Herrad Landsbergekoa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
«Herrad Landsbergekoa» orrira birbideratua Etiketa: Birbideratze berria |
Lainobeltz (eztabaida) wikilariaren 7270638 berrikuspena desegin da Etiketak: Birbideratzea ezabatu da Desegin |
||
1. lerroa:
{{biografia infotaula automatikoa}}
[[Fitxategi:Herrad_von_landsberg.jpg|thumb|299x299px| Herrad Landsbergeko <br />Bere irudia ''Hortus deliciarum'' bere lanetik, (c. 1180). Latinez egindako deskribapena honako hau da: ''"Herrat hohenburgensis abbatissa post Rilindam ordinata ac monitis et exemplus eius institut"'' . Hitz hauekin hasten da azken [[miniatura]]<nowiki/>ren azalpena (322 eta 323. orriak). ]]
'''Herrad Landsberg-eko''' ({{Lang-la|Herrada Landsbergensis}}; {{circa|1130}} - 1195ko uztailaren 25a) XII mendeko [[Alsazia|Alsaziako]] moja eta abade andrea Hohenburgeko abade-etxean ([[Vosgeak|Vosges mendietan]]). ''Hortus deliciarum'' ('Kutizien edo gozamenen lorategia') izeneko entziklopedia piktorikoaren egilea da.
== Bizitza abade-etxean ==
[[Fitxategi:MontStOdile_073.JPG|ezkerrera|thumb| Hohenburg abadiako mojak irudikatzen dituen [[Horma irudi|horma-pintura]]. Latinezko inskripzioak honako hau dio: ''"Mons Hohenburc dellifer'' (sic) ''id est sublimus"'' . <ref>Seguru asko, ''dellifer'' oker idatzita dago eta ''bellifer beharko luke''.</ref> ]]
1130 urte inguruan jaio zen Landsberg gazteluan, (Alsaziako familia noble baten egoitzan), eta, oso gazte zela, Hohenburg abade-etxean sartu zen (Vosges mendietan, [[Estrasburgo|Estrasburgotik]] hogei bat kilometrora). Hohenburg abadia, Mont St. Odile izenarekin ere zen ezaguna eta Relinda abade andrearen menpean zegoen (Bavariako Bergen monasterio [[Beneditar|beneditarretik]] bidalitako moja). [[Frederiko I.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoa|Frederick Barbarossa]] Erromatar Enperadore Santuaren laguntzarekin abade-etxea oso arrakastatsua eta indartsua zen, baita erreformarako iturri ere. XII. mendean emakume batek jaso zezakeen hezkuntza zabalena jaso zuen Herradek bertan. Adinean aurrera egin ahala, abadiako kargu gorenetara igo zen eta laster jarri zuten mojen buru eta irakasle. <ref>{{Cite aldizkari|izena=Thérèse|abizena=McGuire|urtea=1988–1989|izenburua="Monastic Artists and Educators in the Middle Ages", Woman's Art Journal. 9.|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|author=McGuire|volume=9|first=Thérèse|title=Monastic Artists and Educators in the Middle Ages}}</ref> Relinda hil ondoren, Herrad abade andre hautatu zuten 1167an. <ref>{{Cite aldizkari|izena=Ann|abizena=Storey|urtea=1998|izenburua="A Theophany of the Feminine: Hildegard of Bingen, Elsabeth of Schönau and Herrad of Landsberg". Woman's Art Journal. 19.1|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=|author=Storey|volume=19.1|first=Ann|title=A Theophany of the Feminine: Hildegard of Bingen, Elsabeth of Schönau and Herrad of Landsberg}}</ref>
