Aita santu: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
|||
10. lerroa:
[[Katolizismo|Katolikoen]] arabera, zeregin hori [[Petri (apostolua)|San Petri]] apostoluaren ondorengo izatetik datorkio, [[Kristo]]ren ordezko baita lurrean (''Vicarius Christi''). [[Egoitza Santua|Aulki Santuaren]] burua da (''Sancta Sedes''). Jatorriz "Pedroren ordezko" titulua zeukaten, baina 495eko sinodoaren ondoren Gelasio I.a aita santuak "Kristoren ordezko" titulua sortu zuen, Pedroren ondorengoak Elizako patriarken gainean zuen estatusa agertarazteko. ''Aita santu'' titulua [[Martzelino|Martzelinok]] erabili zuen lehen aldiz (304). [[XI. mendea|XI. mendetik]] aurrera, titulua [[Erroma|Erromako]] apezpikuarentzako bihurtu zen soilik ([[Gregorio VII.a|Gregorio VII.aren]] ondoren). Aita santuek garrantzi oso handia dute, gehien iraun duen egitasmoetarikoa delarik Egoitza Santua.<ref>Collins, Roger. ''Keepers of the keys of heaven: a history of the papacy''. Introduction (One of the most enduring and influential of all human institutions, (...) No one who seeks to make sense of modern issues within Christendom – or, indeed, world history – can neglect the vital shaping role of the popes.) Basic Books. 2009. [[ISBN]] [[:en:Special:BookSources/978-0-465-01195-7|978-0-465-01195-7]]</ref> Garai zaharretan, aita santuek [[Kristautasun|Kristautasuna]] hedatzen lagundu zuten, bai eta doktrina-arazo ezberdinen konponbideak bilatu zituzte ere.<ref name=":0">Wetterau, Bruce. World history. New York: Henry Holt & co. 1994.</ref> [[Erdi Aroa|Erdi Aroan]], funtsezko funtzio sekularra bete zuten [[Ekialdeko Europa|Europako Ekialdean]], [[errege]] [[Katolizismo|katolikoen]] arteko jokozain modura, askotan.<ref>Faus, José Ignacio Gonzáles. "''Autoridade da Verdade – Momentos Obscuros do Magistério Eclesiástico''". Capítulo VIII: Os papas repartem terras – Pág.: 64–65 e Capítulo VI: O papa tem poder temporal absoluto – Pág.: 49–55. Edições Loyola. [[ISBN]] [[:en:Special:BookSources/85-15-01750-4|85-15-01750-4]]. Embora Faus critique profundamente o poder temporal dos papas ("''Mais uma vez isso salienta um dos maiores inconvenientes do status político dos sucessores de Pedro''" – pág.: 64), ele também admite um papel secular positivo por parte dos papas ("''Não podemos negar que intervenções papais desse gênero evitaram mais de uma guerra na Europa''" – pág.: 65).</ref><ref>Jarrett, Bede (1913). [[wikisource:Catholic_Encyclopedia_(1913)/Papal_Arbitration|"Papal Arbitration"]] . In Herbermann, Charles (ed.). ''[[Catholic Encyclopedia]]''. New York: Robert Appleton Company.</ref><ref>Adibidez, [[Amerika|Mundu Berriko]] [[Kolonizazio|kolonizazioan]]. ''Ikus [[Tordesillasko Ituna]] eta'' [[Inter caetera (1456)|Inter caetera]]''.''</ref> Gaur egun, fede kristauaren zabaltzearen defentsaz gain (bai eta doktrina kristauarena ere), aita santuak [[Ekumenismo|ekumenismoan]], [[Erlijio|erlijioen]] arteko elkarrizketetan, karitatean eta [[Giza eskubideak|giza eskubideen]] defentsan lan egiten dute.<ref>''istória das Religiões. Crenças e práticas religiosas do século XII aos nossos dias''. Grandes Livros da Religião. Editora Folio. 2008. Pág.: 89, 156–157. ISBN 978-84-413-2489-3</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Papa - funções, igreja católica, vestimentas, primeiro papa|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=pt|url=https://www.suapesquisa.com/pesquisa/papa.htm|aldizkaria=www.suapesquisa.com|sartze-data=2019-11-07}}</ref>
