Olinpiar Jokoak: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
19. lerroa:
[[Olinpiar Joko moderno]]<nowiki/>en oinarria [[Antzinaroko Olinpiar Jokoak|antzinako Olinpiar Jokoetan]] dago, honela deituak [[Olinpia]] hirian ([[Grezia]]) ospatzeagatik, [[Zeus]]<nowiki/>en santutegian. [[K. a. 776]]<nowiki/>an hasi ziren ospatzen eta hamabi mendetan zehar ospatu ziren, lau urtean behin, 393. urtera arte<ref>{{Erreferentzia|izenburua=olinpiko - Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa|url=http://www1.euskadi.net/harluxet/hiztegia1.asp?sarrera=olinpiko|aldizkaria=www1.euskadi.net|sartze-data=2019-10-08}}</ref>.
Lehiaketara zenbait hiri-estatuetako eta antzinako Greziako erresumetako partaideak joaten ziren. Lau urteko aldia [[Olinpiada]] bezala ezagutzen zen, greziarrek denbora neurtzeko euren unitateetako bat bezala erabili zuten. Jokoetan, parte hartzen zuten hiri-estatuen arteko gatazkak atzeratu egiten ziren kirol-lehiaketak amaitu arte. Etsaitasunen etenaldi hau bake edo su-eten olinpiko bezala ezagutzen zen. Jokoak, [[Joko Panhelenikoa]]<nowiki/>k bezala ezagutzen den ziklo baten zati izan ziren, [[Pitiar Jokoak]], [[Nemeo Jokoak]] eta [[Joko Istmikoak]] ere barne hartzen zituena<ref name=":0" />.
Jolas horietan hainbat kirol ekitaldi, [[Borroka libre|borrokaldi]] eta [[lasterketa]] egiten ziren. Lasterketak, [[Pentatloi|pentatloia]] ([[luzera jauzi]]<nowiki/>a, [[disko jaurtiketa]], [[xabalina]], oinezko lasterketa eta borroka ([[Boxeo|boxeoa]], [[Borroka libre|borroka librea]], [[Pankration|pankrazioa]]) eta zaldi-ekitaldiak izaten ziren. Hiritar greko libreek soilik har zezaketen parte; garailea bere jaioterriko [[heroi]] bilakatzen zen eta haren omenez odak eta estatuak egiten ziren. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Antzinako Greziaren handitasuna|hizkuntza=eu|data=2002-12-21|url=https://www.argia.eus/albistea/antzinako-greziaren-handitasuna|aldizkaria=Argia|sartze-data=2019-10-08}}</ref>
27. lerroa:
== Olinpiar Joko Modernoak ==
[[Fitxategi:Baron Pierre de Coubertin.jpg|thumb|258x258px|[[Pierre de Coubertin]] baroia]]
Olinpiar jokoak berpizteko interesa [[Greziaren independentzia gerra]]<nowiki/>rekin hasi zen, non greziarrek [[Otomandar Inperioa]]<nowiki/>ren aurka borrokatu zuten [[1821]]<nowiki/>ean. [[1833]]<nowiki/>an, [[Panagiotis Soutsos]] poeta eta editoreak Antzinateko Olinpiar Jokoak berrezartzea proposatu zuen<ref name=":1">{{Cite book|hizkuntza=|izenburua=A Brief History of the Olympic Games|urtea=2008|abizena=Young|izena=David C.|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=John Wiley & Sons|ISBN=978-0-4707-7775-6}}</ref>. [[Evangelos Zappas]]<nowiki/>ek lehen Olinpiar Jokoak babestu zituen [[1859]]<nowiki/>an, [[Atenas]] hiriko plaza batean ospatu zirenak. Horietan parte hartu zuten atletak, jatorriz, Grezia eta Otomandar Inperiokoak ziren. Zappasek, gainera, [[Panathinaiko estadioa]]<nowiki/>ren zaharberritzea finantzatu zuen, etorkizuneko edizioak har zitzan<ref name=":1" />.
