14:13, 7 urria 2019ko berrikusketa aldatu 150.241.162.249 (eztabaida) No edit summary Etiketa: Ikusizko edizioa ← Aurreko ezberdintasuna		15:06, 7 urria 2019ko berrikusketa aldatu desegin Theklan (eztabaida \| ekarpenak) Burokratak, Interfazeko administratzaileak, Administratzaileak 408.085 edits No edit summary Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: [[Fitxategi:Agrigente Temple concorde2.jpg\|thumb\|250px\|[[Agrigento]]: Adostasunaren tenplua]] '''Antzinaroa''', [[Europa]]ko [[historia]]n, [[Historiaurre]]tik [[Erdi Aro]]ra bitartean [[Mediterraneoa\|Mediterraneo]] inguruan garatutako [[zibilizazio]]en garaia da. Idazkerak ematen dio hasiera garai honi, K.a. IV. milurtekoan [[Antzinako Egipto\|Egipton]] eta [[Mesopotamia]]n sortu baitzen. Eskuarki, Antzinaroaren amaieratzat jotzen da [[Antzinako Erroma\|Erromatar Mendebaldeko Inperioko]] azken enperadorearen erorketa (K. o. [[476]]. urtea). Dena den, hainbat historialarik data hori aurrera edo atzera mugitzen dute (K. o. 300-600 artean). ~~Antzinaroa,~~ [[Antzinako Grezia]]n eta [[Antzinako Erroma\|Erroman]] Europako lehendabiziko zibilizazio letradunak izan ziren. Garai horietan, gaur egungo Europaren sustraiak sortu ziren: Greziakoak dira ezagutzen ditugun [[filosofia]], [[arte]]a eta [[historia]] bera ere; erromatarrak, berriz, [[zuzenbide]]a, [[alfabeto]]a eta hizkuntza andana ([[hizkuntza erromantzeak]] hain zuzen ere), besteak beste. Halaber, [[kristautasun]]a hasi zen hedatzen. Prozesu motela eta luzea izan arren, urte askotan Europako ikurretako bat erlijio hori (edo erlijio horren mota bat) bilakatu zen. [[Erromatar Inperioa]]k [[Mediterraneoa\|Mediterraneo]] inguruko lurraldeak batu zituen, Europan egungo [[Portugal]]dik [[Turkia]] arte. K. o. lehendabiziko bi mendeetan ez zuen etsai arriskutsurik ezagutu, eta mugen barruan bakea (''[[Pax Romana]]'') ezarri zen. Hala ere, barneko borrokak eta kanpoko inbasioak zirela medio, [[Erromatar Inperioaren gainbehera\|Europako Mendebaldean Erromako boterea desagertu zen]]. Ekialdean, [[Konstantinopla\|Konstantinopolis]] hiriburua, Inperioak aurrera egin zuen beste milurteko batez. == Mesopotamia == {{sakontzeko\|Mesopotamia}} [[Tigris]] eta [[Eufrates]] ibaien arteko lur emankorretan nekazaritzak aurrerakada handia izan zuen eta, ondorioz, hiri-estatu independenteak sortzen hasi ziren, batzuetan elkarren lehian: [[Ur (hiria)\|Ur]], [[Uruk]], [[Lagash]] eta [[Eridu]], besteak beste. [[K.a. XXIII. mendea\|K.a. XXIII. mendetik]] aurrera, Mesopotamian zibilizazio aberatsa garatu zen, agintari herria herriaren atzetik zetorrela: [[sumer]]tarrak, [[Akadiar Inperioa\|akadiarrak]], [[babiloniar Inperioa\|babiloniarrak]] eta [[asiria]]rrak. Herri bakezale eta langilea eratu zuten sumertarrak izan ziren lehenengo agintariak. Agintarien artean, [[Gudea]], [[Lagash]]eko erregea da nabarmentzekoa. [[K.a. XXIII. mendea\|K.a. 