the French, industrial, and Russian revolutions on war and its conduct|argitaletxea=Da Capo Press|data=1992|url=https://www.worldcat.org/oclc/24589907|edizioa=1st Da Capo Press ed|isbn=0306804670|pmc=24589907|sartze-data=2019-07-27}}</ref> Frantziar 4. armadak Champagnen borrokatzen egon zen 1914ko abenduaren 20tik 1915ko martxoaren 17ra arte baina beste frantziar unitateek ez zuten [[Artois]] erasotzea lortu. 10. armadak iparraldean posizioak hartu zituen eta [[Douai|Douairantz]] erasotu behar zuen, ekialderantz, Loos eta [[Arràs|Arrasen]] bitarteko puntu batean.<ref>{{Cite book|hizkuntza=|izenburua=The Western Front 1914–1916: The History of World War I: From the Schlieffen Plan to Verdun and the Somme.|urtea=2008|abizena=Neiberg|izena=Michael|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=Amber Books|ISBN=978-1-90662-612-9.}}</ref> Martxoaren 10ean britainiar armada [[Neuve Chapelleko gudua|Neuve Chapelleko guduan]] borrokatu zuen, Artoisko ofentsiba handiaren parte izan zen gudu bat. Gudu honen objektiboa Aubers gailurra hartzea izan zen. 4 dibisioek eraman zuten erasoa aurrera, 3,2 kilometroko fronte batean. 35 minutuko bonbardaketa txiki bat eta gero hasierako erasoa garaipen handia izan zen eta Aubersko herrixka hordu batzuetan erori zen. Hemendik aurrera britainiarrek komunikazio eta hornidura arazoak izaten hasi zuten, gehiegi aurreratu zirelako. Alemaniarrek erreserban zeuden dibisioak aurrealdera ekarri zituzten eta kontraeraso bat egin zuten eta Aubers berriro alemaniar eskuetan geratu zen. Jadanik britainiar armadak bere artilleriaren heren bat erabilita zeukaten eta arrazoi honengatik ''Sir'' John French jeneralak porrotaren arrazoia munizio falta izan zela esan zuen.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Lyons, Michael J., 1930-|izenburua=World War I : a Short History|url=https://www.worldcat.org/oclc/41326381|edizioa=Second edition|isbn=0130205516|pmc=41326381|sartze-data=2019-07-27}}</ref><ref name=":3" />
 
=== Gerra kimikoa ===
1916ko abuztuan alemaniar agintzaritza aldatu zen; Erich von Falkenhaynek boterea utzi eta gero [[Paul von Hindenburg]] eta [[Erich Ludendorff|Erich Ludendorffek]] boterea hartu zuten frontean. Agintari berriek Verdungo eta Sommeko guduak Alemaniak aurrerapenak egiteko abilidadea galtzea eragin zutela jakin errekonozitu zuten eta horregatik defentsan oinarritutako estrategiak eta taktikak erabili zituzten, beste fronte batzuetan erasoak egiten zituzten bitartean. <ref>{{Erreferentzia|abizena=Herwig, Holger H.|izenburua=The First World War : Germany and Austria-Hungary, 1914-1918|argitaletxea=Arnold|data=1997|url=https://www.worldcat.org/oclc/34996156|isbn=0340677538|pmc=34996156|sartze-data=2019-08-23}}</ref>
 
