Lankide:Mailopete/Proba orria: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary
No edit summary
1. lerroa:
= Italo Calvino =
 
 
'''Italo Calvino''' '''Giovanni Calvino Mameli''' (Santiago de Las Vegas de La Habana, 1923ko urriaren 15a – Siena, 1985eko irailaren 19a) idazle eta partisano italiarra izan zen.
15 ⟶ 16 lerroa:
 
=== Jatorri familiarra eta haurtzaro kubatarra (1923-1925) ===
Italo Calvino<sup>[4]</sup> 1923ko urriaren 15ean, Santiago de las Vegas, CubanKuban jaio zen guraso italiar batzuen semea zen. Bere aita, Mario Sanremon jaiotako agronomoa zen eta ama, berriz, Sassarin sortua, Paviako Unibertsitatean botanikako irakaslea. Lehen gerra mundiala eta gero ezkondu eta CubaraKubara joan ziren, Mariok azukre kañaren produkzioko estazio agronomiko bat zuzentzen zuelako.<sup>[5]</sup><sup>[6]</sup>..<sup>[7]</sup> 1925ean Sanremora itzuli ziren.
 
sintetica biografia scritta per il volume ''Ritratti su misura''<sup>[8]</sup>: " bataio izena, bere amak erabaki zuen lurralde arrotzan haziko zela pentsatuz, aberria gogoratzeko, eta aldiz aberrian bertan belicoasamente nacionalista zirudien.
 
1925ean Sanremora itzuli ziren.
 
=== Haurtzaro eta Nerabezaroa (1925-1938) ===
Sanremo-n Calvinok haurtzaro lasai bizi izan zuen. Bere familia ezohikoa zen: zientzilariak, naturazaleak, libre pentsalariak eta Sanremo garai haietan jende xelebre eta kosmopolitaz beteta zegoen.<sup>[10]</sup> Calvino sendiaren harremana faszismoarekin korapilatsua izan zen. Aita Turingo unibertsitatean lan egin ahal izateko Partito Nazionale Fascista-n izena ematera eta erregimenari fideltasuna agintzera behartu zuten.<sup>[6][12]</sup> Italo Calvinoren lehen harremana kultura faszistarekin 1929 eta 1933 artean izan zen, "balilla" (''Opera nazionale balilla'' erakundeko faszismoaren gaztediko partaideen izena) izatetik libratu ezin izan zuenean, eskola ume guztiak bezala. <sup>[2]</sup> Hala ere, haur-esperientzia hori ez da dramatikoa izango, berak dioenez.<sup>[13]</sup>
 
Calvino sendiaren harremana faszismoarekin korapilatsua izan zen. Aita Torinoko unibertsitatean lan egin ahal izateko Partito Nazionale Fascista-n izena ematera eta erregimenari fideltasuna agintzera behartu zuten.<sup>[6][12]</sup> Italo Calvinoren lehen harremanakultura faszistarekin 1929 eta 1933 artean izan zen, "balilla" (''Opera nazionale balilla'' erakundeko faszismoaren gaztediko partaideen izena) izatetik libratu ezin izan zuenean, eskola ume guztiak bezala. <sup>[2]</sup> Hala ere, haur-esperientzia hori ez da dramatikoa izango, berak dioenez.<sup>[13]</sup>
 
1934, Sanremoko «Gian Domenico Cassini» lizeoan sartu zen, eta erlijio-ikasgaiaz salbuetsia izango da gurasoen eskaerez.
 
Calvino familiak ez daukazeukan erlijio federik eta garai haietan jarrera agnostikoa azaltzea "inkonformistatzat" hartua izatea esan nahi zuen. Calvinorentzat hau garrantzitsua izan zen Segno che Calvino ricorderà poi quale elemento di formazione importante, toleramntzitolerantzia eta desberdintasunaren sentimenduetrasentimenduetara ireki eta bestearen arrazoiak konfrontatzeko aukerearekin predisposziona jarriaukera izanagatikizateagatik.
 
