Joana III.a Albretekoa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
No edit summary |
||
7. lerroa:
== Biografia ==
=== Heziketa ===
[[1528]]ko [[azaroaren 16]]an [[Saint-Germain-en-Laye]]n jaio zen. [[Margarita Angulemakoa]]ren eta [[Henrike II.a Nafarroakoa]]ren alaba bakarra, [[Paris]]en hazi zuten.
13 ⟶ 15 lerroa:
Joanak Nafarroakoak Kleveko dukearekin egindako ezkontza baliogabetzea lortu zuen [[1545]]eko [[urriaren 22]]an, [[Paulo III.a]] aita santuak horretarako baimena emanda<ref>{{Erreferentzia|egilea=Harleß |izenburua= Wilhelm V.| url=http://de.wikisource.org/wiki/ADB:Wilhelm_V._%28Herzog_von_J%C3%BClich-Kleve-Berg%29|bilduma= Allgemeine Deutsche Biographie (ADB) |liburukia= 43 |argitaletxea= Duncker & Humblot |lekua= Leipzig |urtea= 1898 |orrialdeak= 106–113}}</ref>. Lehenengo ezkontza horretan ez zituzten ezkontza-eginbideak bete<ref>{{Erreferentzia|izena= Bernard |abizena= Berdou d'Aas |izenburua= Jeanne III d'Albret. Chronique (1528-1572) |lekua= Paris |argitaletxea= [[Éditions Atlantica|Atlantica]] |urtea= 2002}}</ref>.
[[1548]]an, Frantzisko I.aren semea eta oinordekoa zen [[Henrike II.a Frantziakoa|Henrike II.a
=== Agintaldia ===
Haren aita Henrike II.a Nafarroakoa hildakoan ([[1555]]) borroka zibil eta erlijiosoak areagotu egin ziren. Joanak Nafarroako erresumaz gainera (Nafarroa Garaia gaztelarren esku zegoen) Albret, Foix, Bigorra, Biarno eta beste lurralde asko jaso zituen.
[[Nafarroa]]ren defentsan [[Espainia]]ko eta [[Frantzia]]ko koroei aurre egin zien eta Joana III.a kalbindarren buruzagitzat hartu zuten. Henrike II.a Frantziakoa 1559an hil zen eta guztiz areagotu ziren erlijio borrokak Frantzian barrena.
[[Katolizismo|Katoliko]] eta [[kalbinismo|kalbindar]] erreformatzaileen arteko liskarrak ohikoak ziren eta, lehendik, amaren begikotasuna izan arren, agian [[Théodore de Bèze]]k
==== Kalbinismoa eta erlijio gatazkak ====
1561eko uztailaren 19ko agindu batek kalbinismoa onartu zuen bere erresuman. Antonio senarrak, [[Luis I.a Borboi-Condékoa|Luis Borboikoa]] bere anaiarekin batera, Parisko [[Frantziako Estatu Orokorrak|Estatu Orokorren]] aurrean protestanteen egoera salatu zuten. 1560ko urriaren 31n atxilotua izan ostean, [[Condéko printzea]]ri [[heriotza zigor]]ra ezarri zitzaion. 1562ko martxoaren 1ean, [[Parisko 16. barrutia|Passyko]] protestanteen sarraskiek haien matxinada piztu zuten. [[Le Havre]]ren lagapenaren truke [[Alemania]] eta [[Ingalaterra]]ren laguntza izan zuten eta urte hartako irailaren 20an borroka hasi zen. Orduan, Condé [[Dreux]]en eta Antonio Borboikoa [[Rouen|Ruanen]] zeuden: azaroaren 10ean hiria setiatu zuten eta Joanaren senarra bertan hil zuten<ref>{{Erreferentzia|abizena1= Dupuy|izena1= Trevor|izena2= Curt |abizena2=Johnson |izena3= David L. |abizena3= Bongard |izenburua= The Harper Encyclopedia of Military Biography |argitaletxea= Castle Books |lekua= Edison |urtea= 1992|orrialdea= 98}}</ref>. 1563ko martxoaren 12an [[Amboise]]n sinaturiko itunak Nafarroak, Bearnok eta Foixek parte hartu ez zuten gerraren amaiera ekarri zuen.
28 ⟶ 32 lerroa:
1571eko uztailaren 19ko agindu baten bitartez, [[kalbinismo]]<nowiki/>a bere lurraldeen erlijio ofizial moduan ezarri zuen, baina aurretik ebanjelizazio lan handia egina zuen: 1563an, [[Joan Kalbin]]en katixima [[bearnera]]z argitaratu zuen; 1566an, [[Ortheze]]n akademia protestante bat eratu zuen; eliz ordenantza berriak argitararazi zituen eta 1568an, [[Arnaud de Salette]]ri ''Psautier de Marot'' bearneraz itzultzeko eskatu zion. 1571n eta kalbinismoa zabaltzeko asmoz, erreginak [[Joanes Leizarraga]]ri agindu zion [[Itun Berria]]ren euskarazko itzulpena egiteko, euskarazko lehen itzulpena izan zena.
Joanak inoiz ez zion uko egin [[Nafarroako Erresuma]]ren batasuna lortzeari eta ahalegin militarrik egin ez bazuen ere, bere agintaldian, Filipe II.a Espainiakoarekin negoziatzen saiatu zen behin eta berriro; bere ahaleginak, ordea, alferrikakoak izan ziren.
35 ⟶ 37 lerroa:
Kultura handiko emakumea izan zen. Bere ama [[Margarita Angulemakoa]]ren obrak argitara eman zituen, baita oroitzapenak idatzi ere, eta [[Arroxela]]n argitaratu zituen: ''Mémoires, 1563-1568''.
=== Heriotza ===
1572an, [[Paris]]en zen, semearen ezkontza-ituna negoziatzeko. Ezin izan zuen Margarita Frantziakoa protestantismora bihurtu, ezta ezkontza ikusi ere, 1572ko ekainaren 9an hil zelako (ezkontza abuztuaren 18an izan zen). Higanotek zabaldutako zurrumurruen arabera, erregeorde [[Katalina Medici]]k hil izan zen, baina autopsiaren arabera, [[tuberkulosi]]ak jota hil zen<ref>{{Erreferentzia|abizena= Knecht |izena= R. J. |izenburua= Catherine de' Medici |lekua= Londres eta New York|argitaletxea= Longman |urtea= 1998 |isbn= 0-582-08241-2|orrialdea= 151}}</ref>.
46 ⟶ 49 lerroa:
* Bigarrenik, [[1548]]ko [[urriaren 20]]an, [[Moulins]] hirian, [[Vendôme]]ko duke [[Antonio I.a Nafarroakoa|Antonio I.arekin]]<ref>{{Erreferentzia|izena= Alphonse |abizena= de Ruble |izenburua= Antoine de Bourbon et Jeanne d'Albret, suite de Le mariage de Jeanne d'Albret| url= http://www.archive.org/stream/antoinedebourbon01rubluoft#page/n7/mode/2up |lekua= Paris |argitaletxea= Adolphe Labitte |urtea= 1881-1886}}</ref>. Bost seme-alaba izan zituzten:
** Henrike ([[1551]]-[[1553]]), haurtzaroan hila.
** [[Henrike III.a Nafarroakoa|Henrike]] ([[1553]]-[[1610]]), Nafarroako eta Frantziako errege izan zena
** Luis Karlos ([[1555]]-[[1557]]), haurtzaroan hila
** Madalena ([[1556]]-[[1556]]), haurtzaroan hila
| |||