Sommeko gudua gertatzen ari zen bitartean Noyon IrtenunearenIrtengunearen atzean gotorleku-sistema bat eraiki zuten, "Hindenburg Lerroa" izena zuena. Gotorleku hauen funtzionamendua [[Eingreif Dibisio|Eingreif Dibisioetan]] oinarrituta zeuden.<ref name=":7">{{Erreferentzia|abizena=Wynne, G. C. (Graeme Chamley), 1889-|izenburua=If Germany attacks : the battle in depth in the West|argitaletxea=Greenwood Press|data=1976|url=https://www.worldcat.org/oclc/2387700|isbn=0837150299|pmc=2387700|sartze-data=2019-08-23}}</ref> Hindenburg Lerroaren eraikieraren arrazoi nagusia frontea txikitzea izan zen; 10 dibisio aske uztea lortu zuten atzeratzean. Gotorleku sistema honek Arrasetik iparrean St. Quentinera hegoan zihoan eta 50km txikitu zuen frontea.<ref name=":7" /> 1916ko azaroan britainiar hegazkinlariek gotorlekuen existentziari buruz ikasi zuten lehen aldiz, airetik eraikitze prozesua ikusiz.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Strategy and intelligence : British policy during the First World War|argitaletxea=Hambledon Press|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/741691775|isbn=9780826430465|pmc=741691775|sartze-data=2019-08-23}}</ref>
 
== 1917 ==
[[Hindenburg lerroa|Hindenburg Lerroa]] alemaniar frontearen atzean 2tik 50 kilometrotara eraiki zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Marshall, S. L. A. (Samuel Lyman Atwood), 1900-1977.|izenburua=The American heritage history of World War I|argitaletxea=American Heritage Pub. Co.|data=[1964]|url=https://www.worldcat.org/oclc/384558|isbn=0517385554|pmc=384558|sartze-data=2019-08-24}}</ref>. Otsailaren 25ean alemaniar armadek erretiratzen hasi ziren eta apirilaren 5ean amaitu zuten, atzean [[Lur erre (estrategia)|lur errea]] utzita. Estrategia honek frantziarren eraso planak haustu zituen; Noyon IrtenuneaIrtengunea bi hegaletatik erasotu nahi zuten baina irtenunea jada desagertuta zegoen.<ref name=":9">{{Erreferentzia|izena=Partha S.|abizena=Gupta|izenburua=International Affairs: World War I: An Outline History By Hanson Baldwin. Hutchinson, London, 1962. 182p. 21s|orrialdeak=294–294|data=1966-07|url=http://dx.doi.org/10.1177/097492846602200308|aldizkaria=India Quarterly: A Journal of International Affairs|alea=3|zenbakia=22|issn=0974-9284|doi=10.1177/097492846602200308|sartze-data=2019-08-24}}</ref> Hala ere, britainiar agintariek erasoak jarraitzea agindu zuten; atzerapen honek 1916an jasotako galerak bermatzeko konturatu zirelako.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Neiberg, Michael S.|izenburua=Warfare & society in Europe : 1898 to the present|argitaletxea=Routledge|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/56551520|isbn=0203643526|pmc=56551520|sartze-data=2019-08-24}}</ref>
[[Fitxategi:Western Front 1917.jpg|thumb|1917ko frontearen mapa]]
Apirilaren 6an, bitartean, [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuak]] [[Alemaniar Inperioa|Alemaniari]] gerra deklaratu zion. 1915ko hasieran ''[[RMS Lusitania|Lusitania]]'' itsasontziaren urpekaketaren ondorioz Alemaniak urpekarien erasoak itsasontzi neutraletan gelditu zituzten; Estatu Batuak gerran sartuko zela beldur zirelako. Hala ere, alemaniar populazioa, gosez jota egonda zegoenez, urpekarien erasoa berrabiaraztea eskatu zuten, inportazioak berriz etor zezaten, eta hala, 1917ko otsailean berriz hasi zen. Kalkulatuta zuten sei hilabetetan Britainia gerratik ateratzea posiblea zela urpekarien bidez. Estatubatuarrak Europara iristeko urte bat baino gehiago hartuko zitzaiela ere pentsatu zuten. Urpekariek garaipen handia lortu zuten denbora batean baina britainiar itsasontziek [[konboi]] taktikak erabiltzen hastean asko murriztu ziren galerak.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Griffiths, William R.|izenburua=The Great War|argitaletxea=Avery Pub. Group|data=1986|url=https://www.worldcat.org/oclc/13126087|isbn=0895293129|pmc=13126087|sartze-data=2019-08-24}}</ref>
 
