Patrice Lumumba: berrikuspenen arteko aldeak

Patrice Lumumba [[1925]]eko uztailaren 2an jaio zen Onaluan, [[Belgika]]ren mendean zegoen [[Kongo Belgikarra|Kongoko]] erdialdean. Tetela etniako François Tolenga eta Juliana Amatu izan zituen gurasoak. Misionero katolikoen eskolan egin zituen lehenbiziko ikasketak, eta eskola protestantean jarraitu zituen. Onalua utzirik, [[Stanleyville]]n (egungo [[Kisangani]]n) kokatu zen [[1944]]an. Posta-bulegoan bulego batean aritu zen lanean, eta bere kasa segitu zuen ikasten. [[1947]]an, [[Léopoldville]]ra (egungo [[Kinshasa]]ra) joan zen lan posta-ikastaro bat egitera. [[1950]]etik aurrera, Belgikako eta Kongoko zenbait egunkaritan idazten hasi zen.<ref name="nofi">{{erreferentzia |izena= Sandro |abizena= Capo Chichi |url=https://www.nofi.media/2016/01/patrice-lumumba-une-biographie/26365 |izenburua=Patrice Lumumba: une biografie |argitaletxea=nofi.media |sartze-data=2019-07-20}}</ref> 1951n, [[Pauline Opango]]rekin ezkondu zen.

[[1954]]an ''Association des évolués de Stanleyville'' elkarteko presidente hautatu zuten. [[1955]]ean, [[Baudouin Belgikakoa]]k Stanleyville bisitatu zuelarik, elkarrizketa labur bat izan zuen harekin. [[1956]]an, atxilotu eta espetxeratu zuten, posta bulegoko dirua bidegabeki erabiltzeagatik;. kolonizazioarenKartzelan kalteakegon zen hilabeteetan, idatziz salatu zituen kartzelan egindakokolonialismoaren idazkietanondorioak. [[1957]]ko irailean, espetxetik irten eta Léopoldvilleko ''Bracongo'' [[garagardo]] fabrikan hasi zen lanean. Garai hartan ezagutu zituen [[Joseph Ileo]] eta [[Joseph-Désiré Mobutu]] buruzagi independentistak. 1958ko[[1958]]ko urrian, Kongoko Mugimendu Nazionaleko (''Mouvement National Congolais'', MNC) presidente bilakatu zen. [[1959]]ko urtarrilean, kolonialismoaren aurkako mobilizazio handiak izan ziren Léopoldvillen; errepresioak ehunka hildako eragin zituen. Horren ostean, Lumumbaren jarrera gogortu egin zen.<ref name="nofi"></ref>

1959ko urriaren 31n, Stanleyvilleko aldirietan egindako mitinean, Lumumbak “belgikarren okupazioa bertan behera uzteko mobilizatzeko” deia egin zien afrikarrei. Europarrek ezarritako erregimena eta Kongoko bertako politikarien epelkeria gogor kritikatu ondoren, herrialdearen berehalako independentzia eskatu zuen. Hitzaldia bertaratutakoek behin eta berriro errepikatuko zuten leloaz amaitu zuen: “Kolonialistekin kolaboratzeari ez; desobedientzia zibilari bai”. Gainera, Stanleyvilleko alkateak ez zuen ekitaldirako baimenik eman. Biharamunean,Ekitaldiaren Belgikako ejertzito kolonialak atxilotu zuenondoren, herritarrak indarkeriara bultzatu izana leporatuta. Hala ere, ekitaldiaren ondoren jarraitzaileek Lumumba atxilotzea saihestu zuten indarrez, eta soldadu belgikarrei aurre egiten saiatu ziren eskura zuten edozer baliatuta: makilak, lantzak, geziak, harriak... Jendarmeak tiroka hasi ziren orduan. 30 lagun inguru hil zituzten, eta ehunka zauritu. Belgikarren aldean, aldiz, hamalau zauritu arin baino ez ziren izan. LumumbaBiharamunean, biharamuneanBelgikako ejertzito kolonialak Lumumba atxilotu zutenzuen, herritarrak indarkeriara bultzatu izana leporatuta. [[Kongo Belgikarra|]Kongo Belgikarreko]] krisia arindu ordez, neurriak tentsioa areagotu zuen.<ref name="argia">{{erreferentzia |izena= Nagore|abizena= Irazustabarrena Uranga |url=https://www.argia.eus/argia-astekaria/2203/lumumba-atxilotua-hautatua-hila |izenburua=Lumumba: atxilotua, hautatua, hila |argitaletxea=''Argia'' astekaria, 2009ko urriak 25, CC BY-SA 3.0, argia.eus |sartze-data=2019-07-20}}</ref>

