Giza biologia: berrikuspenen arteko aldeak

===Fisiologia eta genetika===

{{sakontzeko|Giza genetika|Giza anatomia}}

Giza gorputza motak oso aldakorrak dira. Nahiz eta gorputzaren tamaina oso determinaturik dagoen [[gene]]engatik [[dieta]] eta [[ariketa fisiko]]ak ere asko eragiten dute honen garapenean. Gizakiaren bataz-besteko altuera 1,5-1,8 metro artekoa da baina oso aldakorra da lekurik leku.<ref>de Beer H. ''Observations on the history of Dutch physical stature from the late-Middle Ages to the present.'' Econ Hum Biol, vol 2, 1. 45-55 or. 2004. PMID 15463992</ref><ref>"Pygmy." Britannica Concise Encyclopedia. Encyclopædia Britannica, Inc., 2006.</ref> Gizakiak guztiz gai dira bi hanken gainean ibiltzeko eta modu horretan [[esku]]ak libre uzten dira, objektuak manipulatzea baimenduz. Beste primateek bezala aurrez-aurre jar daitekeen erpurua dute.

 

Gizakiak beste primate batzuekin alderatua nahiko ile gutxikoa da, nahiz eta [[buru]], [[besape]] eta [[hankatarte]]an asko hazten diren. Hala ere txinpanze batek haina ile folikulo ditu gorputzean. Gizakien ileak motzagoak, finagoak eta pigmentu gutxiagokoak dira, zailagoa delarik eurak ikustea.<ref>[http://www.freerepublic.com/focus/f-news/966532/posts ''Why Humans and Their Fur Parted Way'']. Nicholas Wade, ''New York Times'',</ref>

 

Gizakiaren azalaren eta ilearen kolorea [[melanina]] izeneko [[pigmentu]]aren araberakoa da. Kolorea marroi oso ilunetik larrosa oso argira joan daiteke eta ilea [[horaila]], [[gorri]]a, [[arre]]a eta, batez ere, [[beltza]] izan daiteke.<ref>Rogers, Alan R., Iltis, David & Wooding, Stephen. 2004. ''Genetic variation at the MC1R locus and the time since loss of human body hair''. Current Anthropology, vol 45, 1. 105-108 or. </ref> Zientzialari gehiene ustez aldaketa hauek [[eguzki erradiazio]]k igortzen dituen izpi [[ultramore]]etatik babesteko garatu zen, melanina eguzkiaren aurrean blokeatzaile ona baita.<ref>Jablonski, N.G. & Chaplin, G. (2000). ''[http://www.bgsu.edu/departments/chem/faculty/leontis/chem447/PDF_files/Jablonski_skin_color_2000.pdf The evolution of human skin coloration]'' (pdf), 'Journal of Human Evolution 39: 57-106.</ref> Larruaren pigmentazioa gaur egun geografikoki estratifikatua dago eta orokorrean izpi ultramoreen mailarekin du harremana. Gizakiaren larruak eguzkiaren indarrarekin batera iluntzeko gaitasuna ere badu, beltzarantzea.<ref>Harding, Rosalind M., Eugene Healy, Amanda J. Ray, Nichola S. Ellis, Niamh Flanagan, Carol Todd, Craig Dixon, Antti Sajantila, Ian J. Jackson, Mark A. Birch-Machin, eta Jonathan L. Rees (2000). ''Evidence for variable selective pressures at MC1R''. American Journal of Human Genetics 66: 1351 – 1361.</ref><ref>Robin, Ashley (1991). ''Biological Perspectives on Human Pigmentation''. Cambridge: Cambridge University Press.</ref>

 

 

=== Bizitzaren zikloa ===

Gizakiaren [[bizitza ziklo]]a beste [[karenadun]]en antzekoa da. Gizaki berriak modu [[bibiparo]]an sortzen dira [[fertilizazio]]an. [[Espermatozoide]] batek [[obulo]] bat ernaltzen du emearen barruan [[sarketa]]ren ondoren. Hala ere [[in vitro ernalkuntza]] dela eta hau kanpoan ere egin daiteke. Obulo fertilizatua, [[zigoto]] izenekoa, [[umetokia]]ren barruan garatzen doa [[enbrioi]] batean bilakatu arte. 38 asteren buruan (9 hilabete) [[feto]] bat bilakatu eta ondoren jaiotzen da. Guztiz hazi denean emakumearen gorputzetik atera eta arnasa bere kasa hartzeko gai da, [[ume]] bat bilakatuz. Momentu honetan kultura moderno gehienek [[pertsona]] gisa onartzen dute eta beraz legearen babes osoa izango du, nahiz eta jurisdikzio batzuetan pertsona izatea uteroaren barrura ere hedatzen den.