=== Cambraiko gudua ===
{{Sakontzeko|Cambraiko gudua (1917)}}[[Fitxategi:Bundesarchiv Bild 183-R27012, Bei Cambrai erbeuteter englischer Panzer.jpg|thumb|Suntsitutako britainiar tanke bat Cambrai-n]]Azaroaren 20an Aliatuek tankeak masan erabili zituzten lehen aldiz Cambraiko guduan. 324 tankeek (1/3 erreserban) eta hamabi infanteria dibisio bi alemaniar dibisioen kontra eraso egin zuten, bonbardaketa nagusi bat eta gero. Tankeek [[faszineak]] erabiltzen zituzten lubakien gainetik gurutzatzeko, baita 4 metro luze ziren alemaniar antitanke bonbak ez lehertzeko ere.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Military operations. France and Belgium, 1917. The Battle of Cambrai|argitaletxea=Imperial War Museum, Department of Printed Books Sbin Association with the Battery Press|data=1991, ©1948|url=https://www.worldcat.org/oclc/24954868|isbn=0898391628|pmc=24954868|sartze-data=2019-08-31}}</ref> Erasoa garaipen erraldoia izan zen britainiarrentzat; 4.000 zauritu edo hil soilik izanda Ypresko Hirugarren Guduan baino hamar aldiz gehiago aurrera egin zuten. Aurrerapen hauek irtenuneirtengune bat sortu zuten eta alemaniarrek kontraeraso bat azkar antolatu zuten azaroaren 30ean. Kontraeraso honek iparraldean britainiarrak atzeratzea lortu zuen, hala ere, hegoaldean porrot handia jaso zuten. Iparraldeko ezbeharra aparte utziz, Cambraiko gudua garaipen handia izan zen aliatuentzat.
 
Gudu honetan alemaniarrek tankeak suposatzen zuten arriskuaz konturatu ziren lehen aldiz eta baita gudu honetan ere alemaniarrek ''[[stosstruppen]]'' erabili zuten masan lehen aldiz, [[Infiltrazio-taktika|infiltrazio-taktikak]] erabiltzen zuten soldadu oso ondo gaituak.<ref name=":14" />
{{Sakontzeko|Udaberriko Ofentsiba}}
Michael Operazioak, alemaniarren udaberriko lehen ofentsiba, aliatuak bitan banatzea ia lortu zuen eta, gainera, 1914tik aurrera Parisera gehien hurbildu zen alemaniar erasoa izan zen, hiria bonbardatzeko distantzian geldituz.<ref name=":13" /> Guduaren ondorioz aliatuek aginte bateratu baten beharra ikusi zuten eta horregatik [[Ferdinand Foch]] jeneralak aliatuen armada guztien agintaria izendatu zuten. Elkartutako Aliatuek alemaniarren erasoengatik hobeago babestu ahal izan ziren eta ofentsiba "higadura-guda" bat izatera aldatu zen.<ref name=":9" /> Maiatzatik aurrera estatubatuarrek frontean gero eta postu gehiago hartzen hasi ziren, lehen garaipena [[Cantignyko gudua|Cantignyko guduan]] izanda. Udaren hasieran 250.000-300.000 estatubatuar iristen ari ziren Mendebaldeko Frontean hilabetero gutxi gorabehera.<ref name=":9" /> 2.1 milioi izatera iritsiko ziren gerra amaitu baino lehen.
 
