XVIII. mendea: berrikuspenen arteko aldeak

Euskaldunek Hegoaldeko eta Erdialdeko Ameriketara bideratu zuten beren ekimena. [[Jesusen Lagundia]]k indar handia hartu zuen, eta Ameriketara hedatu zen euskal itsasontzi azpiegitura baliatuz, Paraguai, Brasil eta Argentinako misioetara, adibidez. [[Caracasko Gipuzkoar Konpainia#Gerrak eztanda|1749an, altxamendu bat izan zen]] [[Venezuela|Venezuelan]] Konpainiako euskaldunen kontra. Euskaldunak garaile atera ziren Espainiako erregea lagun hartuta, baina berehala errege horrek euskal Konpainiaren botere politikoa ahuldu zuen, egoitza nagusia Donostiatik Madrilera eramanez, besteak beste. Aldundien eta Madrilgo errege gorteko ministroen arteko tentsioa areagotzen joan zen. Nafarroa Behereko eta Zuberoko biltzarrek ([[Nafarroa Behereko Gorteak|Estatu Nagusiak]] eta [[Zinbideta]]) eskumen garrantzitsuak galdu zituzten 1733an eta 1743an, hurrenez hurren.<ref group="oh">Aldi berean, Zuberoak Frantziako Koroari egin beharreko zerga ekarpena 8.000 libera izatetik 30.000 libera izatera 1742tik 1762ra bakarrik; ikus Watson, C. 2003, 39. or.</ref> Lapurdik eutsi egin zion lurralde franko izateari, autonomia oso handiaz, [[Lapurtarren Biltzarra|Lapurtarren Biltzarraren]] gidaritzapean.

 

 

[[Argien Garaia|Ilustrazioa]] indar handiz sartu zen [[Uztaritze|Uztaritzetik]] [[Donostiako historia|Donostiara]] eta Hego Euskal Herri osora. 1760ko hamarkadan goseteak izan ziren,<ref>{{Erreferentzia|izena=José|abizena=Andrés Gallego|izenburua=El motín de Esquilache, América y Europa|argitaletxea=Fundación Mapfre Tavera : Consejo Superior de Investigaciones Científicas|hizkuntza=Spanish|data=2003|url=https://www.worldcat.org/title/motin-de-esquilache-america-y-europa/oclc/53153889|isbn=8400081331|sartze-data=2018-10-31}}</ref> baina Ilustrazioak neurri liberalizatzaileak hartu zituen gariaren inguruan,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Real Pragmatica por la qual su magestad se sirve abolir la tasa de granos, y permitir el libre comercio de ellos en estos reynos|hizkuntza=es|data=2010-01-29|url=http://www.liburuklik.euskadi.eus/jspui/handle/10771/9387|sartze-data=2018-10-31}}</ref> gosetea handitu zuena. Madrilgo [[Esquilacheren aurkako matxinada]] gertatzean, tokiko [[jauntxo]]<nowiki/>en boterearen eta gosetearen aurkako [[1766ko matxinada]] piztu zen Gipuzkoan.<ref>{{Erreferentzia|izena=Iñigo|abizena=Aranbarri|izenburua=Txanton Garrote: agertokitik jaitsi zen eguna|argitaletxea=Pamiela Argitaletxea|hizkuntza=eu|data=2016|url=https://www.worldcat.org/title/txanton-garrote-agertokitik-jaitsi-zen-eguna/oclc/950249831|isbn=9788476819326|sartze-data=2018-10-31}}</ref><ref group="oh">Frantzian [[:fr:Guerre_des_farines|Irinen Gerra ''(fr)'']] arrazoi bertsuagatik izan ziren 1774an; ikus José Carlos Rodríguez. [https://www.clublibertaddigital.com/ilustracion-liberal/40/turgot-jose-carlos-rodriguez.html Turgot], in ''Club de Libertad Digital''</ref> Jauntxo eta ilustratuek [[Euskalerriaren Adiskideen Elkartea]] sortu zuten Caracasko Gipuzkoar Konpainiak ekarritako aberastasunaren epelean (1765), baita [[Bergarako Errege Mintegia|Bergarako Mintegia]] ere, 1766ko matxinadaren harira [[Jesusen Lagundiaren Espainiar Inperioko kanporaketa|kanporatutako Jesusen Lagundiaren]] azpiegitura baliatuz.<ref>{{Erreferentzia|izena=Biblioteca Virtual Miguel de|abizena=Cervantes|izenburua=Desde Guipúzcoa hacia el exilio. El viaje de los jesuitas desterrados (1767) / Inmaculada Fernández Arrillaga {{!}} Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes|hizkuntza=es|url=http://www.cervantesvirtual.com/obra-visor/desde-guipuzcoa-hacia-el-exilio-el-viaje-de-los-jesuitas-desterrados-1767/html/54202f0c-7f3f-43a3-935a-bc266478a572_7.html|aldizkaria=www.cervantesvirtual.com|sartze-data=2018-10-31}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=La Machinada contra "los caballeritos" {{!}} España Fascinante|hizkuntza=es-ES|url=https://espanafascinante.com/leyenda-de-espana/leyendas-de-pais-vasco/la-machinada-contra-los-caballeritos/|aldizkaria=España Fascinante|sartze-data=2018-10-31}}</ref> Ekonomia, zientzia eta kultura jasoaren garapena sustatu zuten, eta [[Bergara]] zentro intelektual bilakatu.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Zientziaren 'Leku Historiko' izendatuko dute Bergara urriaren 20an - Goiena.eus|hizkuntza=eu|url=https://goiena.eus/bergara/1539179354294-zientziaren-leku-historiko-izendatuko-dute-bergara-urriaren-20an|aldizkaria=Goiena.eus|sartze-data=2018-10-31}}</ref> Hala ere, Espainiako koroak susmoz ikusten zuen euskaldunen boterea. [[Karlos III.a Espainiakoa|Karlos III.ak]] merkatua liberalizatzeko ediktua eman zuen 1778an, euskal lurraldeen kaltetan interpretatua. Aurrerantzean, [[Hego Euskal Herria|''Probintzia Salbuetsiak'']] atzerritartzat hartuak izan ziren Venezuelako eta Ameriketako portuetan, zergapetuak. Espainiako Koroak Ebroko aduanak kentzeko presioa areagotu zuen. Aldi berean, euskara, erresuma horretako beste hizkuntzak bezala, baztertua izan zen giro formal eta idatzietatik Karlos III.a Borboik gaztelania "Inperioko hizkuntza nazional" izendatu zuenean (1766, 1768).<ref>{{Cite book|hizkuntza=|izenburua=Jornadas Internacionales - Nazioarteko Jardunaldiak "El euskera en las altas instituciones de gobierno a través de la historia" / "Euskara gobernuko goi erakundeetan historian zehar"|urtea=2014|abizena=Madariaga|izena=Juan|orrialdeak=|orrialdea=81|argitaletxea=Pamiela|ISBN=978-84-7681-867-1|abizena1=Adot|izena1=Álvaro|abizena2=Madariaga|izena2=Juan (koord.)}} Roldan Jimenoren artikulua.</ref>