Olinpiar Jokoak: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Kirol olinpikoak |
|||
40. lerroa:
==== Udako Olinpiar Jokoak ====
{{Sakontzeko|Udako Olinpiar Jokoak}}
1896ko Atenasen arrakastaren ondoren, Olinpiar Jokoak, bere biziraupena mehatxatu zuen geldialdi garai batean sartu ziren. [[1900]]<nowiki/>ean [[Parisko Erakusketa]]<nowiki/>n eta [[1904]]<nowiki/>an San Luiseko Erakusketa Unibertsalean egindako Olinpiar Jokoak bigarren mailako atrakzioak izan ziren. 1900ean, Parisen, emakumea lehen aldiz agertu zen olinpiadetan. San Luis 1904an 650 atleta inguruk parte hartu zuten, baina 580 [[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]]<nowiki/>etakoak ziren. Ospakizun horien izaera homogeneoa kontrako puntua izan zen Olinpiar Mugimenduarentzat<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Olympics History - 2008 Summer Olympics - Beijing, China - ESPN|url=http://proxy.espn.com/olympics/summer08/fanguide/history?a%C3%B1o=1904|aldizkaria=proxy.espn.com|sartze-data=2019-10-09}}</ref>.
Jokoak [[1906]]<nowiki/>an berreskuratu ziren, lehen Joko Interkalatu bakarrak ospatu zirenean — horrela deituak, hirugarren olinpiadan ospatu ziren bigarren Jokoak izan zirelako — Atenasen. Horiek ez ditu ofizialki aitortzen NOBk. Nazioarteko parte hartzaile eremu zabal bat erakarri zuten, eta interes publiko handia sortu zuten. Horren ondorioz, Olinpiar Jokoen ospea eta tamaina etengabe handitu ziren<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Vancouver Now - 1906 Olympics mark 10th anniversary of the Olympic revival|data=2012-01-11|url=https://web.archive.org/web/20120111115039/http://www.cbc.ca/olympics/history/story/2008/05/05/f-olympics-feature-1906.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-10-09}}</ref>.
46. lerroa:
==== Neguko Olinpiar Jokoak ====
{{Sakontzeko|Neguko Olinpiar Jokoak}}
[[Fitxategi:Gillis Grafström in Chamonix 1924.jpg|thumb|265x265px|[[Gillis Grafström]] lehen [[Neguko Olinpiar Jokoak|Neguko Olinpiar Joko]]<nowiki/>etan, [[Chamonix-Mont-Blanc|Chamonix]] [[1924]].]]
Neguko Olinpiar Jokoak neguko kirolak aurkezteko sortu ziren, logistikoki Udako Jokoetan egitea ezinezkoa zirenak. [[Izotz gaineko patinaje artistiko|Patinaje artistiko]]<nowiki/>ko ([[1908]]<nowiki/>an eta [[1920]]<nowiki/>an) eta [[izotz hockey]]<nowiki/>ko ([[1920]]<nowiki/>an) lehiaketak egin ziren udako edizioan, baina NOBk kirol zerrenda hau zabaltzea bilatu zuen neguko beste jarduera batzuk hartzeko. [[1921]]<nowiki/>eko Nazioarteko Olinpiar Batzordearen 19. bilkuran, [[Lausana]]<nowiki/>n, Olinpiar Jokoen neguko bertsio bat egitea erabaki zen. [[1924]]<nowiki/>an [[Chamonix-Mont-Blanc|Chamonix]]<nowiki/>en (Frantzia) ospatu ziren Parisko Jokoen esparruan eta ekitaldi hau historiara pasako zen Neguko lehen Olinpiar Jokoak bezala<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Paris 1924 Summer Olympics - results & video highlights|hizkuntza=en|data=2019-07-31|url=https://www.olympic.org/paris-1924|aldizkaria=International Olympic Committee|sartze-data=2019-10-09}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=INTERNATIONAL OLYMPIC COMMITTEE - OLYMPIC GAMES|data=2008-08-02|url=https://web.archive.org/web/20080802010902/http://www.olympic.org/uk/games/past/index_uk.asp?OLGT=2&OLGY=1924|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-10-09}}</ref>.