=== Aliatuen kontraerasoak ===
{{Sakontzeko|Marneko bigarren gudua|Ehun Eguneko Ofentsiba|1918ko azaroaren 11ko armistizioa}}
[[Fitxategi:The Hundred Days Offensive, August-november 1918 Q6916.jpg|thumb|Alemaniar presoak britainiarren aginpean, 1918ko azaroaren 8an]]
Foch jeneralak uztailean hasi zuen [[Marneko bigarren gudua]], Marneko irtengunea suntsitzeko xedea zuena eta hala lortuko zuten abuztua amaitu baino lehen. [[Amienseko gudua (1918)|Amienseko gudua]] bi egun geroago hasi zen frantziar-britainiar eraso bateratu batean, Australiako eta Kanadako tropen laguntzarekin. 600 tanke eta 800 hegazkinek ere parte hartu zuten gudu honetan.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=1918 year of victory : the end of the Great War and the shaping of history|argitaletxea=Exisle Pub|data=[2010]|url=https://www.worldcat.org/oclc/732320863|isbn=978-1-877568-39-8|pmc=732320863|sartze-data=2019-12-22}}</ref> Hindenburgek "Alemaniar armadaren egun beltza" deitu baitzuen abuztuaren 8a, porrot katastrofikoaren ondorioz.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Griffiths, William R.|izenburua=The Great War|argitaletxea=Avery Pub. Group|data=1986|url=https://www.worldcat.org/oclc/13126087|isbn=0-89529-312-9|pmc=13126087|sartze-data=2019-12-22}}</ref> Italiar 2. armadak parte hartu zuen Reims-en ondoan gertatutako borrokan; [[Alberto Albricci]] jeneralaren aginpean. <ref>{{Erreferentzia|abizena=Edmonds, James E. (James Edward), Sir, 1861-1956.|izenburua=Military operations, France and Belgium, 1918|argitaletxea=Imperial War Museum|data=1993-1995|url=https://www.worldcat.org/oclc/154252821|isbn=1-870423-06-2|pmc=154252821|sartze-data=2019-12-22}}</ref> Alemaniar eskulana jada txikituta bazegoen gerraren luzaketagatik eta bere ekonomia eta sozietatea krisi bat izatekotan zegoen. [[Ehun Eguneko Ofentsiba]] hasteko momentuan Aliatuek 216 dibisio zeuzkaten Frantzian eta Alemaniak 197 soilik.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Kennedy, Paul M., 1945-|izenburua=The rise and fall of the great powers : economic change and military conflict from 1500 to 2000|argitaletxea=Vintage Books|data=1989, ©1987|url=https://www.worldcat.org/oclc/18071496|edizioa=1st Vintage books ed|isbn=0-679-72019-7|pmc=18071496|sartze-data=2019-12-22}}</ref> Ehun Eguneko Ofentsiba hastean alemaniarrek jasandako porrot txikiak alemaniar morala suntsitzeko balio izan zuen eta soldaduak ehunetan errenditzen hasi ziren.<ref name=":12" /> Urte hartako urrian [[Maximiliano Badengoa|Maximiliano, Badengo printzea]], Alemaniar Inperioaren kantzillerra izendatu zuten armistizio bat negoziatzeko helburuarekin. Erich Ludendorff [[Suedia|Suediara]] ihes egitera behartu zuten.<ref name=":12" /> Alemaniarren atzera-egitea jarraitu zuen eta [[Azaroko Iraultza|Azaroko Iraultzak]] gobernu berri bat ezarri zuen. Compiègneko Armistizioaren sinadura azkarra izan zen eta, honen ondorioz, Mendebaldeko Frontean gatazka guztiak amaitu ziren 1918ko azaroaren 11ren goizeko 11:00tan, aurrerago [[Armistizio Eguna]] izena jasoko zuena. Alemaniar Inperioak kolapsatu zuen [[Wilhelm Groener|Groener jeneralak]], Ludendorffen ondorengoa, gobernu sozial-demokratiko bat ezartzean [[Friedrich Ebert]] agintari gisa, Errusian gertatutako iraultza bat Alemanian gerta ez zedin.<ref name=":12" />
 
