Protestantismo: berrikuspenen arteko aldeak

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t 83.213.128.96 wikilariaren aldaketak ezabatuz, Oraina wikilariaren azken bertsiora itzularazi da.
Etiketa: lehengoratzea
No edit summary
1. lerroa:
[[Fitxategi:Lutherstadt_Wittenberg_09-2016_photo06.jpg|thumb|[[Laurogeita hamabost Tesiak|''Laurogeita hamabost Tesiak'']] agertzen dituen atea Santu Guztien Elizan, [[Wittenberg|Wittenbergen]]. Azalpen hedatuenaren arabera, ate hartan, [[Martin Lutero|Martin Lutherek]] bere tesiak iltzatu zituen, [[Erreforma protestantea|Erreformari]] ekinez.]]
'''Protestantismoa''' [[Erreforma protestantea|Erreformako]] dotrinarekin sortutako fede eta praktika erlijiosoak onartzen dituen kristautasunaren adarra da. Era zabalagoan, aldiz, protestantismoa [[Aita santu|Aita Santuaren]] agindupetik kanpo dagoen Mendebaldeko Kristautasuna da.
 
'''Protestantismoa''' edo '''protestantegoa'''<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_oeh&view=frontpage&Itemid=413&lang=eu&sarrera=protestantego&xeh=0 | artikulua=protestantego | entziklopedia=[[Orotariko Euskal Hiztegia]]}}</ref> [[Erreforma protestantea|Erreformako]] jakinbideaz sortutako [[fede]] eta jardun erlijiosoei jarraitzen dien [[kristautasun|kristautasunaren]] adarra da. Era zabalagoan, aldiz, protestantismoa [[Aita santu|Aita Santuaren]] agindupetik kanpo dagoen Mendebaldeko Kristautasuna da. Protestantismoa, kide-kopuruari dagokiola, kristautasunaren bigarren erarik handiena da, nazioartean, guztira, 800 milioi eta 900 milioi baino jarraitzaile gehiagoren artean baitauzka, ia [[kristau]] guztien %40<ref name="pewforum1">{{cite web|url=https://web.archive.org/web/20131101114257/http://www.pewforum.org/files/2011/12/Christianity-fullreport-web.pdf |izenburua=Pewforum: Grobal Christianity |formatua=PDF |sartzedata=14 May 2014ko maiatzaren 14an}}</ref><ref name="gordonconwell.edu">{{cite web|url=http://www.gordonconwell.edu/resources/documents/1IBMR2015.pdf|izenburua=Christianity 2015: Religious Diversity and Personal Contact|argitaletxea=gordonconwell.edu|data= 2015ko urtarrila |sartzedata=2015eko maiatzaren 29an}}</ref>. [[XVI. mendea|XVI. gizaldian]] sortu zen erlijiozko [[Erreforma protestantea|higikunde eraberritzailea]] izan zen, [[Erromatar Eliza Katolikoa|Erromatar Eliza Katolikotik]] bereizi zena, haren akats eta desbideraketak zirela-eta<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.euskaltzaindia.eus/index.php?sarrera=Protestantismo&option=com_hiztegianbilatu&view=frontpage&Itemid=410&lang=eu&bila=bai | artikulua=Protestantismo | entziklopedia=[[Euskaltzaindiaren Hiztegia]]}}</ref>. Protestanteek Erromatar Eliza Katolikoaren [[aita santuaren gailentasun|aita santuaren gailentasunari]] eta [[sakramentu]] katolikoei uko egiten diete, baina euren artean ez datoz bat [[eukaristia|eukaristian]] [[Jesu Kristo]] benetan egoten denetz<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=xLBa5aO7fgQC&printsec=frontcover&dq=protestantism+1517#v=onepage&q=1517&f=false|izenburua=Protestants: A History from Wittenberg to Pennsylvania 1517–1740|izena=C. Scott|abizena=Dixon|data=2010|argitaletxea=John Wiley & Sons|non=Google Books|isbn=9781444328110}}</ref>. Protestanteek honako hauek nabarmentzen dituzte: [[sinestun guztien apaizgo|sinestun guztien apaizgoa]], fede soilaren bidezko zuzenespena (''{{lang|la|[[sola fide]]}}''), [[ekintza onak|ekintza onen]] bidezkoa beharrean, eta [[Biblia|Bibliaren]] gorentasun hutsa (ohitura apostolikoarekin batera izan barik) fedean nahi [[moral|moralean]] (''{{lang|la|[[sola scriptura]]}}'')<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=YGqVAwAAQBAJ&pg=PA159&lpg=PA159&dq=protestantism+priesthood+of+all+believers+sola+fide#v=onepage&q=protestantism+priesthood+of+all+believers+sola+fide&f=false|title=Mothering the Fatherland: A Protestant Sisterhood Repents for the Holocaust|izena=George|abizena=Faithful|data=2014|argitaletxea=Oxford University Press|non=Google Books|isbn=9780199363476}}</ref>. «[[Bost solak|Bost solek]]» Erromatar Eliza Katolikoarekiko oinarrizko teologia-ezberdintasunak laburbiltzen dituzte<ref>{{cite web|url=https://books.google.com/?id=QDGaORL-BQ4C&pg=PA75&dq=five+solas#v=onepage&q=five+solas&f=false|izenburua=The Trouble with Christianity|izena=Philip|abizena=Voerding|data=2009ko abuztuaren 1ean|argitaletxea=AuthorHouse|non=Google Books}}</ref>.
Protestante hitza [[latin]]ezko ''protestatio''tik (adierazpena) dator. Adierazpen hori [[Martin Luther]]rek egin zuen [[1529]]an [[Spira|Speyerko]] Dietak aurretik [[Wormsko Dieta]]k erabakitakoa berretsi zuenarekin ados ez zegoelako.
 
