Tsunami: berrikuspenen arteko aldeak

Garrantzitsua da jakitea ez dela nagusiki tsunamiaren garaiera suntsitzaile egiten duena, baizik- eta ur mailaren igoeraren iraupena eta honek desplazatutako ur kopurua: hainbat metro garaierako olatuak, agian hamar metro ingurukoak, sarri agertzen badira ere Ozeano Bareko kostetan, ez dute nahiko ur eramaten lur barnera sartzeko haina. KontrakoaAldiz, olatuak bi metro eskas izanik ere, ur kopuru handia badu, suntsitzailea izan daiteke oso, lehorrean ehunka metro lur barnera sartuz, leku laua eta oztopo naturalik gabea bada. Halaxe gertatu zen [[Indonesia]]ko [[Banda Aceh]] estatuan 2005eko abenduan, itsasoaolatua lehorrean hainbat kilometro sartutasartu baitzen.

Itsaspeko luiziek pentsauste baino ur kopuru handiagoa desplaza dezakete, tsunamia sortzeraino. Sumendi erupzioek eta meteorito talkek sortutakoak bezala, energia kontzentrazio erraldoia izateaizatera irits daitezke, baina lurrikarek sortutakoak baino lasterrago sakabanatzen dira, urrutiko kostetara iritsi gabe. Hala ere, iturburutik gertu talka-uhin erraldoiak (solitoiak) altxa ditzakete, hala nola Lituya Badiako ([[Alaska]]) [[megatsunami]]a, zeinek 50–150 metro inguruko olatua sortu baitzuen, inguruko 524 metroko mendietara iritsi zelarik.

Tsunami gehienak [[Ozeano Barea|Ozeano Bareko]] kostetan gertatzen dira, baina mundu osoan gerta daitekeen fenomenoa da, ur kopuru handiak dauden lekuetan (itsaso, ozeano, aintzira). Ehunka tsunami sarri izaten dira, baina hain dira txikiak ezen ez diren arriskutsuenak ere detektatzen, ekipamendu espezializatuarekin ez bada.

1650 eta 1600 K.a. tartean (oraindik eztabaidagai), Greziako Santorini sumendi-uharteak eztanda egin zuen, uhartearen bi herenak ur azpianazpira jaurtiz. 100-150 metroko tsunamia sortu zuen eta [[Kreta]]ko kosta suntsitu (70 kmra), kultura [[Zibilizazio minoiko|minoikoa]] ia ezabatuz. Gertaera hau jotzen da [[Platon]]ek ''Kritias'' liburuan [[Atlantis]]en mitoa idazteko ''Kritias'' bere libururako erabilitako iturburutzat.

Milaka lisboatar hil ziren, [[1755]]eko Lisboako lurrikararen ondoren sortutako tsunamiaktsunamiaren ondorioz. Lurrikarak sortutako txikizio eta anabasak milaka portugaldar bultzatu zituen Lisboako kostara, sutetik ihesi. Han, lurrikarak eragindako olatu erraldoiak harrapatu zituen. Katastrofe hartan Lisboako [[Baixa de Lisboa|Baixa]] auzo guztia deuseztatu zen, [[Pombal markesa]]k berreraiki zuelarik.

Krakatoa sumendi-uhartea guztiz lehertu zen, barneko [[Magma ganbara|magma poltsak]] presio izugarri handiak jasan ondoren. 40 metroko olatu erraldoia sortu zuen eta 36.000 hildako eragin.