Miguel Primo de Rivera: berrikuspenen arteko aldeak

'''Miguel Primo de Rivera y Orbaneja''' ([[Jerez de la Frontera]], [[1870]]eko [[urtarrilaren 8]]a - [[Paris]], [[1930]]eko [[martxoaren 16]]a) militar, politikari eta diktadore andaluzaespainiarra izan zen, militar gehiegi izandako familia baten partaide.

14 urte bete zituenean, Miguel militar akademian sartu zen eta, instrukzioa bukatu zuenean, [[Melilla|Mlilla]]ra destinatu zuten. Berehala hasi zen karguz igotzen eta [[Maroko]], [[Kuba]] ([[1895]]-[[1897]]) eta Filipinetan (bere osaba Fernandorekin) izan zen.

[[1909]]an Arrifera[[Afrika]]ko Iparraldera destinatu zuten eta Marokoko Gerran hartu zuen parte. [[1912]]an general egin zuten eta [[1915]]ean Andaluziarapenintsulara itzuli itzulitazen, [[Cádiz|Cadizeko]] gobernadore karguan.

Espainian Afrikan gehiago saiatu ala abandonatzearen alde eztabaida piztu zenean, harrigarria bada ere, Miguel Primo de Rivera ''abandonisten'' artean zegoen: "Nik baloratzen''Yo dutestimo, ikuspegidesde estrategikoun batetik''punto de vista estratégico, soldaduque bakarun batsoldado eremás itsasestutikallá del Estrecho, haragoes Espainiarentzatperjudicial kaltegarriapara dela"España'' esan zuen.

Kargu garrantzitsuakhandiak izaten jarraitu zuen, [[Valentzia]]n, [[Madril]]en eta [[Bartzelona]]n, besteak beste, baina hitz haiekin estatu espainoleko gobernuarekin egin zuen topo, Afrikan jarraitzearen aldekoa baitzen hau.

[[1922]]ko maiatzean Bartzelonara destinatu zuten eta hango egoerakrisi soziala bizi beharra izan zuen: terrorismo anarkista batzuen ekintzaa armatuak, nagusien pistolerismoa, abertzaletasunnazionalismo katalanistakatalana... eta [[Berrezarkuntza]] garaiko sistema bipartidista hondoakhondoa jota zegoen. Bartzelonako garaietan, [[Lliga Regionalista|Lliga KatalanarenLligaren]] alderdi kontserbadoreen laguntza izan zuen, delinkuentzia eta gizarte arazoak oso gogor tratatzen zituela-eta.

Egoera hau larriagoa zen militarren inguruan, batez ere, Annualeko hondamendia gertatu zenetik, rifeño independentistek espainolak garaitu bai zituzten (HanHantxe hil zitzaion Migueli anaia Fernando), erregeari ari baitziren erantzukizunak eskatzen. Horrela, armadak eta alderdi kontserbadoreenek lagundurik, eman zuen estatu espainolean [[1923]]ko [[irailaren 13]]ko estatu kolpea. Bertan behera utzigeratu zuenzen [[1876ko konstituzioa]], prentsa askatasuna suntsituzbukatu zen, gobernua eta parlamentua desegin eta Direktorio Militar batek gidaturiko diktadura ezarri zuen.

[[1923]]-[[1925]] bitartean [[anarkismo|anarkista]] eta [[komunismo|komunistak]] jazartzeari ekineman zion, [[Lanaren Konfederazio Nazionala|CNT]] legez kanporatuzlegezkanpotuz eta sozialistengandik banandutako erradikal haiek erreprimituz. [[Kataluniako Mankomunitatea]] ere ezdeusean utzi zuen eta katalanismoa jazarri zuen, gaztelera (espainola bere dekretuz) ez zen edozein hizkuntza jendaurrean erabiltzea debekatuz. Alderdi politikoak ezabatu zituen eta, alderdi bakarreko ereduari jarraituz, [[Unión Patriótica]] eraiki zuen. [[Protekzionismo]]a indartu zuen eta obra publiko galantak hasi zituen.

Agintera iritsi zenean, aurreko asmo abandonistak joan zitzaizkion erabat eta Marokon finkatzeari ekin zion. [[Al-Hoceimako lehorreratzea|Alhucemasko lehorreratzean]] arrakasta izugarria izan zuen eta [[Annualgo gudua|Annualeko hondamendia]] ahazten hasi zen jendea. Frantsesekin bat eginda, [[Abd el Krim|ArrifekoAbd estatu demokratikoael-Krim]] suntsitzea lortu zuen eta horrek izugarrizko arrakasta eman zion Primo de Riverari faxisten aurrean, ez ezkerraren aurrean.

Primo de Riveraren garai onekonak alde egin zuten eta erregeak ere ez zuen bere beharra ezinbestekoa ikusten. Oposizioa indartzen ari zen eta diktaduraren egunak azkenetan zeudela iragar zitekeen. Laster egingo zuten [[Donostiako Ituna|Donostiako Itunean]], monarkia bera ere zalantzan jarriko zen.