[[1992]]. urtera arte udako eta neguko Olinpiar Jokoak urte berean egiten ziren, baina NOBk ondorengo neguko Olinpiar Jokoak bi urte aurreratzea eta udakoetatik bereiztea adostu zuen. Hala, [[1994]]an neguko Olinpiar Jokoak [[Lillehammer]]ren egin zituzten.
53 ⟶ 54 lerroa:
{{Sakontzeko|Paralinpiar Jokoak}}
[[1948]]<nowiki/>an, Sir [[Ludwig Guttmann]]<nowiki/>ek [[Bigarren Mundu Gerra]]<nowiki/>ren ondoren [[Soldadu (argipena)|soldadu]]<nowiki/>en errehabilitazioa sustatzeko erabakia hartu zuela adierazi eta hainbat ospitaleren arteko kirol ekitaldi bat antolatu zituen, [[1948ko Londresko Olinpiar Joko]]<nowiki/>ekin bat eginez. Hurrengo hamabi urteetan, Guttmannek eta beste batzuek kirola sendatzeko bide gisa erabiltzeko ahaleginak egiten jarraitu zuten. [[1960ko Erromako Olinpiar Joko]]<nowiki/>etarako, Guttmannek 400 atleta bildu zituen "olinpiada paraleloan" lehiatzeko, lehen [[Paralinpiar Jokoak]] bihurtuz<ref>{{Erreferentzia|izenburua=History of the Paralympics|hizkuntza=en-GB|data=2008-09-04|url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/other_sports/disability_sport/7582206.stm|sartze-data=2019-10-09}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=History of the Paralympic Games - Canada 2010|data=2010-03-12|url=https://web.archive.org/web/20100312224915/http://www.canada2010.gc.ca/101/histor/010203-eng.cfm|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-10-09}}</ref>. Ordutik, olinpiar urte bakoitzean ospatzen dira Paralinpiar Jokoak. [[1988ko Seulgo Olinpiar Joko]]<nowiki/>etatik, Olinpiar Jokoen egoitza den hiria Paralinpiar Jokoen egoitza ere bada. 2001ean, [[Nazioarteko Olinpiar Batzordea|Nazioarteko Olinpiar Batzorde]]<nowiki/>ak (NOB) eta [[Nazioarteko Paralinpiar Batzorde]]<nowiki/>ak (CPI) akordio bat sinatu zuten, non hiri anfitrioiek Olinpiar Jokoak zein Paralimikoak administratzeko konpromisoa hartzen zutela bermatzen zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=IPC-IOC Co-operation|data=2012-05-19|url=https://web.archive.org/web/20120519023623/http://oldwebsite.paralympic.org/IPC/IPC-IOC_Co-operation.html|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-10-09}}</ref>.
== Kirolak ==
{{Sakontzeko|Kirol olinpiko}}
Olinpiar programak 35 [[kirol]], 30 [[Diziplina (argipena)|diziplina]] eta 400 lehiaketa inguru izaten ditu. Adibidez, [[Borroka (argipena)|borroka]] bi diziplinatan banatzen den kirol olinpiko bat da: greko-erromatarra eta [[Borroka libre|librea]]. Udako Olinpiar Jokoetan 26 kirol daude eta Neguko Olinpiar Jokoetan, berriz, 15 kirol<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wrestling - The Official Website of the Beijing 2008 Olympic Games|data=2012-09-22|url=https://web.archive.org/web/20120922111157/http://en.beijing2008.cn/sports/wrestling/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-10-10}}</ref>. [[Atletismo|Atletismoa]], [[igeriketa]], [[Eskrima|esgrima]] eta [[Gimnastika artistiko|gimnasia artistikoa]] dira edizio guztietan dauden kirol olinpiko bakarrak. Bestalde, [[Alpetar eski|eskia]], [[Izotz gaineko patinaje artistiko|izotz gaineko patinaje artistikoa]], [[Izotz hockey|izotz hockeya]], eski konbinatua, [[Eski-jauzi|eski jauzia]] eta [[Izotz gaineko abiadura-patinaje|izotz gaineko abiadura-patinajea]] dira [[1924]]<nowiki/>an ekitaldi hau sortu zenetik neguko edizio guztietan agertzen diren neguko kirolak. [[Badminton|Badimintona]], [[Saskibaloi|saskibaloia]] eta [[Boleibol|boleibola]], erakustaldi kirol gisa agertu ziren lehen aldiz, geroago ordea erabateko olinpiar kirolak bihurtu ziren<ref name=":2">{{Erreferentzia|izenburua=Sports {{!}} List of Summer and Winter Olympic Sports|hizkuntza=en|data=2019-01-29|url=https://www.olympic.org/sports?sc_site=website&|aldizkaria=International Olympic Committee|sartze-data=2019-10-10}}</ref>. Lehen Jokoetan aurkeztu ziren kirol batzuk programatik kendu zituzten<ref>{{Erreferentzia|izenburua=INTERNATIONAL OLYMPIC COMMITTEE - SPORTS|data=2008-12-18|url=https://web.archive.org/web/20081218082711/http://www.olympic.org/uk/sports/past/index_uk.asp|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-10-10}}</ref>.
