Jonathan Swift: berrikuspenen arteko aldeak

'''Jonathan Swift''' ([[Dublin]], [[1667]]ko [[azaroaren 30]]a – [[Dublin]], [[1745]]eko [[urriaren 19]]a) [[Irlanda]]ko idazlea izan zen<ref name=":0">{{Erreferentzia|izenburua=Jonathan Swift {{!}} Anglo-Irish author and clergyman|hizkuntza=en|url=https://www.britannica.com/biography/Jonathan-Swift|aldizkaria=Encyclopedia Britannica|sartze-data=2019-11-22}}</ref>. Bere idazlan nagusia ''[[Gulliverren bidaiak|Gulliver-en bidaiak]]'' izan zen (''Gulliver's Travels'' edo ''Travels Into Several Remote Nations Of The World, In Four Parts. By Lemuel Gulliver, First A Surgeon, And Then A Captain Of Several Ships''), [[1726]]an argitaratua.

Jonathan Swift [[Dublin|Dublinen]] jaio zen 1667an. Aita bera jaio baino lehen hil zitzaionez, amak Godwin osabarekin utzi zuen bere heziketaz ardura zedin. [[Dublin]]eko Trinity College eskolan, emaitza kaskarrekin, ikasi eta gero [[Leicester]]era joan zen bere amarekin (Abigail Erick) bizitzera<ref name=":0" />.

Hemeretzi urte zituenean, amak bere senide urrun baten idazkari izateko aukera eman zion, [[William Temple]] politikari ingeles eta baronet, [[Diplomazia|diplomatiko]] ohia eta [[Idazle|idazleari]], bere osaba Godwinen laguna zena, bere posta eta kontuak eramaten laguntzeko, eta, horretarako, [[1689|1689an]], [[Ingalaterra|Ingalaterrako]] Farnham konderriko ([[Surrey]] konderria) Moor Parkeko bere egoitzara joan zen bizitzera<ref name=":1">{{Cite book|hizkuntza=es|izenburua=Diccionario de autores de todos los tiempos y de todos los paises|urtea=1963|abizena=González Porto|izena=José|orrialdeak=|orrialdea=699|argitaletxea=Montaner y Simón|ISBN=}}</ref>. Denborak aurrera egin ahala, gero eta konfiantza handiagoa zuen Templek bere enplegatuarengan, eta, beraz, honek gero eta arazo konplexuagoetan eta are publikoetan esku hartu zuen, Templek oraindik anbizio politikoak zituelako; Swift [[Gilen III.a Ingalaterrakoa|Gilen III.a]] erregearengana ere aurkeztu zen, baina Templek ez zuen sustatu, orduan, baliagarritzat jotzen bazuen ere etorri berria iruditzen baitzitzaion.

Swiftek, Moor Parken, Esther Johnson izeneko zortzi urteko neskatila ezagutu zuen. Geroago,eta Swiftenbera bizitzan berragertukoizan zen bere tutore eta aholkularia, "Stella" ezizena emanez. Biek harreman hurbila baina anbiguoa izan zuten Estherren bizitza osoan zehar<ref name=":1" izenarekin/>.

Swift Templerekin egon zen, hau, [[1699|1699ko]] [[Urtarril|urtarrilean]] hil zen arte.Urte horretan bertan, Berkeley kondearen idazkari eta [[kapilau]] izateko eskaintza jaso eta onartu zuen<ref name=":2">{{Cite book|hizkuntza=es|izenburua=Diccionario de los escritores del mundo|urtea=1998|abizena=|izena=|orrialdeak=|orrialdea=541|argitaletxea=Madrid: Everest|ISBN=84-241-1541-4}}</ref>. Hala ere, [[Irlanda|Irlandara]] heltzean idazkaritza beste batek hartu zuela jakin zuen. Dena den, [[Irlanda|Irlandako]] hainbat elizen ardura hartu zuen, Berkeley kondearen kapilautzarekin batera. Kapilau moduan denbora luze egon zen [[Dublin|Dublinen]], kondearekin [[1701]]eko apirilean [[Ingalaterra]]ra itzuli arte. Gero, urte berean, [[Irlanda]]ra Stellarekin bueltatu zen, ordurako 20 urteko neska gaztea zen. Misterio handia dago Stellarekiko harreman horretan. Batzuek uste dute [[1716]]an ezkondu zirela isilpean, baina ez da froga argirik aurkitu. Dena den, ukaezina da maitasun handia egon zela bien artean, bizitza osoan iraun zuena.