Urte horietan lan literarioen irakurketara inguratuko da, ironia sistematikoaren eizpirituarekikoizpirituarekiko bere interesa suspertzen zutenak. Komikiak marrazten ditu eta zinemarekin maitemintzen da. <sup>[15]</sup>
 
=== Gaztaroa (1938-1943) ===
Calvinoren jarrera ideologikoak ez dauka gerra hasi arte norabide zehatzik.<sup>[17]</sup>
 
Garai hontanhonetan idazkuntzaren interesa deskubritzensortzen duzaio eta poesiak, narrazio motzak, antzerki lanak idazten hasiko da eta marrazkiak ere egingo ditu.<sup>[18]</sup>
 
TorinokoTuringo unibertsitateko Nekazaritza fakultatean izena emangoeman zuen eta jarraituko zuen gero eta nabarmenago bere benetako interes gisa azaltzen direnak lantzen : literatura, zinema, antzerkia...
 
1942ean "La commedia della gente", antzezlana idatzi zuen eta urte berean bere lehen gazte ipuinak jaso zituen "''Pazzo io o pazzi gli altri" izenarkinizenarekin.''<sup>[2]</sup>
 
TorinokoTuringo giro kultural biziak eta erregimenaren aurkako fermentobor-bor politikoek, literatura eta politika bateratzen dute beregan.
 
Irailaren 8a eta gero, [[Italiako Errepublika Soziala|Saloko Errepublika]]<nowiki/>ren errekrutatzeari ihes egiteko hainbat hilabetez izkutatutaezkutatuta egon zen eta bakardadeari ixkiniskin egiteko bere idazle bokazioan eragin handia izango zuen irakurketa asko egin zuen.
 
1943ko abuztuaren 9an itzuli zen Sanremora eta erresitentzianerresistentzian sartu zen.<sup>[19]</sup> eta esperientzi hau bere lehen nobelaren oinarria izan zen, ''Il sentiero dei nidi di ragno,'' eta ''Ultimo viene il corvo'' ipuin bildumarena.
 
=== Bigarren mundu gerra ondorengo konpromezua (1945-1958) ===
Liberazioa eta gero, [[Italiako Alderdi Komunista]]<nowiki/>ko partaide bihurtuko da eta bere partehartzeaparte-hartzea batez ere egunkari eta aldizkari politikoetan idatziz egingo du.
 
TorinokoTuringo Letra fakultatean emango du izena. [[Cesare Pavese]] ezagutuko du eta bere lanen lehen irakurle izateaz gainera bere gida bihurtuko da giza- eta kulturakultur gaietan.
 
1947an Einaudi argitaletxearekin lanean hasten da eta harreman hau nagusi bihurtuko da Calvinoren jardueran,nahiz eta intermitenteaaldizkakoa ianizan. JaruderaJarduera kulturalak biziagotuko dira eta horekinhorrekin batera pertsona ugarienugari ezagutzaezagutuko du: Vittorini, Natalia Ginzburg, Delio Cantimori, Franco Venturi, Norberto Bobbio e Felice Balbo.
 
1953 eta 1954 bitartean, bereziki maite duen proiektu batean ariko da: ''Fiabe italiane''<sup>[2]</sup>
 
1957an, armada sobietikoak Hungaria inbaditu ondoren, [[Italiako Alderdi Komunista]]<nowiki/>n dimisioa emango du, nahiz eta desiluisodesilusio horrek ez dion axolagabekeriraaxolagabekeriara eramango baizik eta kritikoa eta propositboapropositiboa izatera, berak propio adieraziko duen bezala.<sup>[23]</sup>
 
=== Heldutasun artistikoa (1958-1985) ===
Idazten eta bidaiatzen jarraituko du eta Vittorinirekin batera ''Il Menabò'' aldizkaria sortu zuen''.'' Bere fama finkatuta dago dagoeneko. Oso maiz deitzen dute hitzaldi eta mahai-inguruetarako Europako herri askotatik. Honelako bidaietako batean, 1962an Parisen ezagutuko du bere emaztea, jatorri judutarreko ''itzultzaile argentinarra ''Esther Judith Singer, Chichita ezizenez ezaguna.''
 