NOBk aitortutako nazioarteko [[federazio]]<nowiki/>ek arautzen dituzte kirol olinpikoak, eta kirol horien ikuskatzaile globalen funtzioak betetzen dituzte. 35 federazio daude ordezkatuta NOBen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=International Sports Federations (IFs) with Olympic Recognition|hizkuntza=en|data=2018-12-20|url=https://www.olympic.org/ioc-governance-international-sports-federations|aldizkaria=International Olympic Committee|sartze-data=2019-10-10}}</ref>. NOBk onartutako kirol batzuk ez daude programa olinpikoan sartuta. Kirol hauek ez dira kirol olinpikotzat hartzen, baina estatus honetara pasa daitezke NOBren berrikuspen batean, Olinpiar Joko bakoitzaren amaieran egiten dena. Berrikuspen hauetan zehar, kirolak programatik kanpo utz daitezke, baldin eta erabaki hori NOBko kideen bi herenek hartzen badute<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Wayback Machine|data=2011-04-29|url=https://web.archive.org/web/20110429094118/http://multimedia.olympic.org/pdf/en_report_942.pdf|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-10-10}}</ref>. Badira inoiz olinpiar saio batean egon ez diren kirol aitortuak, tartean [[Xake|xakea]] eta [[Surf|surfa]]<ref name=":2" />.
[[2004]]<nowiki/>ko urria eta azaroa bitartean, NOBk Programa Olinpikoaren Batzorde bat ezarri zuen, programa olinpikoan kirolen berrikuspenaz arduratu zena, baita [[aitortutako kirol ez-olinpiko]]<nowiki/>ez ere. Helburua Jokoen edizio bakoitzeko [[programa olinpikoa]] ezartzeko ikuspegi sistematikoa aplikatzea izan zen. Zazpi irizpide formulatu zituen batzordeak kirol bat olinpiar programan sartu behar zen ala ez epaitzeko. Hauek dira irizpide horiek: kirol honen [[historia]] eta [[tradizioa]], [[Unibertsaltasun|unibertsaltasuna]], kirol honen [[Ospe|ospea]], irudia, atleten osasuna, kirola zuzentzen duen Nazioarteko Federazioaren garapena eta kirol hau egitearen [[Kostu|kostuak]]. Azterketa horretatik abiatuta, Londresko Olinpiar Jokoetan sartzeko hautagai gisa onartutako bost kirol sortu ziren: [[Golf|golfa]], [[Karate|karatea]], [[errugbia]], [[Patinaje|patinajea]] eta [[squash]]-a. NOBko Batzorde Betearazleak aztertu zituen kirol horiek, eta, ondoren, gaia 2005eko uztaileko bilkura orokorrean eztabaidatu zen, [[Singapur|Singapurren]]<ref>{{Erreferentzia|izenburua=WebCite query result|url=https://www.webcitation.org/5gKml7Xpv|aldizkaria=www.webcitation.org|sartze-data=2019-10-10}}</ref>. Inklusiorako bost kirol hautagaietatik bi bakarrik aukeratu zituzten finalistatzat: karatea eta squash. 2009ko urrian NOBk 2016ko Udako Olinpiar Jokoetako olinpiar programara golfa eta errugbia gehitu zituen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Golf, rugby approved for future Olympic Games|hizkuntza=en|data=2009-10-09|url=https://www.espn.com/olympics/news/story?id=4545111|aldizkaria=ESPN.com|sartze-data=2019-10-10}}</ref>.
== Eztabaidak ==
| |||