2300]] urte inguruan, [[Akadiar Inperioa\|Akadeko herriak]], [[Akadiar Inperioa\|Akadeko]] erregea zen [[Sargon Akadekoa\|Sargonek]] zuzenduta, sumertarren hiriak indarrez hartu eta inperioa sortu zuen. Ondoren, [[Babiloniar Inperioa\|Babilonia]] bihurtu zen hiri nagusia, [[Hammurabi]]ren erregealdian loraldi handia lortu zuena ekonomian eta kulturan. [[K.a. VII. mendea]]ren erdialdera, [[asiria]]rrek, [[Asurbanipal]] erregearen aginduetara, Mesopotamia osoa menperatzea lortu zuten. Azkenik, [[Sasandar Inperioa\|persiarrek]] Mesopotamiako lurrak konkistatu eta euren inperioan sartu zituzten. Sasandar Inperio horrek [[K.a. VI. mendea]]n izan zuen unerik gorena. == Antzinako Egipto == {{sakontzeko\|Antzinako Egipto}} Antzinako Egipto [[Nilo]] ibaiaren ibarrean K.a. IV. milurtekoan sortu zen zibilizazioa dugu. [[Mazedonia (antzinako erresuma)\|Mazedoniako]] erregeen (K.a. IV. mendea) eta [[Erromatar Inperioa]]ren (K.a. I. mendea) konkistarekin eta kristautasunarekin pixkanaka-pixkanaka desagertuz joan zena. Antzinako Egipton boterea era teokratiko batean antolatzen zen. [[Faraoi]]a jainko eta agintari goren zen aldi berean. Ondoren erregearen ingurukoak eta arkitekto onenak zeuden, gero artisauak eta nekazariak eta azkenik esklaboak. Egipto oso gizarte esklabista zen. == Antzinako Grezia == {{sakontzeko\|Antzinako Grezia}} Antzinako Grezia Mendebaldeko Zibilizazioaren jatorrizko kulturatzat hartzen da. Greziar kulturak [[Erromatar Inperioa]]n itzelezko eragina izan zuen, baita [[Pizkundea]]n eta beste ondorengo aroetan ere, hala hizkuntzan, nola politikan, hezkuntzan, filosofian, zientzian eta arteetan. Antzinako Grezia [[Iberiar penintsula]]tik [[Itsaso Beltza\|Itsaso Beltzeraino]] [[greziera]]z berba egiten zuten lurraldeez osatua zen. == Antzinako Erroma == {{sakontzeko\|Antzinako Erroma}} [[Erroma]] hiriaren inguruan [[zibilizazio]] bat sortu zen [[K.a. V. mendea\|K.a. V. mende]] inguruan. Hamabi mendetan zehar zibilizazio honek hiru sistema politiko izan zituen: monarkia, oligarkian oinarritutako errepublika eta inperioa. [[Mediterraneoa\|Mediterraneo itsasoko]] ingurua menderatu zuen armadaren eta asimilazio kulturalaren bidez. Hala ere, arrazoi ezberdinengatik, gainbehera etorri eta, azkenean, mendebaldeko alderdia behintzat, V. mendean desagertu zen. Ekialdeko alderdia [Bizantziar Inperioa]] bilakatu zen, [[Konstantinopla\|Konstantinopolis]] hiriburua zuela. [[Antzinako Grezia]]rekin batera, Erromako zibilizazioak [[Antzinate Klasikoa]] osatzen du, egungo mendebaldeko zibilizazioaren oinarri garrantzitsuenetako bat. Izan ere, Erromak legea, gerra, artea, literatura, arkitektura eta gramatika (besteak beste) izugarri garatu zituen. == Ikus, gainera == {{commonskat}} * [[Historiaurre]]a * [[Erdi Aroa]] * [[Aro Modernoa]] {{autoritate kontrola/berria}} [[Kategoria:Antzinaroa\|*]]

Antzinaroa: berrikuspenen arteko aldeak