[[Historia|Historiako]] zenbait tartetan ''aita santutzak'' garrantzia edukiaz at [[Botere tenporal|botere tenporala]] eduki du, garai hartako gobernante ezberdinekin berdinen arteko erlazioa lortu zelarik, botere sekularrari dagokionez. Halere, azken mendeetan, botere tenporal hau murrizpen joan da gaur egun ia modu esklusiboan afera erlijiosoetara mugatzen delarik ''aita santutza''.<ref name=":0" /> Modu kontrajarrian, aita santuek botere eta autoritate espirituala geroz eta handiagoa izan da, denbora zehar, [[1870|1870. urtean]] [[Aita Santuaren hutsezintasun|Aita Santuaren hutsezintasunaren]] [[Dogma|dogmaren]] aldarrikatzearekin gorenera iritsiz, [[Moral|moralaren]] edo [[Fede|fedearen]] inguruko definizio formal bat eskaintzeko aita santuak [[Ex catedra|''ex catedra'']] hitzegiten dueneko kasu puntual horietarako (literalki, "[[Petriren aulkia|Petriren aulkitik]]").<ref name=":0" /> Gaur eguneraino, Aita Santua mundu osoko pertsonarik boteretsuenetarikoa konsideratzen da, 1,300 milioi [[Katolizismo|katoliko]] baino gehiagoren influente diplomatiko, kultural zein espiritual izatearen ondorioz.<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=THE ROLE OF THE VATICAN IN THE MODERN WORLD|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|data=2005-05-04|url=https://web.archive.org/web/20050504134930/https://www.ewtn.com/library/HUMANITY/VATMOD.HTM|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-11-07}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=The World's Most Powerful People 2018|argitaletxea=|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|url=https://www.forbes.com/sites/davidewalt/2018/05/08/the-worlds-most-powerful-people-2018/|aldizkaria=Forbes|sartze-data=2019-11-07}}</ref> Era berean, mundu osoko eta Gobernu baten kide ez den hezkuntza-hornitzaile nagusia da, bai eta osasun-hornitzaile handi<ref>Agnew, John (2010-02-12). "Deus Vult: The Geopolitics of Catholic Church". ''Geopolitics''. '''15''' (1): 39–61. [[Digital object identifier|doi]]:[https://www.doi.org/10.1080%14650040903420388 10.1080/14650040903420388].</ref> zein karitate-sare izugarriduna.
Aita santua kardinalek [[Kapera Sixtinoa]]n osatutako konklabean erabakitzen da. Behin hautaketa egin eta gero, jendaurrean iragartzen da, ''[[Habemus Papam]]'' formula erabiliz.
17. lerroa:
=== Titulua eta etimologia ===
Ingeleseko ''pope'' terminoa greziarreko πάππας (''páppas'')-etik dator, "aita" esanahaia duena. [[Kristautasun|Kristautasunaren]] lehen mendeetan, titulu hau apezpiku eta bestelako elizjende zahar guztiei jartzen zitzaien, bereziki ekialdean,<ref>"Pope", ''Oxford Dictionary of the Christian Church'', Oxford University Press, 2005, ISBN 978-0-19-280290-3</ref> [[XI. mendea|XI. mendean]] Erromako Apezpikuaren titulu bereizgarria bilakatu zen arte.<ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Evangelical dictionary of theology|argitaletxea=Baker Academic|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/46998739|edizioa=2nd ed|isbn=0801020751|pmc=46998739|sartze-data=2019-11-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=A brief history of the Western world|argitaletxea=Wadsworth Thomson|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|data=2005|url=https://www.worldcat.org/oclc/56551577|edizioa=9th ed|isbn=0534642365|pmc=56551577|sartze-data=2019-11-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=The Eucharistic prayers of the Roman rite|argitaletxea=Liturgical Press|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/506737586|isbn=0814660789|pmc=506737586|sartze-data=2019-11-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=A history of the popes : from Peter to the present|argitaletxea=Sheed & Ward|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|data=2010|url=https://www.worldcat.org/oclc/318421403|isbn=9781580512275|pmc=318421403|sartze-data=2019-11-08}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=|abizena=|urtea=|izenburua=Papal primacy : from its origins to the present|argitaletxea=Liturgical Press|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|data=1996|url=https://www.worldcat.org/oclc/34576653|isbn=081465522X|pmc=34576653|sartze-data=2019-11-08}}</ref> Gaur egun duen konnotazioarekin Aita Santu
=== Elizaren barruko kokapena ===
| |||