XVIII. mendea: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
137. lerroa:
 
==== Filosofia eta erlijioa ====
Aurreko mendeko hastapenetatik aurrera eraikitako Ilustrazioaren mugimendua XVIII. mendeko ideia nagusi bihurtu zen<ref name="oh">Egile batzuek, adibidez Pontonek, zalantzan jarri dute Ilustrazioaren nagusitasuna XVIII. mendean. Bere ustez mugimendu hau XVIII. mendekoa bada ere, bere nagusitasuna XIX. mendetik aurrera lortu zen.</ref>. Arrazoi [[arrazionaltasun|arrazionalaren]] bitartekoak erabili nahi zituzten ilustratzaileek beraiek justifikatu gabeko tradizio eta agintari guztiak gainditzeko. Arrazionaltasuna, aurrerabidean sinestea, giza eskubideak eta erlijio-askatasuna izan ziren Ilustrazioaren gai nagusiak. Akademikoek ez ezik, hasiera batean hezitako klase guztiek parte hartu zuten bertan. Aretoak bezalako lekuak sortu ziren, non ideia ezberdinak eztabaidatu ziren. Gainera, ideiak burgeserako hautagaiaren gizarte itxietan eztabaidatzen ziren, hala nola, logia masonikoetan Marko zabal horren barruan, ikuspuntu ugari zeuden arrazionalki justifikatuta zegoenari buruz eta hortik zer ondorio atera zitezkeen. Gainera, ideiak burgeserako hautagaiaren gizarte itxietan eztabaidatzen ziren, hala nola logia masonikoetan [...] Esparru zabal horren barruan, ikuspuntu ugari zegoen arrazionalki justifikatuta zegoenari buruz, eta zer ondorio atera zitezkeen hortik ". [...] Pertsona guztien berdintasuna Ilustrazioaren ideal orokortzat jotzen bazen ere, ilustratzaile askok, behintzat, desberdintasun ekonomiko eta legal handia justifikatzen zuten. Herrialde katoliko askotan, monarkiek elizen gaineko euren kontrola hedatu zuten Ilustrazioaren izenean, eliza estatuaren kontrolpean jarriz. Artzainek estatuko funtzioak hartu zituzten beren gain. Elizaren jabetzaren zatiak ere nazionalizatu zituzten. Austrian, adibidez, erizain edo bestelako funtzio sozialik betetzen ez zuten agindu monastiko kontenplatzaileak desjabetu ziren [6], eta herrialde horietako askotan debekatu egin zen jesuita agindua, Kontrarreforma katolikoaren aitzindaria izan zena. Bere eskolak estatuaren kontrolpean jarri ziren. Azkenik, Aita Santuak erregeen presioari amore eman eta jesuiten agindua desegin zuen. Errusian, Pedro Handia tsarrak Moskuko Ortodoxo Patriarkatua desegin zuen, ordura arte Elizaren gaineko subiranotasun administratibo eta judizial gorena zuena, eta gobernari sinodo santuarekin ordezkatu zuen, honen kideak izendatuz. Errusiako monasterioen jabetza sekularizatu egin zen [11].
Errusiako monasterioen jabetza sekularizatu egin zen [11].
 
Errege ilustratu asko tolerantzia erlijiosoan oinarritu ziren eta gutxiengo erlijiosoei murrizketa ugari ezarri zizkieten. Askatasun berriak gutxiengo konfesional kristauek ez ezik, juduek ere gozatzen zituzten. Frantzian, bestalde, doktrina katoliko nagusiaren desbideratzeak jazarri ziren, eta, beraz, monarkia eta eliza gogor kritikatu zituzten Voltaire bezalako ilustratzaileek. Mende amaieran, Frantziako Iraultzaren garaiko sekularizazioarekin batera, elizetako ordezkarien aurkako indarkeria gogorra egon zen. Nazioaren ideia munduaren ikuspegi bihurtu zen. Erlijio-tolerantzia maila handiarekin batera, Britainia Handian garai hartan zegoen prentsa-askatasun handiak eztabaida erlijioso eta ideologikoetarako tartea utzi zuen, neurri handi batean indarkeriarik gabekoak.
 
Natur zientziek, eragin erlijiosoetatik neurri handi batean askatuta, zentzu kontuetarako lekua utzi zuten. Azken hau, orain goranzkoa den filosofia ebazten saiatu zen, zientifikoki ahalik eta arrazionalenak ziren metodoekin.
 
==== Artea eta kultura ====