Bihotz: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
|||
177. lerroa:
"Bihotz" hitzerako [[txinatar karaktere]]a, 心, [[zigilu idazkera]]n erabiltzen zen bihotzaren errepresentazio nahiko errealista batetik abiatzen da<ref>{{Erreferentzia|abizena=Qiu, Xigui,|izenburua=Chinese writing|abizena2=裘錫圭.|url=https://www.worldcat.org/oclc/43936866|isbn=1-55729-071-7|pmc=43936866|sartze-data=2019-12-05}}</ref>. ''xīn'' txinerazko hitzak "gogo", "intentzio" eta "muin" kontzeptu metaforikoak ere adierazten ditu<ref>{{Erreferentzia|izenburua=MDBG English to Chinese dictionary|hizkuntza=zh|url=http://www.mdbg.net/chinese/dictionary?page=worddict&wdqb=%E5%BF%83&wdrst=0|aldizkaria=www.mdbg.net|sartze-data=2019-12-05}}</ref>. [[Txinatar medikuntza]]n bihotza da 神 shén "espiritu, kontzientziaren" zentroa<ref>{{Erreferentzia|abizena=Flaws, Bob, 1946-|izenburua=Statements of fact in traditional Chinese medicine|argitaletxea=Blue Poppy Press|data=1994|url=https://www.worldcat.org/oclc/30895515|edizioa=1st ed|isbn=0-936185-52-X|pmc=30895515|sartze-data=2019-12-05}}</ref>. Bihotza [[heste mehe]]arekin eta [[mihi]]arekin lotuta dago, sei organo eta bost errai menderatzen ditu eta bost elementuen sisteman suaren parte da<ref>{{Erreferentzia|abizena=Wiseman, Nigel.|izenburua=A practical dictionary of Chinese medicine|argitaletxea=Paradigm Publications|data=1998|url=https://www.worldcat.org/oclc/30399609|edizioa=1st ed|isbn=0-912111-54-2|pmc=30399609|sartze-data=2019-12-05}}</ref>.
[[Sanskrito]]z bihotza ''hṛd'' edo ''hṛdaya'' esaten da, hizkuntza horretan idatzitako testurik zaharreanean, [[Rigveda]]n, agertzen den gisa<ref group="oh" name=":0">Bihotzaren etimologia beste hizkuntza askotan '''*ḱḗr''' [[aitzinindoeuropera]]ko hitzetik eratortzen da. Hortik eratorri dira [[albaniera]]ko kërth; [[hitita]]ko 𒆠𒅕 (ŠÀ-er), [[luvitera]]ko 𒍝𒀀𒅈𒍝 (<sup>UZU</sup>zārza), [[liziera]]ko 𐊋𐊕𐊆𐊅𐊁 (kride) eta [[palaitera]]ko 𒅗𒀀𒅈𒋾 (ka-a-ar-ti /kārt-/); [[armeniera]]ko սիրտ (sirt); [[balto-eslaviera]]ko *śirˀdís, [[letoniera]]ko sir̂ds, [[lituaniera]]ko širdìs eta antzinako [[prusiera]]ko seyr; antzin-[[eslaviera]]zko *sь̑rdьce (*śirdi-ka) hitzetik eratorri dira ekialdeko eslaviera zaharreko сьрдьце (sĭrdĭce), [[errusiera]]ko се́рдце (sérdce), [[ukrainera]]ko се́рце (sérce), [[Antzinako eliza-eslaviera]]ko срьдьце/ⱄⱃⱐⰴⱐⱌⰵ (srĭdĭce), [[bulgariera]]zko сърце (sǎrce), [[mazedoniera]]zki срце (srce), [[txekiera]]zko srdce edo [[poloniera]]zko serce, besteak beste; hizkuntza [[zelta]]tan *kridyom errotik eratorri dira [[bretoiera]]zko kreiz, [[galesera]]zko [[craidd]] edo [[irlandera]]ko [[croí]]; [[hizkuntza germaniko]]ak *hertô hitzatik eratorri dira,
Filosofo eta zientzialari klasiko askok, [[Aristoteles]] barne, pentsamenduaren, arrazoiaren edo emozioaren jarlekutzat hartzen zuten bihotza, sarritan burmuinak funtzio horietan laguntzen duela alde batera utzita<ref>{{Erreferentzia|izenburua=On the Parts of Animals, by Aristotle : book3|url=https://ebooks.adelaide.edu.au/a/aristotle/parts/book3.html|aldizkaria=ebooks.adelaide.edu.au|sartze-data=2019-12-08}}</ref>. Bihotza, bereziki, emozioen gune bezala identifikatzea, [[Galeno]] mediku erromatarrari zor zaio, nork, pasioen egoitza gibelean ere aurkitu zuen, eta arrazoiaren egoitza garunean<ref>{{Erreferentzia|abizena=Galen.|izenburua=Galen on the usefulness of the parts of the body = Peri chreias moriōn [romanized form] = De usu partium|argitaletxea=Classics of Medicine Library|data=1996|url=http://worldcat.org/oclc/36487898|pmc=36487898|sartze-data=2019-12-08}}</ref>. Bihotzak ere rol bat jokatu zuen [[azteka|azteken]] sinesmen sisteman. Aztekek egiten zuten [[giza sakrifizio]]rako modurik arruntena bihotza erauztea zen. Aztekek, bihotza (''tona''), gizabanakoaren muina zein [[Eguzkia]]ren beroaren zati bat (''istli'') zela uste zuten. Gaur egun ere, [[Nahua|nahuek]] uste dute eguzkia arima bat dela (''tona-tiuh''): "Biribila, beroa, pultsularia".<ref>{{Erreferentzia|abizena=Sandstrom, Alan R.|izenburua=Corn is our blood : culture and ethnic identity in a contemporary Aztec Indian village|argitaletxea=University of Oklahoma Press|data=1991|url=https://www.worldcat.org/oclc/44957775|edizioa=1st ed|isbn=0-585-17747-3|pmc=44957775|sartze-data=2019-12-08}}</ref>
| |||