«Jerusalemgo tenplua»: berrikuspenen arteko aldeak

Jerusalemgo tenplua (aldatu)

00:46, 10 uztaila 2019ko berrikusketa

9 bytes removed ,  Duela 1 urte
t
Robota: Testu aldaketa automatikoa (-K. a. +K.a.)
t (Robota: Testu aldaketa automatikoa (-K. a. +K.a.))
 
== Lehen tenplua ==
[[Salomon]]en tenplua [[K. a. X. mendea]]n eraiki zen, gutxi gorabehera, [[K. a. 960ko hamarkada|K. a. 960ko]] hamarkadan, mendetan zehar, [[Irteera (Biblia)|Irteeratik]], Jainkoaren gurtza eta biltzar leku bezala erabiltzen zen [[Tabernakulu]]a ordezteko. Lan honetarako, [[Tiro (Libano)|Tiroko]] erregea zen [[Hiram I.a Tirokoa|Hiramen]] laguntza izan zuen.
 
Tenplua bera, [[Biblia]]k ematen duen deskribapenaren arabera, eraikin luze eta nahiko estua zen, luzetaranzko ardatz batean, Ekialde-Mendebalde norantzan jarria. Eraikinak, 30 metroko barne luzera izango zuen, 10 metroko zabalera eta beste 10 metroko garaiera. Bere dimentsioak, beraz, jauregi-kapera baten antzekoagoak ziren, gurtza kanpoaldean egiten baitzen. Bere sarreraren alboetan, ''Yajin'' eta ''Boaz'' izeneko bi zutabe eraiki ziren. Apaizak eta erregea, tenpluan, urreztaturiko [[ate]] handi batetatik sartzen ziren, 10 metroko altuera eta 4ko zabalera zuena. Ate horren atzean, sarrerako [[atondo (tenpluak)|atondoa]] zegoen, ''Ulam''a. Atondo honen ondoren, gela nagusia zegoen, ''Heijal'' edo Santua, [[leiho]] garai batzuen bidez argiztatua. Zabalerak eta luzerak, 1:2ko proportzioa zuen. Horrek, Heijalaren oinplanoa, karratu bikoitz batez osatua zegoela esan nahi du. Harrizko forjaketa, [[zedro]] zurezko zola batekin estali zen. Heijalaren [[horma]]k, zedro xaflekin estali ziren, [[Libano]]ko mendietatik ekarri zirenak, forjaketaren [[habe]]en material berbera.
== Bigarren tenplua ==
[[Fitxategi:p8170082.JPG|thumb|350px|Jerusalengo bigarren tenpluaren [[maketa]].]]
[[Babiloniako gatibualdia]]ren ondoren, [[K. a. 510eko hamarkada|K. a. 517an]], [[persia|pertsiarrek]], judutarrei, tenplua berreraikitzeko baimena eman zieten, arazo politiko eta etniko faltan ez zegoena, handik gutxira konpondu zirenak.
 
Tenpluko altxorrak berriz ekarri ziren arren, tenpluak ez zuen aurretik izan zuen handitasun bera izan.
 
[[Alexandro Handia]]ren ondorengo eragin helenistikoek, tenplua, eragin horien aldetik profanatua izateko arriskuan egon zen, [[Antioko IV.a Epifanes]]ek Jerusalem eta bere tenplua hartu eta bertan Zeus jainkoaren estatua bat jarri zuen arte. Honek, [[Juda Makabeo]] euren buruzagi zela, [[Makabeo]]tarren [[matxinada]]ra eraman zuen, herrialderi askatasuna berriz eman zitzaion arte eta [[K. a. 150]]an tenplua berritu zen arte.
 
[[Flavio Josefo]] idazle judu-erromatarrak tenpluari orrialde mordoa eskaini zion, Biblian adierazten ez ziren xehetasunak gehituz, baina berak, jada desagertuta dauden idazkietatik hartu zituenak. [[Talmud]]ean, [[Mishna]]ren ordena oso batek, tenpluarekin zerikusia zuten legeak eztabaidatzen ditu, ''Midot''en ituna barne delarik, xehetasun handiz, tenpluaren neurriak deskribatzen dituena.
 
