Odonatu: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
|||
64. lerroa:
=== Larbak ===
Odonatuen larbak urtarrak dira, eta [[
Aho aparatua da haien ezaugarri nagusia, behe-ezpaina guztiz eraldaturik baitago, erasorako gako higikor biz hornitua; “maskara” esaten zaio. Dirudienez, aho-pieza horren mekanismoa maskararen beraren eta abdomenaren muskulaturan oinarriturik dago: abdomeneko muskulu dortsobentralen uzkurketak gorputz barruko presioa handitzen du eta ezpaineko muskulu flexoreen lasaiketa aldiberekoak maskararen desarraketa dakar. Prozesu osoa berehalakoa da eta, izan ere, maskararen luzapena 15-20 milisegundoko kontua izan daiteke. Erasoaren ostean, gakoek itsatsitako harrapakina barailetaraino hurbilduko da muskulu-uzkurketa batez.<ref name=alt2/>
Sorgin-orratzen ninfek abdomenaren atzealdean dituzten brankien bidez arnasten dute; burruntzien naiadeek, berriz, ondesteko organo baten bitartez.
== Habitata ==
84 ⟶ 90 lerroa:
Odonatuen naiadeak haragijaleak dira, eta uretako hainbat bizidun mota harrapatzen dituzte. Ez dira jale espezializatuak; baizik eta tamaina egokiko harrapakinak ehizatzen dituzte, adibidez, [[protozoo]]ak, [[errotifero]]ak, [[eltxo]]-larbak, [[zizare]] txikiak, ur-arkakusoak, ur-marraskiloak, arrainkumeak, [[apaburu]]ak. Ikusi denez, tamaina eta mugimendua dira harrapakinen ezagumendurako estimulu garrantzitsuak. Ostera, forma eta kolorea ez. Urtoki berean bizi diren naiadeak, harrapakari jeneralistak izanik, lehiakide potentzialak dira, eta horretan oinarrituta azaldu nahi izan da espezie batzuen naiadeen jokabide lurraldekoia, bazka-tokia defendatzeko.<ref name=alt2/>
Odonatuen naiadeek ez dituzte harrapakinak bilatzen; aktiboki zelatan itxaroten baizik (geldi-geldirik eta ezkutatuta landaredian edo ehortzirik [[harea]] eta istilean).
▲Naiade gazteen kasuan harrapakinen detekzioa antena bidezkoa da: ur-mugimenduek kitzikatzen dituzte antenetako zentzumen-organoak. Naiade zaharragoetan ikusmenaren garrantzia handituz doa, neurri berean begien omatidio kopurua emendatu egiten baita. Horrela, burruntzi baten lehen larbaren 170 omatidioak, 8.000raino iritsi dira azken larban. Bestalde, harrapakinak eskuratzeko maskara erabiltzen deneko moduak iradokitzen duenez, naiadeak distantzia neurtzeko gai dira. Esan bezala, derrigorrezkoa da harrapakina mugitzea aho-piezaren erantzuna desarratzeko; naiadeek ez dute erantzuten ehizaki geldoen aurrean. Izan ere, begi konposatua higidurarekiko oso sentikorra da, eta aipagarria da burruntzi-naiade bat banan-banan 60 argi-kinada segundoko bereizteko gai dela; gizakiaren maximoa 45ean dago.<ref name=alt2/>
Arriskuei dagokienez, larba hauek [[amuarrain]]en, hegazti hankaluzeen eta hainbat intsektu urtarren mantenu dira. Etsaien artean, horren ikuskorrak izan ez arren, hainbat [[bizkarroi]] daude: beharbada ezagunenak ur-akaro exoparasitiko batzuk ditugu; hauek odonatuaren bizi-zikloaz baliatzen baitira, haiena bete ahal izateko. Harrapakaritzarako hain ongi moldatutako maskarak ezer gutxi laguntzen du naiadeen defentsan. Geldirik egotea eta ezkutatzea dira babeserako estrategia nagusiak, harrapakaritzarako ere baliagarri diren jokabideak. Hala ere, detektatua izan den odonatu-larbak mekanismo bortitzagoetara jo dezake. Ikusgarriena turrusta bidezko propultsioa erabiltzea da, ihes egin ahal izateko, burruntzien larbek batzuetan egiten dutena. Horretarako, harrapakari baten hurbilean indar handiz kanporatzen dute [[ondeste]]ko ura [[uzki]]an barrena; ondorioz, larba ziztu bizian aurrerantz abiatzen da. Beste batzuetan, hilarena egiten dute denbora-tarte batez arerioak eraso egin ez diezaien. Azkenik, aipagarria da [[birsorkuntza]]rako ahalmena izatea. Horrela izanik, odonatuen larben hankak erraz samar deslotzen dira gorputzetik (autotomia deritzon fenomenoa), harrapakariaren besarkada arriskutsutik alde egiteko; hurrengo mudetan zehar apendize galdua berrosatuko da.<ref name=alt2/>
| |||