Sei hilabeteko kartzela zigorra ezarri zioten 1960ko[[1960]]ko urtarrilaren 21ean. Baina ordurako belgikarrak independentistekin hitz egiten hasiak ziren, koloniaren egoera larria zela eta. Handik bost egunera, Lumumba askatzea eta harekin zuzenean negoziatzea erabaki zuten. Ezustean, Belgikak Kongoren independentzia onartu zuen. Baina keinuak ez zuen Lumumba bigundu; independentzia hitzaldian tinko kritikatu zituen belgikarren gehiegikeriak.<ref name="argia"></ref>

1960ko ekainaren 23an Lumumbaren alderdiak hauteskundeak irabazi zituen eta bera izan zen [[Kongoko Errepublika Demokratikoa|Kongo independenteko]] lehenengolehenbiziko lehen ministroa. Baina irailean Kasavubu[[Joseph Kasa-Vubu]] presidenteak Lumumba eta gainerako ministro nazionalistak kargugabetu zituen eta, abenduan, Mobutuk[[Mobutu]]k estatu kolpea jo zuen, CIAren[[CIA]]ren eta belgikarren babesaz ([[Gerra Hotz]] betean, SESBk[[SESB]]k Lumumba babestu zuen). 1961eko[[1961]]eko urtarrilaren 17an exekutatu zituzten Lumumba eta haren alderdiko hainbat buruzagi, besteak beste agente belgikarrak eta estatubatuarrak lekuko zirela.<ref name="argia"></ref>

Lumumbaren hitzaldia, [[irratiIrrati]]an bidez mundu osoan entzun zena,zen kolonianismoarenLumunbaren hitzaldia kolonialismoaren aurkakoa izan zen; eta Belgiarrekbelgikarrek eta, batez ere, Belgikako erregeak, bereberen aurkako hitzaldi bataurkakoa zela sentitu zuten. Kongoko herritarrek ondoongi hartu zutenbazuten bainaere, gainerakolekuz herrialdeenkanpo iritziz,egon beharzen ezbeste zenordezkari hitzaldiabatzuen zeniritziz, izan ere independentziaren ospakizuna "ilundu" baitzuen. IzatezIzan ere, ia-ia Belgikaeragin zuen Belgikaren eta Kongoren arteakoarteko arazo [[diplomatiko]] baten iturria bihurtu zenbat.

{{esaera2|Laurogei urte egin ditugu erregimen [[kolonia]]listankolonialistan, gure zauriak ondo sendatu gabe daude eta mingarriak dira oraindik ahaztu ahal izateko.

Lan nekagarria ezagutu dugu, gosea kentzeko lain ematen ez zuen soldatekin ordaindua, ez jantzijanzteko, ez behar den moduan bizi ahal izateko, ezta gure seme-alabek ikasteko ere (...). Barreak eta [[irain]]akirainak ezagutu ditugu, beltzak garelako jasan behar genituenak. Nork ahaztuko luke beltzari "hi" esaten zaiola, ez laguna delako, "zu" ohoragarria zurientzat gordetzen delako baino?(...).

Indartsuenaren [[eskubide]]akeskubideak baino aitortzen ez dituzten ustezko testu legalen aitzakian gure lurrak zapaltzea jasan behar izan dutudugu (...).

Beltzarentzat eta zuriarentzat [[lege]]alegea inoiz berdina ez izatea pairatu dugu, doilor eta zitala batzuentzat eta erosotasun emailea besteentzat (...).

Iritzi politiko edo [[erlijio]] sinesmenengatik baztertutakoen sufrimendu bortitzak ezagutu ditugu: geure herrian bertan [[erbeste]]ratuakerbesteratuak, gure zoria heriotza bera baino txarragoa zen.|Patrice Lumunba, 1960ko ekainaren 30eko hitzaldia}}