1964an, Habanara itzuli zen Chichitarekin ezkontzeko. Orduan ezagutu zuen Ernesto Che Guevara, eta urte amaieran ItaliraItaliara itzuli zenean ''l'Associazione Nazionale di Amicizia Italia-Cuba'' sortzen lagundu zuen.
 
1967ko udan Parisera bizitzera joan zen familia osoarekin. 5 urtez egotea pentsatuta bazuen ere 13 urtez geratuko da bertan 1980ean Romara itzuli arte. Parisen bertako bizitza kulturalajarraitzenkulturala jarraitzen bazuen ere, piskapixka bat aparte biziko da nahiz eta hainbaithainbat idazle eta intelektualekin harremankharremanak izan: Georges Perec, François Le Lionnais, Jacques Roubaud, Paul Fournel, Raymond Queneau.
 
Calvino Parisen zegoen bitartean bere lagun Che Guevara hilko zuten 1967ko urriaren 9an Bolivian. Artikulu bat idatzi zuen handik astebetera, 1968an espainolez argitaratu zena baina, aldiz, jatorrizko testua Italian 30 urte beranduago argitaratu zen, 1998an, argitaratuko zena,. <sup>[25]</sup>
 
1979an argitaratu zuen ''Se una notte d'inverno un viaggiatore'' eta ''La Repubblica'' aldizkariarekin hasiko da lanean eta ia erabat utziko dio bere parte-hartze politiko-sozialari.<sup>[2]</sup>
73 ⟶ 68 lerroa:
 
== Calvinoren obra ==
 
 
Lehenengo kontakizunetan [[Nazionalsozialismo|nazien]] aurkako erresistentziako garaiak ekarri zituen gogora; gerra-giroa eta gaztaroko gertaerak adierazi zituen, batez ere. Neorrealismoaren barruan koka daitekeen garai hartako ispilu da ''Il sentiero dei nidi di ragno'' eleberria (1947, ''Armiarma-habien bidezidorra''). Geroago, kontakizun filosofiko eta moralak eman zituen bere lanetan; ironiaren eta prosa poetikoaren bitartez, Italiako kristau-demokratekiko jarrera kritiko zorrotza bideratu zuen. [[Erdi Aroa|Erdi Aroan]] kokaturiko kontakizunak, ''Il visconte dimezzato'' (1952, euskarara [[Iñaki Ugarteburu|Iñaki Ugarteburuk]] itzulia, ''Bizkonde erdibitua''), ''Il barone rampante'' edo ''Baroi igokaria''(1957), ''Il cavaliere inesistente'' (1959), idazlearen garaiko munduari buruzko kritika bortitzak dira.
 
81 ⟶ 78 lerroa:
=== Nobela eta ipuinak ===
 
* ''Il sentiero dei nidi di ragno'', Torino, Einaudi, 1947. ''[[Eguberri kanta (eleberria)|Eguberri kanta]]'' (''A Christmas Carol'', 1843)
* ''Ultimo viene il corvo'', Torino, Einaudi, 1949.
*''Bizkonde erdibitua'' (''Il visconte dimezzato'', Torino, Einaudi, 1952.)
* ''La formica argentina'', in ''Botteghe Oscure'', 10 zkia., 1952.
* ''L'entrata in guerra'', Torino, Einaudi, 1954.
96 ⟶ 93 lerroa:
* ''La giornata d'uno scrutatore'', Torino, Einaudi, 1963.
* ''La speculazione edilizia'', Torino, Einaudi, 1963.
* Marcovaldo edo Urtaroak hirian (''Marcovaldo ovvero Le stagioni in città'', Torino, Einaudi, 1963.)
* ''La nuvola di smog e La formica argentina'', Torino, Einaudi, 1965.
* ''Le cosmicomiche'', Torino, Einaudi, 1965.
130 ⟶ 127 lerroa:
* ''Sono nato in America... Interviste 1951-1985'', Milano, Mondadori, 2012.
* ''Un ottimista in America, 1959-1960'', Milano, Mondadori, 2014.
 