Estadio hau [[1870]]<nowiki/>ean eta [[1875]]<nowiki/>ean izan zen olinpiar jokoen egoitza<ref name=":1" />. [[1890]]<nowiki/>ean, [[Wenlockeko Olinpiar Joko]]<nowiki/>etara joan ondoren, [[Pierre de Coubertin]] frantziar baroia [[Nazioarteko Olinpiar Batzordea]] (NOB) sortzeko inspiratu zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=SI.com - Rugby School motivated founder of Games - Wednesday July 7, 2004 9:41PM|data=2012-11-03|url=https://web.archive.org/web/20121103210208/http://sportsillustrated.cnn.com/2004/olympics/2004/07/07/bc.sport.olympics.coubertin/|aldizkaria=web.archive.org|sartze-data=2019-10-08}}</ref>. Coubertinek [[Brookes]] eta [[Zappas|Zappasen]] lanetan oinarritu zituen bere ideiak, lau urtean behin ospatuko ziren nazioarteko Olinpiar Jokoak ezartzeko asmoz, eta [[Kongresu Olinpikoa]]<nowiki/>n aurkeztu zituen. Bilera hori [[1894]]<nowiki/>ko ekainaren 16tik 23ra egin zen, [[Parisko Unibertsitatea]]<nowiki/>n<ref>{{Erreferentzia|izenburua=I Olympic Congress - Paris 1894|hizkuntza=en|data=2019-09-06|url=https://www.olympic.org/paris-1894-olympic-congress|aldizkaria=International Olympic Committee|sartze-data=2019-10-08}}</ref>. Ekainaren 23an aho batez onartu zen Olinpiar Jokoen berpizkundea zehazten zuen ebazpen bat, gainera, hauen lehen edizioa Atenasen bi urte beranduago izango zela ezarri zen. Bi urte geroago, Coubertinek [[Vikelas]] ordezkatu zuen erakunde horretako presidente gisa<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Official Report 1896 page 1|hizkuntza=en|url=https://digital.la84.org/digital/collection/p17103coll8/id/6403/rec/2|aldizkaria=digital.la84.org|sartze-data=2019-10-08}}</ref>.
=== Atenas 1896 ===
[[Lehen Olinpiar Jokoak]] NOBren babespean ospatu ziren Panathinaiko estadioan, Atenasen, [[1896]]<nowiki/>an. Bertan 12 herrialdeetako kirolariek parte hartu zuten. Zappasek eta bere lehengusu [[Konstantinos Zappas]]<nowiki/>ek fideikomiso bat utzi zioten gobernu greziarrari etorkizuneko Olinpiar Jokoak finantzatzeko. Horiek sarreren salmentaren bidez eta oroitzapenezko lehen zigiluen salmentaren bidez berreskuratzea espero zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Modern Olympics - Athens 1896 First Modern Olympic Games|hizkuntza=en|data=2019-10-08|url=https://www.olympic.org/athens-1896|aldizkaria=International Olympic Committee|sartze-data=2019-10-09}}</ref><ref name=":1" />.
Lehendabiziko udako Olinpiar Jokoak [[1896]]an [[Atenas]]en ospatu zirenak izan zen. Bertan 12 herrialdeetako kirolariek parte hartu zuten. 1920 [[Anberes]]en egindako seigarren jokoak arte, ez zen egon zin egin eta [[bandera]]k zabaltzeko zeremoniarik. Batzuetan [[politika]] jokoekin nahasita ibili ziren; [[1936ko Udako Olinpiar Jokoak|Berlineko Olinpiadetan]] (1936) [[nazi]]en ideologia [[arrazista]]k ez zuen begi onez ikusi kirolari beltzen parte hartzea eta arrakasta; [[Munich]]ekoetan (1972) Israeleko parte hartzaileak [[Municheko sarraskia|hil zituzten]]. Kanadan (1976) Afrikar eta [[arabiar]] hemeretzi herri erretiratu egin ziren [[Zeelanda Berria]]ren parte hartzeagatik protesta egiteko. Arrazoia hau izan zen: Zeelanda Berriak Hego Afrikara ekipoa bidali izana, nahiz eta han [[apartheid]] politika erabili.▼
Funtzionario greziarrak eta publikoak, oro har, gogotsu zeuden Olinpiar Jokoak hartzeko esperientziarekin. Sentimendu hau, atleta askok partekatu zuten eta asko ziren Atenas ekitaldi honen egoitza iraunkorra izatea exijitu zutenak. Hala ere, NOBk egoitza mundu osoko hainbat hirietara txandakatzea bilatu zuen, honela, [[Paris]] Olinpiar Jokoen bigarren edizioaren egoitza bezala aukeratu zen<ref>{{Erreferentzia|izenburua=1896 Athina Summer Games|hizkuntza=en|url=https://www.sports-reference.com/olympics/summer/1896/|aldizkaria=Olympics at Sports-Reference.com|sartze-data=2019-10-09}}</ref>.
=== Moldaketak ===
▲
[[Neguko Olinpiar Jokoak]] [[1924]]. urtetik ospatzen dira, lehendabizikoak [[Chamonix-Mont-Blanc|Chamonix]] izanik. [[1992]]. urtera arte udako eta neguko Olinpiar Jokoak urte berean egiten ziren, baina NOBk ondorengo neguko Olinpiar Jokoak bi urte aurreratzea eta udakoetatik bereiztea adostu zuen. Hala, [[1994]]an neguko Olinpiar Jokoak [[Lillehammer]]ren egin zituzten.
| |||