Atzeraldi Handia: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
|||
34. lerroa:
=== Lehengaien prezioen gorakada ===
[[Fitxategi:Brent Spot monthly.svg|thumb|250px|eskuinera|[[Brent petrolioa|Brent]] motako petrolioaren bilakaera [[1987]]tik [[2011]]ra.]]
[[1990eko hamarkada]]n zehar, lehengaien prezioek beheranzko joera izan zuten. [[Petrolio]]ak, esaterako, 9 [[dolar]]retako balioa zeukan [[1998]]. urtean. [[1990eko hamarkada]]ren amaieran, [[Asia]]ko eta [[herri azpigaratu]]en hazkunde handiak lehengaien eskaria handitu zuten, eta horrekin batera [[petrolio]], [[kobre]], [[zilar]]raren eta lehengai guztien prezioa. Bereziki handia izan zen [[Txinako Herri Errepublika|Txina]] eta [[India]]ren hazkunde ekonomikoaren eragina. Eskari handiagorekin batera, espekulazioak ere eragin zuzena izan zuen prezioen garestitzean, eta horrela [[2008]]ko urtarrilean, [[petrolio]]ak 100 [[dolar]]retako maila gainditu zuen. [[2008]]ko urtarrilean,
[[2008]]ko [[uztail]]ean lehengaien prezioen igoera bat-batean amaitu zen, [[petrolio]]ak 147 [[dolar]]retan salerosi eta gero. Petrolioa, kobrea eta beste metal preziatuek euren balio maximoen %50 inguru galdu zuten hurrengo hilabeteetan. [[2008]]ko [[abendu]]aren hasieran, petrolioa 40 [[dolar]]reko mailatik jaitsi zen, [[2005]]eko preziora jaitsiz.
40. lerroa:
[[Fitxategi:Euribor 2006 5a.png|thumb|250px|eskuinera|Etxebizitzak erosteko hipoteken [[interes]]-tasa kalkulatzeko [[euribor]]ra minimo historikoetan kokatu zen 2001etik 2006ra.]]
[[1997]] urtean [[ondasun higiezin]]en prezioak aurreko urteetan baino erritmo biziagoz hasi ziren igotzen mundu osoan. 2000 urtean ''puntu com'' edo enpresa teknologikoen krisia gertatu eta aurrezleek [[akzio]]tan inbertituta zuten dirua ondasun higiezinetara aldatzea erabaki zutenean, [[higiezinen burbuila]] areagotu egin zen, batzuetan urteko %30eko prezio-igoerak utziz. Herrialde garatuetan norberak bere etxea edukitzeko grina zabaldu zen herritarren artean gobernu zein hedabideen aldetik, etxebizitza inbertsiorik seguruena zela argudiatuz. Horretan nabarmen lagundu zuen [[Europako Banku Zentrala]]k eta [[Ameriketako Estatu Batuak|Ameriketako Estatu Batuetako]] [[Erreserba Federala]]k diruaren interes-tasak gutxitzeak. [[Diru beltz]]a garbitzeko
Horrela, bankuek etxebizitza erosteko [[hipoteka]]k erruz eman zituzten, kasu askotan behar bezalako bermerik gabe, bereziki Estatu Batuetan. Zalantzazko mailegu horiek saldu eta erosi egin ziren banku eta finantza-eragile batetik bestera, ''subprime'' izenarekin, askotan aurrezleen [[pentsio funts]]etara ere helduz eta nazioartera zabalduz. [[2007]] urtean, ordea, etxebizitzen prezioak gora jo eta beheraka hasi ziren, prezioa gehiago jaitsi baino lehen saltzeko irrikak etxebizitza kopuru itzela merkaturatu eta burbuilaren leherketa ekarri zuen. Etxebizitzaren balioa hipotekaren baliotik behera geratu zen kasu askotan, eta zordun askok hipoteka ordaintzeari uztea ekarri zuen horrek. Ondorioz, bereziki [[Ameriketako Estatu Batuak|Estatu Batuetan]], ''subprime'' [[aktibo]]en balioen gainbehera izan zen. Banku askok galera handiak izan zituzten eta horietako batzuk porrot egin zuten, horien artean [[Lehman Brothers]] Estatu Batuetako laugarren inbertsio-bankuak. Beldurra nagusitu zen finantza merkatuetan eta enpresa eta familiei krediturako bidea moztu egin zen. Horrela, higiezinen burbuilaren leherketa eta ondoriozko finantza krisia krisi ekonomiko globala bilakatu ziren<ref>{{en}} [http://www.mint.com/blog/trends/a-visual-guide-to-the-financial-crisis/ A Visual Guide to the Financial Crisis], ''www.mint.com'', 2008-11-13.</ref>. Gerora, finantza merkatuetarako arautegi zorrotzik ez izatea ere aipatu zen [[subprime hipoteken krisia]]ren arrazoitzat.
=== Inflazioa
Lehengaien garestitzeak [[inflazio]]aren gorakada eragin zuen [[2007]]tik aurrera. Inflazioaren gorakadak [[Europa]]ko Banku Zentralak interes-tasak mantentzea eragin zuen. [[2008]]ko otsailean mundu mailako inflazioa aspaldiko mailarik altuenean zegoen eta lehen munduko herrialde askotan 10-20 urteko mailarik altuenera igo zen. Gehiegizko moneta eskaintzak, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] Erreserba Federalaren interes-tasen jaitsierak, [[Asia]]ko herrialdeen hazkunde handiak eta lehengaien inguruko espekulazioak inflazioaren goranzko joera areagotu zuten.
| |||