=== Euskaratuak ===
''Ernesto Che Guevara. armiarma.eus, 2015.'' Itzulpena: Kodo Izagirre
 
''KUBAKO IRAULTZARENTZAT''
 
Italo Calvino
 
1968
 
euskaratzailea: Koldo Izagirre
 
armiarma.eus, 2015
 
HIRIAK ETA ZERUA. 3
 
Italo Calvino, ''Ezin ikusizko hiriak''
 
'''Senar-emazteak'''
 
itzul.: Juan Garzia
 
Ipuin gogoangarriak, 1997
 
Erein
 
'''Marcovaldo edo urtaroak hirian'''
 
itzul.: Koldo Biguri
 
Ibaizabal, 1992
 
Literatura Unibertsala 16
 
'''Zozoaren ziztua'''
 
itzul.: Itzultzaile eskola
 
Egan, 1989
<span name="259"></span>
'''Bizkonde erdibitua'''
 
itzul.: Iñaki Ugarteburu
 
Elkar, 1989
 
Erdal literatura 95
<span name="259"></span>
'''Udal usakumea'''
 
itzul.: Talde Bulliziosoa
 
Korrok-8, 1985
<span name="259"></span>
'''Groucho Marx-en zigarro purua'''
 
itzul.: Felipe Juaristi
 
Literatur Gazeta-3, 1985
 
Charles Dickensen A Christmas Carol eleberria euskarara itzulpen gehien dituen liburua da, [[Biblia]] salbu. [[1931|1931ean]] lehenengoz Ander Arzelusek itzulita, haibat itzulpen eta moldaketa egin dira:
 
* '''''[[Eguberri kanta (eleberria)|Eguarri Abestia]]''''' (''A Christmas Carol''), [[El Día]] egunkariak atera zuen [[1931|1931n]]. Itzulpena: [[Ander Arzelus|Ander Arzelus 'Luzear']]. EIZEk 2003an berargitaratua.
* '''[[Eguberri kanta (eleberria)|Gabon kanta]]''' (A ''Christmas Carol''), [[Kriselu|Kriseilu]], [[1990]]. Itzulpena: Joseba Andoni Berriotxoa. Komikirako moldatua.
* '''''[[Eguberri kanta (eleberria)|Gabon Kanta Bat]]''''' (''A Christmas Carol''), [[Erein]], 1990. Itzulpena: [[Xabier Mendiguren Bereziartu]].
* '''''[[Eguberri kanta (eleberria)|Gabon Kanta Bat]]''''' (''A Christmas Carol''), [[Elkar|Elkarlanean]], [[1993]]. Itzulpena: [[Iñaki Mendiguren]]. Euskara ikasleentzat moldatua.
* '''[[Eguberri kanta (eleberria)|Gabonetako kanta]]''' (''A Christmas Carol''), Zubia, [[1997]]. Itzulpena: Josemari Navascues.
* '''''[[Eguberri kanta (eleberria)|Eguberri Kanta]]''''' (''A Christmas Carol''), Hiria, [[2003]]. Itzulpena: [[Nerea Mujika]].
* '''[[Eguberri kanta (eleberria)|Gabon-kanta]]''' (''A Christmas Carol''), Vicens Vives, [[2013]]. Itzultzailea: Miren Arratibel. Haur eta gazteentzat moldatua.
 
== Note[modifica | modifica wikitesto] ==