22:02, 4 iraila 2019ko berrikusketa aldatu Lainobeltz (eztabaida \| ekarpenak) Administratzaileak 269.860 edits tNo edit summary ← Aurreko ezberdintasuna		23:47, 4 iraila 2019ko berrikusketa aldatu desegin Makeip (eztabaida \| ekarpenak) 3.455 edits Infomazioa eta erreferentziak gehitu Etiketa: Ikusizko edizioa Hurrengo ezberdintasuna →
1. lerroa: {{biografia infotaula automatikoa}} '''Emma Goldman''' ([[Kaunas]], [[Lituania]], [[Errusiar Inperioa]], [[1869]]<nowiki/>ko [[ekainaren 27]]a – [[Toronto]], [[Kanada]], [[1940]]ko [[maiatzaren 14]]a) [[anarkismo\|anarko]]-[[komunismo\|komunista]] bat zen eta ezaguna hainbat idatzi eta manifestu feminista, libertario eta erradikalak egin zituelako. Emakumeen emantzipazioaren aldeko borrokan aritu ziren aitzindarietako bat izan zen.<ref>{{Erreferentzia\|izena=Samara\|abizena=Velte\|urtea=\|izenburua=Emma Goldman: Bizitako bizitza\|argitaletxea=\|orrialdea=\|orrialdeak=\|ISBN=\|hizkuntza=eu\|url=https://www.gaztezulo.eus/albisteak/emma-goldman-bizitako-bizitza\|aldizkaria=Gaztezulo\|sartze-data=2019-09-04}}</ref> <ref>{{Erreferentzia\|izena=Anna\|abizena=Berbel Ortega\|urtea=\|izenburua=Cuerpos no monógamos: género, agencia y prácticas de resistencia feminista\|argitaletxea=\|orrialdea=29\|orrialdeak=\|ISBN=\|hizkuntza=\|data=2019-01-09\|url=https://addi.ehu.es/handle/10810/30723\|doi=http://hdl.handle.net/10810/30723\|sartze-data=2019-09-04}}</ref><ref name=":0">{{Erreferentzia\|izenburua=¿Por qué la feminista Emma Goldman fue, según el FBI, "la mujer más peligrosa de América"?\|hizkuntza=es-ES\|data=2019-08-03\|url=https://www.elespanol.com/cultura/20190803/feminista-emma-goldman-fbi-mujer-peligrosa-america/418209209_0.html\|aldizkaria=El Español\|sartze-data=2019-09-04}}</ref> == Biografia == Emma Goldman [[Kaunas]]en jaio zen, [[Lituania]]n, hoteltxo bat zuzentzen zuen judutar familia batean. [[Alexandro II.a Errusiakoa\|Alexandro II.aren]] erailketaren ondoren izan zen errepresio politikoaren garaian eta 13 urte besterik ez zituenean, [[San Petersburgo]]ra joan zen bere familiarekin.<ref>{{Erreferentzia\|izena=Dirección Nacional de\|abizena=Bibliotecas\|izenburua=Repositorio institucional UN\|orrialdeak=145–164\|hizkuntza=es-es\|abizena2=González Díaz\|abizena3=González Díaz\|abizena4=González Díaz\|izena2=Isabel\|izena3=Isabel\|izena4=Isabel\|data=2005-01\|url=http://publica.webs.ull.es/publicaciones/lista-volumenes/clepsydra-estudios-de-genero-y-teoria-feminista/\|aldizkaria=Revista Clepsydra: revista de estudios de género y teoría feminista\|zenbakia=4\|sartze-data=2019-09-04}}</ref> === Ameriketan === 16 urte zituela, ahizpaorde batekin [[Ameriketako Estatu Batuak\|Ameriketako Estatu Batuetara]] emigratu zuen aitarekin izan zuen eztabaida baten ondorioz. Honek alabak ezkondu nahi zituen 15 urte besterik ez zituztenean.