Orduan argitaratu zuen anonimoki bere lehen [[panfleto]] politikoa, ''a Discourse on the Contests and Dissentions in Athens and Rome'' ([[1701]]) izenekoa, [[Whig (Erresuma Batua)|whig]] alderdiaren defentsan, baina hauek posturikSwiften emanElizaren aldeko interesen alde ez ziotenezzutenez egiten, [[Tory (Erresuma Batua)|toryra]] pasa zen<ref name=":1" />. [[1704|1704an]] ''A Tale of a Tub'' idatzi zuen, bere garaikideak kritikatzen zituen satira bat, eta [[Ana Britainia Handikoa|Ana]] erregina erabat atsekabetu zuen, blasfemotzat hartzen zuena; gainera, ''The Windsor Prophecy'' Swift liburuan, ukimen falta harrigarriarekin, Erreginari norengan fidatu behar zuen aholkatzea baimendu zen, eta ordutik aurrera bereziki kontrakoa izango du. [[1703]] eta [[1714]] artean apaiz lanetan aritzeko denbora izan zuen, lan gutxi ematen ziotenak, eta [[1708|1708an]] lan [[Teologia|teologiko]] oso garratz bat argitaratu zuen, ''An Argument Against Abolishing Christianity'', kristautasunari, bereziki anglikanoa, egindako kritika garaikideen aurka, [[librepentsalari]], [[Deismo|deista]], antitrinitario, [[Ateismo|ateo]], soziniar eta dissenter deiturikoen aldetik.

[[1710]] eta [[1714]] urteen artean gobernuaren aholkularia izan zen eta oso pertsonaia boteretsua bihurtu zen, bere umore satirikoaren kaustikotasunagatik izugarria. [[1713|1713an]] Dublineko St. Patrick katedralaren dekano izendatu zuten, hori izanez lortu zuen kargurik gorenena<ref name=":1" />, [[Ana Britainia Handikoa|Ana]] erreginak ez baitzuen Swift gogoko. 1714an Dublinen kokatu zuen bere bizilekua, eta bertan Esther Vanhomrigh gaztearekin bizi izan zen, [[1723|1723an]] hil zen arte, berarentzat Vanessa izena sortuz (neskaren izenaren eta abizenaren hasierako letrekin sortutako [[Neologia|neologismoa]]) baina beste Estherrekin ("Stella") zuen harreman edo ezkontza sekretua ezkutatu zion, Irlandan ere bizi zena, berak bere kabuz jakin zuen arte. Garai horretakoak dira [[Irlanda|Irlandaren]] aldeko bere panfleto anonimoak, aldian aldiko [[Gosete|goseteek]] astindua, [[Ingeles (herria)|ingelesen]] gehiegikeria ekonomikoen aurka. Irlandarren alde idatzi zituen hainbai liburuxka horiek gorenera iritsi ziren ''Proposamendu apal bat'' <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ibinagabeitia Proiektua / Xaguxarra-1 (1980)|url=https://andima.armiarma.eus/xagu/xagu0124.htm|aldizkaria=andima.armiarma.eus|sartze-data=2018-12-12}}</ref> testuarekin, [[1729]] urtekoa; bertan modu [[Ironia|ironikoan]] irlandar jendearen egoera latza eta pairatzen zituen gabeziak salatu zituen<ref name=":2" />.

Urte bereko [[Irail|irailean]] [[1728|1728.]] urtean Stella hil zenean [[depresio]] larria eduki zuen Swiftek. Bere osasuna gaixotasun misteriotsu baten eraginpean geratu zen, dirudienez [[Neurologia|neurologikoa]], [[1738]]. urteaz geroztik: absentziak, [[Tinnitus|akufenoak]], [[Bertigo|bertigoak]], oroimen galerak eta [[1742|1742an]] begi batean [[tumore]] bat irakurtzea ere galarazten ziona<ref>{{Cite book|hizkuntza=es|izenburua=Panorama de las literaturas Daimon III. Inglaterra y América del Norte.|urtea=1969|abizena=Thoorens|izena=Léon|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=Barcelona: Daimon|ISBN=}}</ref>. Bera horretaz ohartzen zen, eta "erotuta nago" esaten zuen.

[[1745|1745ean]] hil zen, bere ondasunak pobreei utzita eta [[Ospitale psikiatriko|eroetxe]] bat eraikitzeko baliabideak bideratuta<ref name=":1" />.

== BibliografiaLanak ==

* ''Gulliber'' (''Gulliver's Travels'' edo ''Travels Into Several Remote Nations Of The World, In Four Parts. By Lemuel Gulliver, First A Surgeon, And Then A Captain Of Several Ships''). Maves, [[1975]].