|
==== Filosofia eta erlijioa ====
Aurreko mendeko hastapenetatik aurrera eraikitako Ilustrazioaren mugimendua XVIII. mendeko ideia nagusi bihurtu zen<ref namegroup="oh">Egile batzuek, adibidez Pontonek, zalantzan jarri dute Ilustrazioaren nagusitasuna XVIII. mendean. Bere ustez mugimendu hau XVIII. mendekoa bada ere, bere nagusitasuna XIX. mendetik aurrera lortu zen.</ref>. Pentsamendu [[arrazionaltasun|arrazionalaren]] bitartekoak erabili nahi zituzten ilustratzaileek beraiek justifikatu gabeko tradizio eta agintari guztiak gainditzeko. Arrazionaltasuna, aurrerabidean sinestea, [[giza eskubideak]] eta [[Kultu askatasun|erlijio-askatasuna]] izan ziren Ilustrazioaren gai nagusiak. Akademikoek ez ezik, hasiera batean hezitako klase guztiek parte hartu zuten bertan, bereziki sortzen ari zen burgesiak. Saloiak bezalako lekuak sortu ziren, non ideia ezberdinak eztabaidatu ziren. Gainera, ideiak burgeserako hautagaiaren gizarte itxietan eztabaidatzen ziren, hala nola, logia masonikoetan. Marko zabal horren barruan, ikuspuntu ugari zeuden arrazionalki justifikatuta zegoenari buruz eta hortik zer ondorio atera zitezkeen. Gainera, ideiak burgesiarako izangaien gizarte itxietan eztabaidatzen ziren, [[Masoneria|logia masonikoetan]], esaterako. Esparru zabal horren barruan, ikuspegi ugari zeuden arrazionalki justifikatuta zegoenari buruz eta hortik zer ondorio atera zitezkeen. Pertsona guztien [[Berdintasun juridiko|berdintasuna]] Ilustrazioaren ideal orokortzat jotzen zen arren, ilustratu askok, behintzat, desberdintasun ekonomiko eta legala justifikatzen zuten. Herrialde katoliko askotan, monarkiek elizen gaineko euren kontrola hedatu zuten Ilustrazioaren izenean, [[Estatu konfesional|eliza estatuaren kontrolpean jarriz]]. Apaizek estatu-funtzioak hartu zituzten euren gain. Elizaren jabetzaren zatiak ere nazionalizatu zituzten, [[Desamortizazio|desamortizazioen]] bidez. [[Austria-Hungariako Inperioa|Austrian]], adibidez, ospitale edo bestelako funtzio sozialik betetzen ez zuten ordena monastiko kontenplatzaileak desjabetu zituzten<ref>{{Erreferentzia|abizena=Vocelka, Karl.|izenburua=Österreichische Geschichte.|argitaletxea=C.H. Beck|data=2011|url=https://www.worldcat.org/oclc/729166895|edizioa=3rd ed|isbn=9783406616303|pmc=729166895|sartze-data=2019-10-22}}</ref>, eta herrialde horietako askotan [[Jesusen Lagundiaren kanporaketa|agindu jesuita debekatu zuten,]] [[Kontrarreforma|Kontrarreforma Katolikoaren]] aitzindari izan zena; kasu batzuetan, Euskal Herrian kasu, [[1766ko matxinada]] lagundu izana [[Jesusen Lagundiaren 1767ko kanporaketa|leporatu zieten]]. Jesusen Lagundiaren eskolak estatuaren kontrolpean jarri ziren. Azkenik, [[Aita santu|Aita Santuak]] erregeen presioari amore eman eta jesuiten ordena desegin zuen. Errusian, [[Petri I.a Errusiakoa|Petri Handia]] tsarrak [[Moskuko Patriarkatu Ortodoxoa]] desegin zuen, ordura arte Elizaren gaineko subiranotasun administratibo eta judizial gorena zuena, eta [[Sinodo santua|sinodo santuarekin]] ordezkatu zuen, honen kideak izendatuz. Errusiako monasterioen jabetza sekularizatu egin zen<ref>{{Erreferentzia|abizena=Kappeler, Andreas.|izenburua=Russische Geschichte|argitaletxea=Beck|data=2008|url=https://www.worldcat.org/oclc/239047639|edizioa=Orig.-ausg., 5., aktualisierte Aufl|isbn=9783406470769|pmc=239047639|sartze-data=2019-10-22}}</ref>.
Errege ilustratu asko tolerantzia erlijiosoan oinarritu ziren eta gutxiengo erlijiosoei murrizketa ugari ezarri zizkieten. Askatasun berriak gutxiengo konfesional kristauek ez ezik, juduek ere gozatzen zituzten. Frantzian, bestalde, doktrina katoliko nagusiaren desbideratzeak jazarri ziren, eta, beraz, monarkia eta eliza gogor kritikatu zituzten [[Voltaire]] bezalako ilustratzaileek. Mende amaieran, Frantziako Iraultzaren garaiko sekularizazioarekin batera, elizetako ordezkarien aurkako indarkeria gogorra egon zen. [[Nazio|Nazioaren]] ideia munduaren ikuspegi bihurtu zen. [[Erlijio-tolerantzia]] maila handiarekin batera, Britainia Handian garai hartan zegoen [[prentsa-askatasun]] handiak eztabaida erlijioso eta ideologikoetarako tartea utzi zuen, neurri handi batean indarkeriarik gabekoak.
|