Protestantismoa [[Alemania|Alemanian]] [[1517|1517an]] hasitakotzat hartzen da, alegia, [[Martin Luther|Martin Lutherrek]] bere [[Laurogeita hamabost Tesiak|''Laurogeita hamabost Tesiak'']] argitaratu zituenean. Tesiok Erromatar Eliza Katolikoak [[barkamen (erlijioa)|barkamen]] gehiegi saltzearen aurkako Lutherren erantzuna izan ziren; barkamen horien bitartez, erosleei euren zigorrak aldi baterako barkatzen zitzaizkien<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=xLBa5aO7fgQC&printsec=frontcover&dq=protestantism+1517#v=onepage&q=1517&f=false|izenburua=Protestants: A History from Wittenberg to Pennsylvania 1517–1740|izena=C. Scott|abizena=Dixon|data=2010eko uztailaren 16an|argitaletxea=John Wiley & Sons|non=Google Books|isbn=9781444328110}}</ref>. Protestante hitza [[luthertar]] [[Fürst|printzeen]] [[1529|1529ko]] protesta-gutunetik (''{{lang|la|protestatio}}'') eratorria da, hots, Martin Lutherren jakinbideak [[sinausle|sinausletzat]] gaitzesten zituen [[Spira|Spirako]] Dietaren [[ediktu|ediktuaren]] aurkako adierazpenetik<ref>''Oxford Dictionary of the Christian Church'' (1974) art. «Speyer (Spires), Diets of»</ref>. Adierazpen hura Martin Lutherrek egin zuen Dietaren aurretik, [[Wormsko Dieta|Wormsko Dietak]] erabakitakoa berretsi zuenarekin ados ez zegoelako. Targoak eta Erromatar Eliza Katolikoa berriztatzeko lehenago saialdiak izan baziren ere, bereziki [[Petri Valdo]], [[John Wycliffe]] eta [[Jan Hus|Jan Husen]] eskutik, Lutherrek ez beste inork ez zuen lortu ikuspegi zabalago eta iraunkorragorik eta higikunde [[Aro Modernoa|modernorik]] sortzea <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=uw78AwAAQBAJ&pg=PA98&dq=before+luther+hus+waldo#v=onepage&q=before+luther+hus+waldo&f=false|izenburua=Religious Thoughts|izena=James|abizena=Watson|data=2014ko ekainaren 24an|argitaletxea=iUniverse|non=Google Books|isbn=9781491737590}}</ref>. [[XVI. mendea|XVI. gizaldian]], luteranismoa [[Alemania|Alemaniatik]] (sasoi hartan [[Germaniako Erromatar Aginterri Santua|Germaniako Erromatar Aginterri Santuan]]) [[Danimarka|Danimarkara]], [[Norvegia|Norvegiara]], [[Suedia|Suediara]], [[Suomi|Suomira]], [[Letonia|Letoniara]], [[Estonia|Estoniara]] eta [[Islandia|Islandiara]] hedatu egin zen<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=Htz8M1Xlqi4C&pg=PA9&dq=lutheranism+scandinavia+germany#v=onepage&q=lutheranism+scandinavia+germany&f=false|izenburua=Historical Dictionary of Lutheranism|izena1=Günther|abizena1=Gassmann|izena2=Duane H.|abizena2=Larson|izena3=Mark W.|abizena3=Oldenburg|data=2001eko apirilaren 4an|argitaletxea=Scarecrow Press|non=Google Books|isbn=9780810866201}}</ref>. [[Joan Kalbino]], [[Huldrych Zwingli]] eta [[John Knox]] lako erreformatzaileek Alemanian, [[Hungaria|Hungarian]], [[Herbehereak|Herbehereetan]], [[Eskozia|Alban]], [[Suitza|Suitzan]] eta [[Frantzia|Frantzian]] sinesbide [[kalbinismo|kalbindarrak]] barreiatu zituzten<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=1asvyE-1DUkC&pg=PT19&dq=calvinism+switzerland+netherlands#v=onepage&q=calvinism+switzerland+netherlands&f=false|izenburua=Calvinism|izena=Abraham|abizena=Kuyper|data=1899ko urtarrilaren 16an|argitaletxea=Primedia E-launch LLC|non=Google Books|isbn=9781622090457}}</ref>. [[Henrike VIII.a Ingalaterrakoa|Henrike VIII.aren erregealdian]], [[Ingalaterrako Eliza|Ingalaterrako Elizaren]] [[aita santu|aita santuaren]] arteko bereizketa politikoak [[anglikanismo|anglikanismoari]] hasiera eman zion, [[Ingalaterra|Ingalaterrara]] eta [[Gales|Galesa]] erreforma-higikunde zabala eroanez.
Erreforma Protestante eta Protestantismoaren dotrina zabala honela laburbil daiteke:
 