<ref name=":1">{{Erreferentzia\|izena=Nuria\|abizena=Varela\|izenburua=Feminismo para principiantes (Cómic Book)\|argitaletxea=Penguin Random House Grupo Editorial España\|hizkuntza=es\|abizena2=Santolaya\|izena2=Antonia\|data=2018-02-15\|url=https://books.google.es/books?id=XJlIDwAAQBAJ&pg=PA114&lpg=PA114&dq=emma+goldman+huye+del+matrimonio&source=bl&ots=N6mmAIc1ud&sig=ACfU3U1At8mWTsw8hbSKQ2im3sqf0IHjvA&hl=es&sa=X&ved=2ahUKEwj19tumh7jkAhVPAWMBHdgBBY44ChDoATAGegQIBRAB#v=onepage&q=emma%20goldman%20huye%20del%20matrimonio&f=false\|isbn=9788466662864\|sartze-data=2019-09-04}}</ref> Ehun fabrika batean hasi zen lanean. Garai hartan, [[Haymarket afera\|Haymarketeko erreboltak]] lau anarkistaren urkatzea ekarri zuen. Bidegabekeria horrek bultzatu zuen Goldman mugimendu libertariora batzera eta 20 urteko gaztea iraultzaile sutsu egin zen.<ref name=":2">{{Erreferentzia\|abizena=Nuevatribuna\|izenburua=El amor libre de la anarquista Emma Goldman\|hizkuntza=es\|url=https://www.nuevatribuna.es/articulo/cultura---ocio/amor-libre-anarquista-emma-goldman/20140514144240103493.html\|aldizkaria=Nuevatribuna\|sartze-data=2019-09-04}}</ref> Errusiar emigrante batekin ezkondu zen, baina bikoteak ez zituen 10 hilabete ere iraun. Emma banandu eta [[New York]]era joan zen bizitzera. Ez zuten ezkontza deuseztatu, amerikar hiritartasuna galtzeko zorian izango baitziren. [[New York]]en [[Alexander Berkman]] ezagutu zuen eta berarekin bizi ere bai. Jada, [[Ameriketako Estatu Batuak\|AEBetako]] mugimendu anarkistaren lider nagusia zen. Berkmanek [[Henry Clay Frick]] hiltzeko egin zuen saiakera sostengatu izanak amerikar autoritateek bereganako sentitzen zuten mespretxua areagotzea baino ez zuen ekarri. Laguna urtetan izan zuten atxilo eta Emma bera ere kartzelan egon zen [[Blackwell uharte]]etan [[1893]]an.<ref name=":2" /> [[Fitxategi:Emma_Goldman_and_Alexander_Berkman.jpg\|thumb\|300 px\|Emma Goldman eta Alexander Berkman]] 24. lerroa: Argia ikusi eta gutxira, atxilotua izan zen beste 9 lagunekin, [[1901]]eko irailaren 10ean, eta [[William McKinley]] presidentearen erailketaren konplotean parte hartu izana egotzi zioten. Ez zen kartzelaratua izan bere hitzen gaizki ulertzeen errudun ez zela esan zuen eta. [[Leon Czolgosz]] zen atxilotuetako bat eta Emmak aste batzuk lehenago ezagutu zuen hau. Egun batzuk lehenago, bera izan zen tiro egin zuena. Emma atxilo hartu zutenean ~~zera~~hau esan omen zuen: <blockquote>''Nire errua ote da ero batek nire hitzak gaizki interpretatu baditu?'' <ref name=":2" /></blockquote>[[Fitxategi:Emma Goldman surrounded by crowd.jpg\|thumb\|300 px\|Emma Goldman jendaurrean hitz egiten [[1916]]ko [[maiatzaren 21]]ean]] [[1916]]ko [[otsailaren 11]]n berriro ere atxilotua eta espetxeratua izan zen kontrazepzioaren aldeko manifestu bat banatu izanagatik. Konferentzia bat ematen zuen bakoitzean atxilotua izango zen beldur izaten zen eta beti zeraman liburu on bat gainean.<ref name=":0" />▼ * ''Nire errua ote da ero batek nire hitzak gaizki interpretatu baditu?'' ~~[[Fitxategi:Emma Goldman surrounded by crowd.jpg\|thumb\|300 px\|Emma Goldman jendaurrean hitz egiten [[1916]]ko [[maiatzaren 21]]ean]]~~ ▲[[1916]]ko [[otsailaren 11]]n berriro ere atxilotua eta espetxeratua izan zen kontrazepzioaren aldeko manifestu bat banatu izanagatik. Konferentzia bat ematen zuen bakoitzean atxilotua izango zen beldur izaten zen eta beti zeraman liburu on bat gainean. [[1917]]an, hirugarrenez eraman zuten itzalera [[Alexander Berkman]]ekin zerbitzu militarra behartzen zuen legearen aurkako konspirazioa egin izanagatik. Bere konbikzio bakezaleak publiko egin zituen [[Lehen Mundu Gerra\|I. Mundu Gerran]], gatazka inperialista bat baino ez zela salatuz. 