Miguel Primo de Rivera: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
idazkera zuzendu dut.
1. lerroa:
{{biografia infotaula automatikoa}}
'''Miguel Primo de Rivera y Orbaneja''' ([[Jerez de la Frontera]], [[1870]]eko [[urtarrilaren 8]]a - [[Paris]], [[1930]]eko [[martxoaren 16]]a) militar, politikari eta diktadore espainiarraandaluza izan zen, militar gehiegi izandako familia baten partaide.
 
== Biografia ==
9. lerroa:
* Anaia gaztea, berriz, [[Fernando Primo de Rivera y Orbaneja]], [[1921]]eko uztailean Annualeko hondamendian egin zuenagatik kondekoratua izan zen.
 
14 urte bete zituenean, Miguel militar akademian sartu zen eta, instrukzioa bukatu zuenean, [[Melilla|Mlilla]]ra destinatu zuten. Berehala hasi zen karguz igotzen eta [[Maroko]], [[Kuba]] ([[1895]]-[[1897]]) eta Filipinetan (bere osaba Fernandorekin) izan zen.
 
[[1902]]an Casilda Sáenz de Herediarekin ezkondu zen eta 6 seme-alaba izan zituzten. [[1908]]an koronel egin zuten eta, handik gutxira, alargun geratu zen, bere emazteak seigarren umea erditzerakoan, alegia.
 
[[1909]]an [[Afrika]]ko IparralderaArrifera destinatu zuten eta Marokoko Gerran hartu zuen parte. [[1912]]an general egin zuten eta [[1915]]ean penintsulara itzuliAndaluziara zenitzulita, [[Cádiz|Cadizeko]] gobernadore karguan.
 
Espainian Afrikan gehiago saiatu ala abandonatzearen alde eztabaida piztu zenean, harrigarria bada ere, Miguel Primo de Rivera ''abandonisten'' artean zegoen: ''Yo"Nik baloratzen estimodut, desdeikuspegi unestrategiko punto de vista estratégicobatetik'', quesoldadu unbakar soldadobat másere allá del Estrecho,itsasestutik esharago perjudicialEspainiarentzat parakaltegarria Españadela"'' esan zuen.
 
Kargu handiakgarrantzitsuak izaten jarraitu zuen, [[Valentzia]]n, [[Madril]]en eta [[Bartzelona]]n, besteak beste, baina hitz haiekin estatu espainoleko gobernuarekin egin zuen topo, Afrikan jarraitzearen aldekoa baitzen hau.
 
[[1922]]ko maiatzean Bartzelonara destinatu zuten eta hango krisiegoera soziala bizi beharra izan zuen: terrorismo anarkista batzuen ekintzaa armatuak, nagusien pistolerismoa, nazionalismoabertzaletasun katalanakatalanista... eta [[Berrezarkuntza]] garaiko sistema bipartidista hondoahondoak jota zegoen. Bartzelonako garaietan, [[Lliga Regionalista|LligarenLliga Katalanaren]] alderdi kontserbadoreen laguntza izan zuen, delinkuentzia eta gizarte arazoak oso gogor tratatzen zituela-eta.
 
Egoera hau larriagoa zen militarren inguruan, batez ere, Annualeko hondamendia gertatu zenetik, rifeño independentistek espainolak garaitu bai zituzten (HantxeHan hil zitzaion Migueli anaia Fernando), erregeari ari baitziren erantzukizunak eskatzen. Horrela, armadak eta alderdi kontserbadoreenek lagundurik, eman zuen estatu espainolean [[1923]]ko [[irailaren 13]]ko estatu kolpea. Bertan behera geratuutzi zenzuen [[1876ko konstituzioa]], prentsa askatasuna bukatu zensuntsituz, gobernua eta parlamentua desegin eta Direktorio Militar batek gidaturiko diktadura ezarri zuen.
 
== Diktadura ==
30. lerroa:
[[Benito Mussolini|Mussoliniren]] modelo [[faxismo|faxistaren]] itxura bazuen ere, ez zen hain totalitarioa izan eta, batez ere, kontserbadorea izan zen.
 
[[1923]]-[[1925]] bitartean [[anarkismo|anarkista]] eta [[komunismo|komunistak]] jazartzeari emanekin zion, [[Lanaren Konfederazio Nazionala|CNT]] legezkanpotuzlegez kanporatuz eta sozialistengandik banandutako erradikal haiek erreprimituz. [[Kataluniako Mankomunitatea]] ere ezdeusean utzi zuen eta katalanismoa jazarri zuen, gaztelera (espainola bere dekretuz) ez zen edozein hizkuntza jendaurrean erabiltzea debekatuz. Alderdi politikoak ezabatu zituen eta, alderdi bakarreko ereduari jarraituz, [[Unión Patriótica]] eraiki zuen. [[Protekzionismo]]a indartu zuen eta obra publiko galantak hasi zituen.
 
Agintera iritsi zenean, aurreko asmo abandonistak joan zitzaizkion erabat eta Marokon finkatzeari ekin zion. [[Al-Hoceimako lehorreratzea|Alhucemasko lehorreratzean]] arrakasta izugarria izan zuen eta [[Annualgo gudua|Annualeko hondamendia]] ahazten hasi zen jendea. Frantsesekin bat eginda, [[Abd el Krim|AbdArrifeko el-Krimestatu demokratikoa]] suntsitzea lortu zuen eta horrek izugarrizko arrakasta eman zion Primo de Riverari faxisten aurrean, ez ezkerraren aurrean.
 
==== Hitzaldia, 1926 ====
40. lerroa:
[[1925]]-[[1930]] bitartean Direktorio Militarra bukatu eta Direktorio Zibilari eman zion bide. Konstituzio baten zirriborroa egiten eta guzti hasi ziren, baina diktaduraren aldekoen artean zatiketa nabarmena zegoen garai honetarako. Gainera, [[1929ko kraxa]]k ez zion Espainiako egoera ekonomikoari onik egin eta inflazioa geldiezina zen.
 
Primo de Riveraren garai onakonek alde egin zuten eta erregeak ere ez zuen bere beharra ezinbestekoa ikusten. Oposizioa indartzen ari zen eta diktaduraren egunak azkenetan zeudela iragar zitekeen. Laster egingo zuten [[Donostiako Ituna|Donostiako Itunean]], monarkia bera ere zalantzan jarriko zen.
 
[[1926]]an [[Sanjuanada]] gertatu zen; altxamenduak ez zuen ezer lortu, baina ezinegona begi-bistan zegoen. Azkenean, dimisioa aurkeztu zuen [[1930]]eko [[urtarrilaren 28]]an eta [[Paris]]era erbesteratu zen, Alfontso XIII.ari bere ondorengo egokiak zeintzuk izan zitezkeen esan ondoren. [[Damaso Berenguer]] izango da bere ordea hartuko duena, [[dictablanda|diktablandari]] hasiera emanez.