Kristautasun: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
tNo edit summary
6. lerroa:
Kristautasuna [[Bigarren Tenpluko Judaismo]]aren barruko [[sekta]] gisa hasi zen, [[I. mende]]an, [[Judea]] [[Erromako Inperioa|erromatar probintzian]]. [[Jesusen apostolu]]ek eta haien ondorengoak diren [[aita apostoliko]]ek euren sinismena [[Kristautasunaren lehen zentroak|hedatu]] zuten [[Siria]], [[Europa]], [[Anatolia]], [[Mesopotamia]], [[Transkaukasia]], [[Egipto]], [[Etiopia]] eta [[Asia]]n zehar, nahiz eta hasieran [[kristauen aurkako jazarpena Erromako Inperioan|jazarpena izan]]. [[Konstantino I.a Handia]] kristautu zenean, erlijioa deskriminalizatu zuen [[Milango ediktua]]ren bidez. [[325]]ean [[Nizeako Lehen Kontzilioa]] deitu zuen, non [[Kristautasun goiztiar]]ra kontsolidatu eta [[Erromako Inperioaren erlijio ofiziala]] izatera iritsi zen. Kontzilioak [[Nizeako Kredoa]] sortu zuen, eta [[Elizako Gurasoak|Elizaren Gurasoek]] [[Biblia kristauaren kanonak]] [[Biblia kristauaren kanonen garapena|konpilatu]] zituzten V. mendean. [[Lehen zazpi kontzilio ekumenikoak|Lehen zazpi kontzilio ekumenikoen]] garaiari [[Eliza Handia]]ren garaia deitzen zaio, non [[Eliza Katolikoa]]k, [[Eliza Ortodoxo]]ak eta [[Ekialdeko eliza ortodoxoak|Ekialdeko eliza ortodoxoek]] [[komunio osoa]]n bizi ziren [[zisma]]ren aurretik. Ekialdeko eliza ortodoxoak bereizi ziren [[Kaltzedoniako kontzilioa]]ren ondoren ([[451]]), [[Kalzedoniako definizioa|Kristologian]] zituzten aldeen ondorioz; Eliza Ortodoxoa eta Eliza Katolikoa [[1054]]an bereizi ziren [[Zisma Nagusia]]n, bereziki [[aita santuaren primazia]]ren inguruan zuten desadostasunen ondorioz. Beranduago, [[Erreforma protestantea]]ren ondorioz, [[protestantismo]]a [[Zerrenda:denominazio protestanteak|hainbat denominaziotan]] [[antikatolizismo|bereizi zen]] Eliza Katolikotik, eztabaida [[eklesiologia protestante|eklesiologiko]] eta [[teologia protestante|teologikoen]] ondorioz.
 
Gaur egun Kristautasunaren lau adarrik handienak [[Erromatar Eliza Katolikoa]] (1.300 milioi), Protestantismoa (920 milioi), Eliza ortodoxoa (260 milioi) eta Ekialdeko eliza ortodoxoak (86 milioi) dira, nahiz eta [[ekumenismo]]rako saiakerak egon. [[Teologia kristau]]ak eta [[fede]]aren profesioak Bibliaz gain babesten du Jesusek [[nekaldia]] jasan, [[Jesusen Gurutziltzaketa|gurutziltzatu]], [[Jesusen hilobia|hilobiratu]], [[Jesusen infernuetara jaitsiera|infernuetara jaitsi]], eta [[Jesusen piztuera|berpiztu]] zela hildakoen artean berarengan sinisten zutenentzat [[betirako bizitza]] emateko [[bekatu]]en [[barkamena]] emateko. Gainera, [[Jesusen Igokundea]] [[zeru (erlijioa)|zeruetara]] igo zela sinisten dute, eta bertatik [[Jaungoiko Aita]]rekin zuzentzen duela mundua [[Espiritu Santua]]rekin batera [[Hirutasun]]ean, eta [[Bigarren Itzulera|itzuliko dela]] bizirik zein hilik daudenei [[Azken Judizioa]] egiteko eta bere jarraitzaileei betiereko bizitza emateko. Bere [[gizakunde]]a, hasierako ministerioa, gurutziltzatzea eta berpiztea askotan "[[Ebanjelio]]" gisa izendatzen da. Kristautasunaren Biblian [[Mateoren Ebanjelioa|Mateoren]], [[Markoren Ebanjelioa|Markoren]], [[Lukasen Ebanjelioa|Lukasen]] eta [[Joanen Ebanjelioa]]k onartzen dira, [[judu]]en Itun Zaharrarekin batera aurrekari gisa. Kristautasuna kulturalki anitza da bere Mendebalde eta Ekialdeko adarretan, bai [[eklesiologia]]ri ([[eliza ikusgarri]]/[[eliza ikustezin]]), [[Ordenazio (erlijioa)|ordenazioari]] ([[ondorengotza apostoliko]]/[[aita santuaren primatutza]]) edo [[kristologia]]ri ([[KalzedoniamismoKalzedonianismo]]/[[Ez-kalzedonianisokalzedonianismo]]) dagokionez.
 
Kristautasunak eta [[Etika kristaua|bere etikak]] [[Kristautasunaren papera zibilizazioan|paper garrantzitsua]] izan dute [[Mendebaldea (kultura)|Mendebaldeko zibilizazioaren]] sorrera eta egituraketan, bereziki [[Antzinaro Berantiarra|Antzinaro Berantiarrean]] eta Erdi Aroan. [[Esplorazioen Aroa]]n zehar kristautasuna Amerika, Ozeania, Saharaz hegoaldeko Afrika eta munduko beste hainbat lekutara heldu zen [[misiolari]] eta [[kolonialismo]]aren bidez, eta bere hedapena ziurtatu zuen [[Erlijio gerra|erlijio gerrekin]] edo [[Inkisizioa]] bezalako erakundeekin.