Abade andre izanik, Herradek monasterioa berreraiki zuen eta monasterioaren inguruko lurrak bere jabetzapean sendotu zituen. Gaitasuna erakutsi zuen eta maitatua izan zen abade andre bezala. Garai horretan hasi zen ''Hortus Deliciarum'' izeneko lana egiten. 28 urtez izan zen Herrad abade andre, 1195ean hil zen arte. Adelhaid Faimingen-eko izan zen haren ondorengoa. <ref>Engelhardt, Christian Moritz. [http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/engelhardt1818bd1/0001/scroll?sid=cbdaec14c07664d206debb912d89a416 ''Herrad von Landsperg, Aebtissin zu Hohenburg oder St. Odilien, im Elsaß, im zwölften Jahrhundert; und ihre Werk: Hortus deliciarum: ein Beytrag zur Geschichte der Wissenschaften, Literatur, Kunst, Kleidung, Waffen und Sitten des Mittelalters''], digi.ub.uni-heidelberg.de, 60. orria (kontsultatua: 2019-12-06)</ref> <ref>[http://www.historisches-lexikon-bayerns.de/artikel/artikel_45531 Spät von Faimingen, Adelsfamilie], historisches-lexikon-bayerns.de</ref>
== ''Hortus Deliciarum'' ==
[[Fitxategi:Mont_Sainte-Odile_BW_6.JPG|ezkerrera|thumb| Hohenburg abadia Mont St. Odilen ]]
[[Fitxategi:The_three_Magi_(Balthasar,_Caspar,_Melchior).jpg|thumb| [[Errege Magoak|Hiru Errege Magoak]], Christian Moritz Engelhardt-ek egindako ''Hortus deliciarum-en'' erreprodukzioetako irudia, 1818 ]]
1159an hasi zen Herrad ezaguna egin dion lan hau idazten abade-etxean: ''Hortus Deliciarum'', garai hartan aztertutako zientzia guztien bilduma zen. Herraden komentuko emakumeentzako idatzi zen, gai biblikoak, moralak eta teologikoak irakasteko asmoz. 1185ean amaitu zuen. <ref>"[https://www.oxfordartonline.com/groveart/view/10.1093/gao/9781884446054.001.0001/oao-9781884446054-e-7000037828?rskey=nugfz1 Herrad von Landsberg]". ''Oxford Art Online''. (2014-09-28an kontsultatua).</ref> Lan horretan, Herradek Bertutearen eta Bizioaren arteko borroka garatuko du, testuarekin batera, irudi biziekin.
Jatorrizko eskuizkribua 644 orrialdek osatzen zuten, 324 pergamino orrietan. <ref>Engelhardt, Christian Moritz. [http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/engelhardt1818bd1/0001/scroll?sid=cbdaec14c07664d206debb912d89a416 ''Herrad von Landsperg, Aebtissin zu Hohenburg oder St. Odilien, im Elsaß, im zwölften Jahrhundert; und ihre Werk: Hortus deliciarum: ein Beytrag zur Geschichte der Wissenschaften, Literatur, Kunst, Kleidung, Waffen und Sitten des Mittelalters''], digi.ub.uni-heidelberg.de, 21. or. (kontsultatua: 2019-12-06)</ref> Lanaren gehiena latinez idatzita zegoen, eta gutxi gorabehera 1250 glosa zituen alemanez. ''<ref>Herrad (Landsbergeko, Hohenburgeko abade andrea). [https://books.google.com/books/about/Hortus_deliciarum.html?hl=en&id=xLITAQAAMAAJ ''Hortus deliciarum''], 1. zatia. [Studies of the Warburg Institute 36, Warburg Institute, University of London, 1979].</ref>'' Lanak irakurketa aukera zabala erakusten du. Berezitasun nagusia testua apaintzen zuten 336 ilustrazioak dira. Horietako asko gai teologiko, filosofiko eta literarioen irudikapen sinbolikoak dira: batzuk historikoak dira; beste batzuk artistaren benetako esperientziatik sortutako eszenak irudikatzen dituzte; eta irudietako bat Herraden erlijio ahizpen erretratuen bilduma da. Irudien teknika oso miretsia izan da eta ia kasu guztietan irudimen artistikoa erakusten dute, oso arraroa zena Herraden garaikideen artean.
Beste artista eta idazleek ere ''Hortus Deliciarum-en'' lagundu zuten arren, Herradek bildu, idatzi eta editatu zuen gehiena. Poema eta himno asko idatzi zituen berak, eta, uste da, arte lanen gehiena ere Herraden zuzendaritzapean sortu zela.
