|
| o1=[[Imeretiko erresuma]]
| o1 bandera= Geo imereti.JPG
| hiriburua=Aia (K. a. XVIII. mendea - K. a. X. mendea)<br />[[Ildamusa]] (K. a. IX. m. - K. a. VI. m.)<br /> [[Fasis]] (K. a. VI. m. - K. o. II. m.)
| hiriburu mota=Hiriburu(ak)
| hizkuntza=[[Zan hizkuntzak|Kolkidera]]
}}
'''Kolkida'''<ref>{{Erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0142.pdf|izenburua=142. araua: Antzinateko eskualdeen euskarazko izenak|egilea=[[Euskaltzaindia]]|data=2004-12-16|lekua=[[Bilbo]]}}</ref> ([[georgiera]]z კოლხეთი, ''k'olxeti''; [[greziera]]z Κολχίς, ''Kolchís'') antzinako estatu, erreinu eta eskualdea izan zen, oraingo [[Georgia]] mendebaldean kokatua. Garrantzi handia izan zuen georgiar nazioaren eta azpitaldeen eraketan, batez ere [[Erdi Aroa]]n Georgia ekialdeko [[Iberiako Erresuma|Iberia-Kartli]] erreinuarekin bat egitean. Idazle klasikoek kontatzen dituzten deskribapenengatik, Kolkida, [[hiri-estatu]] bat izango litzateke, [[Itsaso Beltza]]ren ertzean greziarrek kolonizatu zutena. Kolkidako lehen erresuma, itxuraz, [[zimeriar]] eta [[Eszita|eszitek]] bota zuten [[K. a. 720ko hamarkada|K. a. 720]]. urtean, eta, ondoren, [[Akemenestar Inperioa|Akemenidar Inperioan]] barneratua, [[K. a. VI. mendea]]ren erdialdean.
[[Greziar mitologia]]n Kolkida [[urrezko ahari-larrua]] zegoen nazioa zen, jainkoen oparia, zuenari, oparotasuna ematen ziona. [[Jason]], [[Argo]] izeneko bere itsasontzian, harantz joan zen hain gai preziatua bertako errege zen [[Eetes]]i lapurtzeko, ahari larrua, [[Frixo]] ahariaren bizkarrean muntatua heldu zenean jaso zuena. [[Medo]]k herrialdea konkistatu zuen [[Asia]]tik bere aitona Eetesi laguntzeko joan zenean, erresuma, bere anaia propioaren esku galdu zuena, eta, behin Eetes hil ondoren, Kolkida bere inperioari erantsi zion, beragatik, [[Media]] deitua izan zena.
== Historia ==
=== Jatorria ===
[[K. a. 2. milurtekoa]]ren amaieran, Asia Txikian, ''Ponto Euxino'' ([[Itsaso Beltza]])ren ekialdean eta [[Transkaukasia]]ren hego-mendebaldean, bi erresuma loratzen ziren, [[Diaoji]]koa eta ''Kolka''koa ([[greziera]]z Κολχίς / Kolkis) edo Kolkida greziarrentzat.
Kolkida, [[K. a. IX. mendea]]n eman zen kolkidar herrien konfederaziotik sortutako erresuma bat izan zen. Kolkidarrek eta bere erresumak Diaojiren konfederazioa suntsitu zuten ([[K. a. VIII. mendea]]) [[Urartu]]rekin zuzeneko harremanean jarri zituena. Urartuko iturrietan, Kolkidako benetako hiri asko aipatzen dira, eta beraz, badirudi, jada [[K. a. VIII. mendea]]n zibilizazio maila handi bat zuela. Errege bakar batek gobernatzen zuen Kolkidan, eta probintzia bakoitzean gobernari bat zegoen.
Hor da, non, Medea aztia eta Jason eta Argonauten elezaharra garatzen den, hara, urrezko ahari larrua bilatzen joan zirenak. [[Eskilo]] eta [[Pindaro]] izan ziren Kolkida aipatzen lehenak, batzuetan, [[Eea]] izena ematen zitzaiona, hau, elezaharrean, Eetes (toki hauen eponimoa eta nork, greziarren arabera, Kolkida gobernatzen zuena) eta [[Zirtze]] bizi ziren uhartearen izena zelarik, [[Fasis]] ibaiaren itsasoratzean (gaur egun [[Rioni]]). Ibai hau, greziarrek, [[Europa]] eta [[Asia]] arteko muga bezala hartzen zuten, eta bere ur nabigagarriek, marinelei, Itsaso Beltzetik ekialdera zeharkatzea ahalbidetzen zieten.
K. a. 750-748an, Urartuko [[Sarduri II.a]] erregeak, herrialdea inbaditu zuen eta hegoaldea suntsitu zuen. K. a. 747-741ean, itzuli eta Ildamutxeren bizitokia konkistatu zuen, probintzia gobernu baten egoitza zena. Handik gutxira, zimeriarren erasoak hasi ziren, georgiarrek ''Ghmir'' deitzen dituztenak eta kalte eta hildako mordoa eragin zituztenak. Hauen ondoren, [[eszita]]k iritsi ziren eta herrialde osoa txikitua geratu zen.
