Euskal Herria: berrikuspenen arteko aldeak

Euskal Herrian, historiaurreko aztarnategi aberatsenak dituen eskualdetako bat izanik, bertan egin diren [[arkeologia]] eta [[paleoantropologia]]ko ikerketen etengabeko garapenak eta haietako aurkikuntzek gero eta atzerago eramaten gaituzte, gure lurrean gizonaren lehen kokapena zehazterakoan. [[Atapuerca]]n eginiko indusketek hurbilketa geografikoagatik pentsarazten dute Euskal Herrian gizakiaren kokapena, [[Behe- Paleolito]]ra, 200.000 urte baino atzerago eraman behar dela. ''[[Homo neanderthalensis]]''ek artea egiten ote zuen ezbaian dago<ref>{{Erreferentzia|izena=Michel|abizena=Lorblanchet|izenburua=A Neanderthal face? The proto-figurine from La Roche-Cotard, Langeais (Indreet-Loire, France)|orrialdeak=661–670|hizkuntza=en|abizena2=Marquet|izena2=Jean-Claude|data=2003/12|url=https://www.cambridge.org/core/journals/antiquity/article/neanderthal-face-the-protofigurine-from-la-rochecotard-langeais-indreetloire-france/3B7E2027D59AEAEE0E1DF8EAE231C85A|aldizkaria=Antiquity|alea=298|zenbakia=77|issn=0003-598X|doi=10.1017/S0003598X00061627|sartze-data=2019-09-22}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=João|abizena=Zilhão|izenburua=Dates for Neanderthal art and symbolic behaviour are reliable|orrialdeak=1044–1045|hizkuntza=en|abizena2=Weniger|abizena3=Ramos-Muñoz|abizena4=Lorblanchet|abizena5=Balbín|abizena6=Collado|abizena7=Cantalejo-Duarte|abizena8=Alcolea-González|abizena9=Milton|izena2=Gerd-Christian|izena3=José|izena4=Michel|izena5=Rodrigo de|izena6=Hipolito|izena7=Pedro|izena8=Javier|izena9=James A.|data=2018-07|url=https://www.nature.com/articles/s41559-018-0598-z|aldizkaria=Nature Ecology & Evolution|alea=7|zenbakia=2|issn=2397-334X|doi=10.1038/s41559-018-0598-z|sartze-data=2019-09-22}}</ref>, eta badakigu Euskal Herrian ia desagertu ziren garaira arte bizi izan zirela<ref>{{Erreferentzia|izena=Edu|abizena=Lartzanguren|izenburua=Azken euskal neanderthalen DNAren bila|hizkuntza=eu|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1954/038/001/2019-09-13/azken-euskal-neanderthalen-dnaren-bila.htm|aldizkaria=Berria|sartze-data=2019-09-22}}</ref>; baina gerora iritsitako ''[[Homo sapiens]]''ak aztarna ugari utzi ditu Euskal Herrian. Zentsu hertsian, [[Euskal Herri]]rik ez zen historiaurrean, eta ez dakigu ere bertan bizi ziren gizakiek zein hizkuntza hitz egiten ote zuten. [[Euskararen_jatorria#Azalpen_paleogenetikoak|Euskararen jatorriari buruzko azalpen paleogenetikoek]] ez dute lortu ebaztea [[euskararen jatorria]]ren edo [[euskaldun]]en jatorriaren inguruko eztabaida.