''Hortus Deliciarum-''en eskuizkribua mendeetan zehar Hohenburg abadian gorde ondoren, Estrasburgoko udal liburutegira eraman zuten [[Frantziako Iraultza|Frantziako Iraultzaren]] garaian. Han kopiatu zituen miniaturak Christian Moritz Engelhardtek eta Cottak argitaratu zituen [[Stuttgart]]<nowiki/>en 1818an. <ref>Christian Moritz Engelhardt-en liburuaren kopia digitala: [[Heidelberg University]]-eko liburutegian: Engelhardt, Christian Moritz (1818): [http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/engelhardt1818bd1/0001 ''Herrad von Landsperg, Aebtissin zu Hohenburg oder St. Odilien, im Elsaß, im zwölften Jahrhundert; und ihre Werk: Hortus deliciarum: ein Beytrag zur Geschichte der Wissenschaften, Literatur, Kunst, Kleidung, Waffen und Sitten des Mittelalters''].</ref> 1879 eta 1899 artean Straub eta Kellerrek testua kopiatu eta argitaratu zuten, Wilhelm Stengelek egindako hainbat ilustrazioen koloretako kopiekin batera. <ref>[https://web.archive.org/web/20040324011227/http://www.artnet.com/library/03/0390/T039007.ASP Hortus deliciarum], artnet.com</ref> Horrela, jatorrizko lana protestanteen seminarioaren eta Estrasburgo hiriaren liburutegiak erretzerakoan galdu zen arren <ref>[http://www.bnu.fr/de/node/533 Organisation], bnu.fr</ref> <ref>[http://www.bnu.fr/node/631 Creation of the BNU], bnu.fr</ref>, 1870eko setioan [[Frantzia-Prusia Gerra|(Frantzia eta Prusia arteko gerraren garaian]]), Herraden lanaren balio artistikoa eta literarioa zein izan zen igar dezakegu.
== Erreferentziak ==
{{Erreferentzia zerrenda|30em}}
== Kanpoko estekak ==
* [https://web.archive.org/web/20060114215708/http://www.iath.virginia.edu/~gaa/hortus.html Hortus Deliciarum], iath.virginia.edu
* [http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/engelhardt1818bd2/0001 Chr. M. Engelhardt-en ''Hortus Deliciarum''-en ilustrazioak.], digi.ub.uni-heidelberg.de
* [http://www.oberlin.edu/images/Art310/Art310k.html ''Hortus Deliciarum''-en koloretako ilustrazioak], oberlin.edu
* Herrad (Landsbergeko, Hohenburgeko abade andrea). [https://books.google.de/books?id=xLITAQAAMAAJ&q=bibliogroup:%22Hortus+Deliciarum%22&dq=bibliogroup:%22Hortus+Deliciarum%22&hl=en&sa=X&ved=0CBQQ6AEwAGoVChMIhsXb_eTuxgIVypAsCh1d7g7_ ''Hortus deliciarum''], Studies of the Warburg Institute 36, Warburg Institute, University of London, 1979.
* [http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/engelhardt1818bd2/0008?sid=cbdaec14c07664d206debb912d89a416&ui_lang=eng Engelhardtek Hortus Deliciarum-en 1818. urteko deskribapenaren irudiak], digi.ub.uni-heidelberg.de
== Bibliografia ==
* Albrecht, Dionisio (1751): ''Odilien-Berg oder von Hohenburg historia.'', Schlettstatt.
* Chadwick, Whitney (1990): ''Women, Art, and Society,'' Thames and Hudson, London.
* Harris, Anne Sutherland and Linda Nochlin (1976): ''Women Artists: 1550-1950'', Los Angeles County Museum of Art, Knopf, New York.
* Herbemann, Charles (ed.) (1913): <cite class="citation encyclopaedia">[http://www.newadvent.org/cathen/07294a.htm "Herrad of Landsberg"]. ''[[:en:Catholic_Encyclopedia|Catholic Encyclopedia]]''. </cite><cite class="citation encyclopaedia">New York: Robert Appleton Company.</cite>
* Reumont, Heinrich (1900): ''Die Deutschen Glossen Im Hortus Deliciarum Der Herrad Von Landsberg.'' W. Reumont, Metz.
* Straub, A.; Keller, G. (1977): ''Hortus deliciarum = Gozamenen lorategia.'' New Rochelle, New York: Caratzas Bros.
* Green, R.; Evans, M.; Bischoff, C.; Curschmann, M. (eds.) (1979): Herrad (Landsbergeko, Hohenburgeko abade andrea). [https://books.google.de/books?hl=de&id=xLITAQAAMAAJ&dq=bibliogroup:%22Studies+of+the+Warburg+Institute%22&q=&redir_esc=y ''Hortus deliciarum''], Studies of the Warburg Institute 36, Warburg Institute, University of London / EJ Brill, London-Leiden. {{ISBN|0 85481 055 2}} [[International Standard Book Number|ISBN]] [[Special:BookSources/0+85481+055+2|0 85481 055 2]]
{{bizialdia|XII. mendeko|1195eko|Herrad}}
[[Kategoria:XII. mendeko filosofoak]]
[[Kategoria:Alsaziarrak]]
[[Kategoria:Frantziako noblezia]]
[[Kategoria:Ordena eta kongregazio erromatar katolikoetako mojak]]
| |||