48 ⟶ 45 lerroa: [[Toronto]]n hil zen [[1940]]ko [[maiatzaren 14]]an eta [[Chicago]]n dago ehortzita. == Pentsaera feminista == Goldmanek, anarkista izanik, jendarte ez autoritario batetan sinesten zuen eta iraultza garaian, aldi berean, emakumeen ahalduntzea defendatzen zuen. Bere ustez emakumeek gizonekin parekidetasunean aritu behar zuten. <ref>{{Erreferentzia\|izena=Miquel Angel\|abizena=Ballester\|urtea=2019\|izenburua=“El pragmatisme de Goldman és coherent amb el seu anarquisme”\|argitaletxea=\|orrialdea=\|orrialdeak=\|ISBN=\|hizkuntza=ca\|data=2019-08-30\|url=https://www.arabalears.cat/cultura/pragmatisme-Goldman-coherent-anarquisme_0_2298970204.html\|aldizkaria=AraBalears.cat\|sartze-data=2019-09-04}}</ref> Anarkismoa eta feminismoa batera bildu zituen, 1915ean New Yorken 600 lagunen aurrean preserbatiboa nola jartzen zen azaldu zuen. Horren ondorioz atxilotu zuten. Bere ustetan boto-eskubidea bezalako erreformek ez liekete emakumeei erabateko aldaketa suposatuko, aurreiritzi, ohiturak eta tradizioak alde batera uzteak bai, ordea. <ref name=":1" /> Oso ezaguna da bere aipu hau:<blockquote>Dantzatu ezin banaiz, hau ez da nire iraultza.<ref>{{Erreferentzia\|izena=Angel\|abizena=Erro\|izenburua=Zerrendak\|hizkuntza=eu\|url=https://www.berria.eus/paperekoa/1740/014/001/2016-07-19/zerrendak.htm?fbclid=IwAR03ib-hbxz4eZbkNfccRQHrQleDZLtiM-qiG-owXT63zSyIs00QPA9yLOs\|aldizkaria=Berria\|sartze-data=2019-09-04}}</ref></blockquote> == Lan literarioa == * [[1906]]tik [[1917]]ra ''Mother Earth'' aldizkaria (''Ama Lurra'') editatu eta argitaratu zuen [[Ameriketako Estatu Batuak\|AEBetan]].<ref name=":2" /> ''Emakumearen emantzipazioaren tragedia.''. (1906'')'' <ref>{{Cite web\|url=https://es.theanarchistlibrary.org/library/emma-goldman-la-tragedia-de-la-emancipacion-de-la-mujer.pdf\|izenburua=La tragedia de la emancipación de la mujer\|sartze-data=2019\|egunkaria=\|aldizkaria=\|abizena=Goldman\|izena=Emma\|egile-lotura=\|data=1906\|hizkuntza=es\|formatua=pdf}}</ref> [[Anarkismo]]a eta beste entsegu batzuk ([[1910]]). * ''Nire bizitza bizitzen'' autobiografia ([[1931]]).<ref>{{Cite web\|url=https://es.theanarchistlibrary.org/library/emma-goldman-viviendo-mi-vida.c109.pdf\|izenburua=Viviendo mi vida\|sartze-data=2019\|egunkaria=\|aldizkaria=\|abizena=Goldman\|izena=Emma\|egile-lotura=\|hizkuntza=es\|formatua=pdf}}</ref><ref>{{Erreferentzia\|abizena=Goldman, Emma, 1869-1940.\|izenburua=Viviendo mi vida\|argitaletxea=Capitán Swing\|data=D.L. 2014\|url=https://www.worldcat.org/oclc/913095556\|isbn=9788494287916\|pmc=913095556\|sartze-data=2019-09-04}}</ref> * ''Nire bizitza bizitzen'' autobiografia ([[1931]]). ''Nire desilusioa Errusiarekin.'' <ref>{{Erreferentzia\|abizena=Goldman, Emma 1869-1940\|izenburua=Mi desilusión en Rusia\|argitaletxea=El Viejo Topo\|data=D.L. 2018\|url=https://www.worldcat.org/oclc/1084534552\|isbn=9788416995592\|pmc=1084534552\|sartze-data=2019-09-04}}</ref> [[Henrik Ibsen]]en lanak [[Ameriketako Estatu Batuak\|AEBetan]] sartuko zituen lehenengoa izan zen.

Emma Goldman: berrikuspenen arteko aldeak