== Ondorioak ==
{{Sakontzeko|Lehen Mundu Gerraren ondorioak}}
Mendebaldeko frontean gertatutako porroten ondorioz Alemaniak eta bere aliatuek bakea eskatu behar izan zuten, beste fronte guztietan garaipenak izanda ere. Bakea sinatu zutenak Aliatuen partetik Frantzia, Britainia Handia eta Ameriketako Estatu Batuak izan ziren, [[Parisko Bake Biltzarra (1919)|1919ko Parisko Bake Biltzarrean]]. Honen emaitza [[Versaillesko Ituna (1919)|Versaillesko Ituna]] izan zen, 1919ko ekainean sinatuta.<ref name=":15" /> Itun honen kondizioek Alemania asko mindu zuten arlo ekonomikoan zein militarrean. Versaillesko Itunak [[Alsazia-Lorrena|Alsazia-Lorrenako]] probintziak Frantziari itzuli zituen, eta honen ondorioz Alemaniaren ikatz erreserbak oso azkar desagertu ziren, Alsazia-Lorrenak produktore nagusiena zelako inperio osoan. [[Saarbrücken|Saargo lurraldea]], [[Rhin]] ibaiaren mendebaldean kokatuta, demilitarizatu zuten eta frantziar-britainiar okupazio bateratuan geratu zen. Iparraldean, [[Kielgo ubidea]] internazionalizatu zuten, herrialde guztiek handik pasatzeko eskubidea izan zezaten. Tratatuak Europako mugak bermarraztuko zituen, espezialki ekialdean. Alemaniar armadak 100.000 soldadu gehienez izateko agindua jaso zuen eta itsasontzi eta hegazkinik ez.<ref>{{Erreferentzia|abizena=Massie, Robert K., 1929-2019.|izenburua=Castles of steel : Britain, Germany, and the winning of the Great War at sea|argitaletxea=Ballantine|data=2003|url=https://www.worldcat.org/oclc/57134223|isbn=0-345-40878-0|pmc=57134223|sartze-data=2019-12-22}}</ref>
 
=== Galerak ===
{{Sakontzeko|Lehen Mundu Gerrako galerak}}
Mendebaldeko Frontean gertatutako lubaki-gerrak milaka mutilatu eta alargun utzi zituen. Aurrekaririk gabeko egoera honek aurrerago izan zuen emaitza [[Adolf Hitler|Adolf Hitlerren]] kontrako Aliatuen ezadostasunak eta erantzun ahulak izan ziren.<ref name=":16">{{Erreferentzia|abizena=Adamthwaite, Anthony P.|izenburua=The making of the Second World War|argitaletxea=Allen & Unwin|data=1979|url=https://www.worldcat.org/oclc/5120644|edizioa=2d ed|isbn=0-04-940057-6|pmc=5120644|sartze-data=2019-12-22}}</ref> Belgikak 30.000 hildako zibil jaso zituen eta Frantziak 40.000. Britainiarrek 16.829 hildako zibil jaso zituen, gehienak itsasontzien hondoraketen ondorioz.<ref name=":16" /> Beste 62.000 belgiar, 107.000 britainiar eta 300.000 frantziar zibil hil ziren "gerrarekin erlazionatutako arrazoiengatik". <ref name=":16" />
 
=== Koste Ekonomikoa ===
1919ko Alemaniak diru gabezia larria jasaten ari zen eta bere populazioak gosez hiltzen zegoen. Aliatuek [[Kolonia (Alemania)|Koloniako]], [[Koblentza|Koblentzako]] eta [[Mainz|Mainzko]] hiriak okupatu zituzten eta soilik itzuliko zituzten gerraren erreparazioak ordainduta zeudenean. Alemanian "[[Bizkarrean egindako sastakadaren mitoa]]" sakabanatu zen eta honek aurrerago Weimar Errepublikaren gainbeheraren arrazoi nagusi bat izango zen; baita Hitlerrek boterera iristearen arrazoi nagusiena.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Forging the collective memory : government and international historians through two World Wars|argitaletxea=Berghahn Books|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/34118044|isbn=1-57181-862-6|pmc=34118044|sartze-data=2019-12-22}}</ref>
 
== Erreferentziak ==
SRAbian
324

edits

"https://eu.wikipedia.org/wiki/Berezi:MobileDiff/7478645"(e)tik eskuratuta