Asmonear familiaren igoera eta erromatarren iristearekin [[Ponpeio]]ren eskutik, tenplua deuseztatua izan zen arte, tenplua, berriz, profanazio mehatxupean egon zen. [[K. a. 21]]ean Herodes Handia erregeak, tenpluaren berritzea erabaki zuen arte, oinplano fisikoa mantenduz, patioak zabalduz eta kanpo harresiak gehituz, hauei, zortzi sarrera emanez. Egun geratzen den harresi zatia, [[Erosten harresia]] da, mendebaldeko harresia. Denbora bat igaro ondoren, ipar-ekialdean, [[Antonioren dorrea]] gehitu zen, erromatarrek eraikitako [[gotorleku]] militarra, eta, hegoaldean, apaizen arazterako erabiltzen zen eraikin bat, ''cohanim''a.
 
Kristautasunaren lehen urteetan, [[Jesus Nazaretekoa|Jesus]] eta bere [[apostolu]]ak, Jentilen Atarian predikatzen ibili ziren, tenpluan eta judutar kleroan zegoen ustelkeria salatuz. Ordurako, [[ebanjelio]]en arabera, Jesusek, tenpluaren deuseztatzea iragarri zuen, bera hil ondoren gertatu zena. Berritze lanak amaitzerakoan, tenpluak ez zuen asko gehiagorik iraungo, zeloteen matxinadaren ondorioz. Honek, [[Lehen Judu-Erromatar Gerra|erromatarren aurkako gerrara]] eraman zuen. Hauek, Jerusalen eta tenplua deuseztatu zituzten [[70]]. urtean. [[Tito]]ren legioek deuseztatu zuten.<ref>{{erreferentzia|editorea=Berlin, Andrea & J. Andrew Overman |urtea= 2002|izenburua= The First Jewish Revolt: Archaeology, History, and Ideology|lekua= New York|argitaletxea= Routledge}}</ref>
Jerusalem ez da kristau eta juduen santutegia bakarrik. Musulmanek ere gurtzen dute, [[Meka]] eta [[Medina]]ren ondoren, islamaren Hiri Santu bezala, tradizio islamiarraren arabera, Mahoma zerura igo zen Burak izeneko hegodun [[zaldi|behorraren]] gainean, Jerusalemetik. Hau, gurtutako toki batean gertatu zen, judutarrek ere santutzat jotakoa, Haram-ach-Charifen, Moria mendiaren gainean.
 
Davidek, gastatutako harkaitzaren gainean, [[aldare]] bat altxatu zuen. Salomonek, toki berean, K. a. 960. urte inguruan, lehen tenplu judua eraiki zuen. Justu toki honetan, musulmanek, Mahomaren igokundearen omenezko monumentu handi bat altxatu zuten, [[Arrokaren Kupula]] edo Arrokaren meskita, Jerusalemeko ikurra. Arrokaren Kupula ez zen sekula meskita gisa erabili, nahiz eta bidaia agentzia askok hori dioten. Gezurrezkoa da, baita ere, hain erabilia den "Omarren meskita" izendapena. Urre koloreko kupularen eraikina beti, Haitz Santua gordetzeko kutxatzat hartua izan zen. Bertan, gurtzarik sekula ez zen egin. Gurtzarako, hego-ekialdean, Al Aksa meskita eraiki zen. Zortzi [[harmaila]]k, arkupe batzuetan amaitzen direnak, Arrokaren Kupularen tontorrera daroate. Musulmanek, arkupe hauei, "mavazin" balantzak deitzen diete. Islamiar elezahar baten arabera, [[Azken Judizio]]aren egunean, zaldi ile bat tinkatuko da "Balantzetatik" Olibondoen Mendiraino. Berpiztutako guztiak, haren gainetik pasa beharko dira. Bidegabekeriak egin dituztenak, betirako galduko dira.
 
Gida batek, Arrokaren Mezkitaren barnean, Mahomaren zaldi gaineko igokundearen oroitzapenak erakusten ditu: Gabriel [[goiaingeru]]ak, hatz arrasto bat grabatu zuen, zaldi hegalariak, jauzi egiteko unean, bere [[apatx]]aren oinatz bat utzi zuen. Arrokaren azpian dagoen zulo batek, profetaren [[turbante]]a oroitarazten du, otoitz egin ondoren altxatzean, arrokaren aurka joko zena, hau, une horretan bertan, bigundu izan ez balitz.
[[Kategoria:Bibliako lekuak]]
[[Kategoria:Jerusalemgo eraikinak]]
[[Kategoria:K. a. VI. mendean amaitutako eraikinak]]
"https://eu.wikipedia.org/wiki/Berezi:MobileDiff/7012064"(e)tik eskuratuta