* Aita Santuaren nagusitasuna arbuiatzea.
Protestantismoa anitza da, eta [[teologia|teologikoki]] zein [[eklesiologia kristau|eliza-arloan]] Erromatar Eliza Katolikoa, [[Eliza Katoliko Apostoliko Ortodoxoa]] edo [[ekialdeko eliza ortodoxoak]] baino zatituagoa dago. Egitura-batasun edo erdiguneko giza agintari barik, protestanteek [[eliza ikusezin|eliza ikusezinaren]] adigaia garatu zuten, Eliza Katolikoa Jesukristok irasitako [[benetako eliza bakar]] ikusgarritzat daukan ikuspegi erromatar katolikoaren oso bestelakoa. Sinesbide protestante batzuk eta euren kideak mundu osoan zehar zabalduta daude, eta beste batzuk herrialde bakar batean finkatuta egoten dira. Protestante gehienak sinesbide-talde protestante gutxi batzuen kide dira: [[adbentismo|adbentistak]], [[anabaptismo|anabaptistak]], [[anglikanismo|anglikanoak]], [[baptismo|baptistak]], [[luteranismo|luthertarrak]], [[kalbinismo|kalbindarrak]], [[metodismo|metodistak]] eta [[mendekostalismo|mendekostalak]]. Deana dela, [[Kristautasun ez-konfesional|ez-konfesionalak]], [[ebanjelikalismo|ebanjelikoak]] eta [[higikunde karismadun|karismadunak]], eliza beregainak eta bestelakoak hazten ari dira, eta kristautasun protestantearen zati esanguratsua osatzen dute<ref>[http://www.oikoumene.org/en/church-families/evangelical-churches World Council of Churches: Evangelical churches]: "Evangelical churches have grown exponentially in the second half of the 20th century and continue to show great vitality, especially in the global South. This resurgence may in part be explained by the phenomenal growth of Pentecostalism and the emergence of the charismatic movement, which are closely associated with evangelicalism. However, there can be no doubt that the evangelical tradition "per se" has become one of the major components of world Christianity. Evangelicals also constitute sizable minorities in the traditional Protestant and Anglican churches. In regions like Africa and Latin America, the boundaries between "evangelical" and "mainline" are rapidly changing and giving way to new ecclesial realities."</ref><ref name="books.google.com">{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=Ic5pyiIkTxAC&pg=PA16#v=onepage&q&f=false|izenburua=Religion in Global Civil Society|izena=Mark|abizena=Juergensmeyer|data=2005|argitaletxea=Oxford University Press|non=Google Books|isbn=9780198040699}}</ref>. [[adarkaduraren teoria|Adarkaduraren teoriaren]] aldekoek [[kristau-herri|kristau-herriaren]] hiru zatiketa nagusienekotzat jotzen dute protestantismoa, Erromatar Eliza Katolikoarekin eta Ortodoxiarekin batera.
* [[Erromatar Eliza Katolikoa|Eliza Katoliko Erromatarraren]] zenbait oinarrizko dotrinaren arbuiatzea.
 
* Fededun guztiak apaizak diren sinesmena.
[[Fitxategi:Protestantbranches es.svg|600px|thumb|center|Protestantismoaren adarkadura gizaldien buruan]]
* [[Biblia]] Egia Errebelatuaren iturri bakartzat jotzea. (''Sola Scriptura'')
 
* Fedeak baino salbatzen ez duen sinesmena. (''Sola Fide'')
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda|2}}
 
== Ikus, gainera ==
14 ⟶ 16 lerroa:
 
* [[Erreforma protestantea]]
* [[Martin Luther]]
* [[Luteranismo]]
* [[Joan Kalbino]]
* [[Kalbinismo]]
 
[[Kategoria:Protestantismoa]]