Mendiko georgiarrak lautadara jaitsi ziren eta ekonomia kaltetua geratu zen, baina erregearen autoritatea mantendu egin zen. Gobernariek, ''Sceptuchs'' deiturikoak, probintziak kudeatzen zituzten. Eszitek eta medoek suntsitu zuten [[K. a. 590eko hamarkada|K. a. 590ean]] eta Urarturen kokapena tribu armeniarrek hartu zuten. Honela, [[Armenia]] eta Kolkida mugakide bihurtu ziren.
Kolkidako erregeak, [[K. a. VI. mendea|K. a. VI. mendetik]] [[K. a. V. mendea|K. a. V. menderarte]], zergak ordaindu zizkien persiar erregeei. Zerga honek, bost urtetik behin ehun neska esklabo eta beste ehun mutil esklabo bidaltzean zetzan.
[[K. a. 330]]ean persiarrengandik askatua izan zen [[Alexandro Handia]]gatik.
=== Greziar kolonizaziotik Erromatar Inperiora ===
[[K. a. VIII. mendea|K. a. VIII. mendetik]] aurrera, miletoarrak, Kolkidako kostaldea kolonizatzen hasi ziren. [[Fasis]] (Poti), [[Guienos]] (Otxamtxira), Dioscuria, ondoren Sebastopolis deitua, gaur egungo [[Sokhumi|Sujumi]] dena eta [[Adjaria]]n izen ezezaguneko beste bat sortu zituzten.
Greziar iturriek Kutaia hiria aipatzen dute (gaur egungo [[Kutaisi]]) erresumako gune garrantzitsua eta [[Medea]]ren jaiotzaren toki tradizionala.
Beste hiri batzuen arrasto arkeologikoak ere aurkitu dira, horietatik garrantzitsuena Vani zelarik.
[[K. a. V. mendea]]n, txanponezko ekonomia agertzen da Kolkidan. [[K. a. IV. mendea|K. a. IV. mende]] inguruan, [[Iberiako Erresuma|Iberia kaukasiarraren]] mende erori zen eta Kolkida, Egrisi deitua izatera pasa zen georgiar iturrietan. Erresuma hau ez zen beti errege bakar batek gobernatua izan.
Pontoko [[Mitridates VI.a]]k ([[K. a. 111]]-[[K. a. 63]], lurraldea barneratu zuen eta bere seme Makares egin zuen bertako gobernari, baina independentzia lortzen saiatu zen eta bere aitak hiltzea agindu zuen.
[[Pontoko Erresuma]]ko erregearen lagun aristokrata batzuek hartu zuten boterea. [[K. a. 66]]an, erromatarrek Mitridates bota zuten, Kolkidara ihes egin zuena, eta, ondoren, Bosforo zimeriarrera (gaur egungo [[Kertx-eko itsasartea|Kertxeko itsasartea]]).
[[K. a. 65]] inguruan, Oltak izeneko Kolkidako tokiko gobernari bat, erromatarrei erresistentzia jartzen ziena, hauek botea izan zen, baina beste tokiko gobernari batzuek eutsi zuten [[Erroma]]. Ponpeiok, barrutiko gobernari, Aristarko izeneko tokiko gobernari bat egin zuen (Kolkida doimenatu zuena, txanponen arabera). Kolkida orain erdialdeko zatiagatik bakarrik osatua zegoen eta hiriburua Fasis zen ([[Poti]]). Ponpeio erori ondoren, [[Farnazes II.a|Pontoko Farnazes II.ak]] , Mitridatesen semea, [[Julio Zesar]] [[Egipto]]n zegoela probestuz, Kolkida bereganatu zuen, baita Armenia eta [[Kapadozia]] ere ([[K. a. 49]]), Gneo Domizio Kalbino garaituz, baina bere arrakastak ez zuen askorik iraun. Pertsonai hauxe, Zesarrek Farnazesen aurka bidali zuen, eta [[K. a. 47]]an garaitu zuen. [[Polemon]] Farnazesen ondorengoa, Bosforo eta Pontoko erregea izan zen, Kolkida barne. Pontoko erresuma ezeztatua izan zenean Erromara batu zen, [[Galazia]]ko probintziaren zati bezala. Erromatar guarnizioak kostaldeko herrietan finkatu ziren.
[[Dioskuria]], hiriburua, Eusioren kostaldean zegoena, Sebastopolis deitzera pasa zen erromatarren agindupean. Beste hiri batzuk Sarapana (gaur egun Scharapani), Surium, [[Arkeopolis]], Macheiresis eta Zita edo Kutatisium (gaur egun Kutaisi) izan ziren.
|
