|
[[Fitxategi:Forum_Romanum_panorama.jpg|thumb|350px|Erromako Foroaforoa, atzean [[Palatino]]a atzean duela]]
[[Fitxategi:Forum_Romanum_panorama_2.jpg|thumb|350px|Angelu ezberdin batetik.]]
[[Fitxategi:Map_of_downtown_Rome_during_the_Roman_Empire_large.png|thumb|350px|[[Erroma]]ko erdialdearen mapa Erromatar Inperioaren garaian, Foro Holitorioa eta Foro Boarioa behean, erdian daudela.]]
[[Fitxategi:Foro romano.jpg|thumb|350px|Erromako Foroarenforoaren ikuspegia]]
'''Erromako foroa''' ({{lanlang-la|Forum Romanum}}; hala ere, erromatarrek ''Forum Magnum'' edo soilik ''Forum'' izenez aipatu ohi zuten) [[Erroma]] klasikoaren erdigune formal eta zibila zen, eta hor egiten ziren negozioak, merkataritza, prostituzioa, erlijioa eta justizia administrazioa. Bertan kokatzen zen bizileku komunala. Zoladura hondar sailek, inguruko muinoetatik higatutako sedimentuek, jada Errepublikaren lehen garaietan, foroaren maila igotzen ari zirela adierazten dute.
[[Erromatar zibilazioazibilizazioa]] hedatuz joan zen heinean, beste hiri batzuetan ere sortuz joan ziren [[Foro (Antzinako Erroma)|foroak]].
Jatorrian, lur zingiratsu bat izan zen, [[Tarkinio Prisko|Tarkiniotarrek]] drainatu zutena [[Cloaca Maxima|Estolda Nagusiarekin]]. Bere behin betiko zoladura [[trabertino]]a, oraindik ikus daitekeena, [[Zesar Augusto|Augusto]] erromatar enperadorearen erregealdian datatua dago.
Gaur egun, bere hondakinengatik da ospetsua, argi eta garbi erakusten dutenakbaitute hiri espazioenespazioak erabileranola erabiltzen ziren [[Erromatar Inperioa]]n.
== Osagarriak ==
Erromako foroak, honako monumentu, eraikin eta gainontzekogainerako antzinako hondakin garrantzitsu hauek ditu:
* [[Kastor eta Polluxen tenplua]]
* [[Konkordiaren tenplua (Erroma)|Konkordiaren tenplua]]
[[Prozesio]] bide batek, [[Via Sacra]]k, Erromako Foroaforoa zeharkatzen du, hau, [[Koliseoa]]rekin lotuz. Inperioaren amaieran, bere ohiko erabilera galdu zuen, eta toki sakratutzat geratu zen.
== Inperioaren gainbeheraz geroztik ==
Foroan eraikitako azken monumentua, [[Fokasen Zutabea]] da. [[Erdi Aroa]]n, ErromatarErromako Foroarenforoaren oroitzapena mantendu zen arren, monumentuak, gehienbat, hondakinpean lurperatuak izan ziren, eta bere kokapena, Kapitolio muinoa eta Koliseoaren artean ''Campo Vaccinio'' edo "behien zelaia" deitua izan zen. [[Urbano V.a]] aita santua [[1367]]an Avignonetik bueltatzeak, antzinako monumentuekiko geroz eta interes gehiago piztuarazipitzarazi zuen, neurri batean bere irakasgai moralagatik eta, beste neurri batean, denbora askoren ondoren, [[Erroma]]n abiatutako eraikin berrien harrobitzat. Haitzurdin mordoa lortu zen aita santuaren eraikinetarako (Vatikanorako nagusiki), eta foroan bertan sortutako labeetan egosi eta karea egiteko. [[Michelangelo]]k, askotan, hondakinen suntsipenaren aurkako bere iritzia adierazi zuen. [[XV. mendea|XV. mende]] amaierako artistek Foroarenforoaren hondakinak marraztu zituzten, antikuarioek, inskripzioak kopiatu zituzten [[XVI. mendea|XVI. mendetik]], eta indusketa profesional bat abiatu zen [[XVIII. mendea]]ren amaieran. [[Kardinal (argipena)|Kardinal]] batek, berriz drainatzeko neurriak hartu zituen, eta bere gainean ''Alessandrine'' auzoa eraiki zuen. Baina [[Carlo Fea]]ren indusketak, nor, [[1803]]an Septimio Severoren arkuaren hondakinak kentzen hasi zen, eta napoleondar erregimeneko arkeologoek, Foroarenforoaren garbiketaren hasiera adierazi zuten, eta ez zena erabat industuindusi [[XX. mendea|XX. mende]]ren hasiera arte.
Bere gaur egungo egoeran, elkarrekin erakusten dira zenbait mendetako hondakinak, erromatarrek, antzinagokoak ziren hondakinen gainean eraikitzeko zuten ohituraren ondorioz.
[[Fitxategi:Roman_Forum.jpg|thumb|200px|[[Septimio Severoren arkua]], [[Fokasen Zutabea]] eta [[San Lukas eta Santa Martinaren Eliza]] (Erroma)]]
* Garrantzitsuenak, zenbait [[foro inperial]] handi dira (''Fori Imperiali''), Erromako Foroarekinforoarekin multzo bat eratzen zutena: Zesarren Foroaforoa (Forum Iulium), Augustoren Foroaforoa (Forum Augustum), Nervaren Foroaforoa (Forum Transitorium) eta Traianoren[[Trajanoren Foroaforoa]]. [[Benito Mussolini|Mussoliniren]] garaiko planifikatzaileek, Erdi Aroko eta barroko garaiko estratu gehienak kendu zituzten eta foro inperialen eta Erromako Foroarenforoaren artean errepide bat eraiki zuten.
* [[Foro Boarioa]] (Forum Boarium), Palatino muinoa eta [[Tiber]] ibaiaren artean, hazienda merkataritzarako zen.
* [[Foro Holitorioa]] (Forum Holitorium), Kapitolio muinoa eta [[serviar harresiak|serviar harresien]] artean, belar eta barazkien merkataritzarako erabiltzen zen.
== Ikus, gainera ==
* [[Trajanoren Foroaforoa]]
[[Kategoria:Erromako eraikinak]]
| 